KIRKLAREL‹
385
tan’da günümüzde baflta antimon ve c›va olmak üzere çeflitli
madenler ç›kar›lmakta ve çeflitli makineler imal edilmektedir.
Öte yandan g›da ve hafif sanayi oldukça geliflmifltir. Sanayilefl-
me, tar›m›n makineleflmesini beraberinde getirmifl, sulama ka-
nallar›yla ülkede tar›msal üretim büyük ölçüde artm›flt›r. K›rg›-
zistan’da koyun, keçi ve s›¤›r›n yan›nda yar›fl atlar› yetifltiricili¤i
önemlidir. Ayr›ca ar›c›l›k, avc›l›k ve bal›kç›l›k yap›l›r.
KIRIKKALE,
‹ç Anadolu Bölgesi’nde il ve bu ilin merkezi
olan kent. 1989’da il yap›lmadan önce Ankara’n›n bir ilçesi olan
K›r›kkale’nin kuzeyinde Çank›r›, do¤usunda Çorum ve Yozgat,
güneyinde K›rflehir, bat›s›nda Ankara illeri vard›r. Çoraközü De-
resi’nin K›z›l›rmak’a kavufltu¤u yer yak›n›nda vadi taban›nda ku-
rulmufl olan kent Cumhuriyet döneminde büyük bir h›zla büyü-
müfl, önemli bir ticaret ve ifl merkezi hâline gelmifltir. Y›ll›k or-
talama s›cakl›k 12,6ºC’t›r. ‹lde yayg›n olarak bu¤day üretimi ya-
p›l›r. Ayr›ca flekerpancar›, çeflitli sebzeler, flarapl›k ve fl›ral›k
üzüm türleri yetifltirilir. ‹lde bulunan ormanlar düflük kaliteli ol-
du¤undan sadece yakacak odun temininde kullan›lmaktad›r. En
yayg›n a¤aç türü mefledir. K›r›kkale’de çelik döküm imalathane-
si, pirinç haddehanesi, barut, top, tüfek fabrikalar›, kereste atöl-
yeleri, flarap imalathaneleri, un ve makarna fabrikalar› vard›r.
‹lin merkezinde kurflun, demir, manganez, Keskin ilçesinde ba-
k›r, kurflun, çinko, demir, manganez yataklar› vard›r. ‹l s›n›rlar›
içinde Eccobriga ad›yla bilinen ve Delice-K›r›kkale s›n›r›nda ku-
rulmufl olan antik bir yerleflme birimi vard›r. Yahflihan ilçesi ve
Hasandede buca¤› Osmanl›lar döneminde önemli yerleflim
merkezleriydiler. Cumhuriyetten sonra (1925) askerî amaçlarla
kurulacak fabrikalar için il merkezinin bulundu¤u alanlar seçil-
mifltir. Bugünkü il merkezinin kuzeyinde yer alan K›r›k Köy ile
bugünkü Kale’nin K›z›l›rmak’a aç›lan düzlüklerinde kurulan fab-
rikalar, zamanla buray› h›zla geliflen bir yerleflim merkezi duru-
muna getirmifltir. 1929’da bucak, 1944’te ise ilçe merkezi olan
K›r›kkale 1989’da il konumuna getirilmifltir. Ad›n› da K›r›k Köyü
ve Kale adlar›n›n birleflmesinden alm›flt›r.
KIRILMA,
bulundu¤u ortamdan baflka bir saydam ortama
geçen ›fl›k ›fl›n›n›n do¤rultu de¤ifltirmesi. K›r›lma, belirli yasalar
uyar›nca gerçekleflir. Gelen ›fl›n, ›fl›n›n yüzeye düfltü¤ü noktada-
ki yüzey normali ve k›r›lan ›fl›n ayn› düzlemde bulunurlar. Gel-
me aç›s›n›n sinüsüyle k›r›lma aç›s›n›n sinüsünün oran› sabittir
ve bu oran, k›r›c› ortam›nkiyle birinci ortam›n k›r›lma indisleri-
nin oran›na eflittir (Snell Yasas›). Prizmalar›n ya da merceklerin
›fl›k ›fl›nlar› üzerindeki etkileri k›r›lmayla aç›klan›r. Miyopluk ya
da hipermetropluk gibi göz kusurlar› gerçekte göz merce¤inin
k›r›lma kusurlar›ndan baflka bir fley de¤ildir. K›r›lma olay› yal-
n›zca ›fl›k ›fl›nlar› için de¤il, ses dalgalar› ve elektriksel alanlar›n
kuvvet çizgileri için de geçerlidir. Ifl›k ›fl›nlar› örne¤in hava gibi
hafif bir ortamdan su gibi yo¤un bir ortama geçerken normale
(yani o noktada yüzeye dik olan do¤ruya) yaklaflarak k›r›l›rlar.
Yo¤un bir ortamdan hafif bir ortama geçen ›fl›k ›fl›nlar› ise nor-
malden uzaklaflarak k›r›l›rlar. Ancak, bu olay›n meydana gelme-
si için yo¤un ortamdaki gelme aç›s›n›n s›n›r aç›s› ad› verilen
belli bir aç›dan küçük olmas› gerekir. Bu aç›dan büyük aç›larla
gelen ›fl›k ›fl›nlar› ortam de¤ifltirmez ve iç yans›ma yapar. Birkaç
iç yans›ma sonunda ›fl›nlar ortam›n serbest yüzeyine s›n›r aç›-
s›ndan daha küçük bir aç›yla gelip k›r›labilirler. Örne¤in gökku-
fla¤› bu olay sonucunda gerçekleflir.
KIRIM,
Karadeniz’in kuzeyinde bir yar›mada. Yüzölçümü
27.000 km
2
’dir. Ukrayna Cumhuriyeti’nin bir bölgesidir. Kuzey-
bat›da, karadan Prekop k›sta¤› ile ayr›l›r. Bat› ve güneyde Kara-
deniz’le çevrilen yar›mada, do¤uda Kerç Yar›madas›’yla Kerç
Bo¤az›’na dek uzan›r. Bo¤az›n karfl›s›ndaki Taman Yar›madas›
Krasnodar bölgesinde kal›r. K›r›m’›n güney k›y›lar› da¤l›kt›r (en
yüksek yeri 1.545 m.). Bu da¤lar›n Karadeniz k›y›lar›nda Akde-
niz iklimi egemendir. 23.179.00 nüfusu olan K›r›m k›y›lar›nda
bafll›ca kentler flunlard›r: Simferopol (merkez), Sivastopol, Yev-
patoriya ve Kerç.
KIRKAYAK,
eklembacakl›lar›n çokayakl›lar s›n›f›ndan bir
hayvan
(Julus terrestris).
S›cak ve ›l›k iklimlerde yaflar.
Vücudu çok say›da halkadan oluflmufltur ve her halkada iki çift
ayak bulunur. Yuvarlak bafl›n›n ucunda bir çift duyarga vard›r.
Çürük bitkileri yiyerek beslenirler.
KIRKLAREL‹,
Trakya’da Ist›ranca Da¤lar› ve Yukar› Ergene
bölgesinde il ve bu ilin merkezi olan kent. Do¤uda Karadeniz,
kuzeyde Bulgaristan, bat›da Edirne, güneyde Tekirda¤ ile s›n›r-
lan›r. Yer flekilleri bak›m›ndan yal›n bir görünüfltedir: ‹lin kuzey
ve do¤usu Ist›ranca Da¤lar› ile örtülüdür; bat› yar›s› ise, bu da¤-
lardan Ergene Havzas›’na do¤ru, birbirine koflut, aralar›nda yay-
van s›rtlar oluflturan vadilerle parçalanm›fl ve üzeri dalgal› plato
düzlükleri güneybat›ya yaklaflt›kça alçalarak yay›l›r. K›rklare-
li’nin do¤usunda, Mahya ya da Maya Da¤›’nda 1.031 m.ye dek
yükselen Ist›rancalar, Karadeniz k›y›lar›na dik yamaçlarla indi¤i
hâlde, güneybat›ya do¤ru, da¤l›k bir kitleden çok, dalgal›, az
e¤imli bir plato durumunu al›r. ‹lin Karadeniz k›y›lar› ve Ist›ran-
calar’›n Karadeniz’e bakan yamaçlar› ya¤›fll›, serin bir iklime sa-
hiptir. Bu iklim koflullar› alt›nda Ist›ranca Bölgesi, büyük açma-
lara karfl›n, Türkiye’nin yine de bafll›ca orman bölgesidir. Ist›-
rancalar’dan do¤arak do¤rudan do¤ruya Karadeniz’e dökülen
küçük dereler d›fl›nda (bunlar›n en önemlisi Bulgar s›n›r›ndaki
Rezve’dir), ilin ana akarsuyu Ergene’dir. Yerleflim daha çok gü-
neybat›da, Ergene Havzas›’nda toplanm›flt›r; Ist›ranca yöresi ›s-
s›zd›r. Türkiye’nin en eski fleker fabrikas› olan Alpullu, P›narhi-
sar çimento, Dereköy parke ve levha fabrikalar› gibi, birkaç bü-
yük fabrika d›fl›nda, endüstri daha çok atölye, imalathane olarak
çal›flan küçük kurulufllar durumundad›r. Birçok kereste, ayçiçe-
¤i ya¤›, un, çeltik, yo¤urt, peynir gibi süt ürünleri fabrika ve ya-
p›mevleri vard›r. ‹lin ekonomisi daha çok tar›ma dayan›r. Tar›m
ürünleri, Marmara Bölgesi’nin güneyindeki illerde oldu¤u ölçü-
de çeflitli de¤ildir. Bafll›ca ürünler flunlard›r: Tah›l (üretimin
3/4’ünü bu¤day oluflturur, m›s›r ikinci s›ray› al›r), endüstri bit-
kilerinden flekerpancar› ve ayçiçe¤i. Sebze tar›m› az çok önem-
lidir, fakat meyve üretimi oldukça azd›r (yaklafl›k 20.000 ton do-
lay›nda olan meyve üretiminin yar›dan ço¤unu üzüm oluflturur).
Hayvanc›l›k ve ormanc›l›k, tar›mdan sonra yer al›r. Süt üretimi
40.000 tonu bulur. Ist›ranca ormanlar›, yaln›z K›rklareli ilinin
de¤il, baflta ‹stanbul olmak üzere, Trakya’n›n bafll›ca yakacak
odun deposudur. Ayn› zaman maden dire¤i de üretilir (‹¤neada
