lara bakar, yavrular› ve kraliçeyi besler, yuvay› temizler, bal ve
polen toplarlar. Topluluk yeteri kadar büyüdü¤ünde ise özel bi-
çimde besledikleri yeni kraliçeler yetifltirirler ve ar›lar›n bir k›s-
m› eski kraliçe ile birlikte kovandan ayr›l›r (o¤ul verme). Yaba-
nar›s› topluluklar› daha küçüktür. 50-200 bireyden oluflur. Er-
kek ve iflçileri sonbaharda ölür, döllenmifl difliler k›fl› kuytu
yerlerde geçirerek ilkbaharda yeni bir topluluk kurarlar.
Ves-
pidae
familyas›ndan olan eflekar›s›
(Vespa crabro)
ise
di¤er ar›lardan daha büyük kahverengidir. Topluluk oluflturarak
yaflayan eflekar›s›n›n dikeni çok zehirlidir.
ARISÜTÜ,
kraliçe ar› hücresindeki kurtçu¤un besinini olufl-
turan, fleker, protein, ya¤ ve vitamin içeren madde. Balözü ve
royal jel de denir. Ak›c›, beyaz›ms› ve ekflidir. ‹flçi ar›larca salg›-
lanarak kraliçe ar›n›n yerini alacak kurtçuklar›n peteklerine b›ra-
k›l›r. Kraliçe ar› da, iflçi ar›lar›n a¤z›ndan ald›¤› bu maddeyle
beslenir. Ar›sütü lipitlerinden on karbonlu dört asit elde edil-
mifltir. Bunlardan 10 -hidroksi- dek 2 -enoik asit [HO - (CH 2 ) 7
- CH = CH - COOH], ar›sütünün %3’ünü oluflturur. Su ve alkol-
de çözündürülen ar›sütü, büyüme gecikmesine, güçsüzlü¤e ve
doku yafllanmas›na karfl› kullan›l›r.
AR‹STOTELES
(‹.Ö. 384 Stagira /Makedonya - 322
Khalkis / Euböa Adas›), Yunan düflünürü. Babas›, Makedonya
kral› II. Amintas’›n özel doktoruydu. 18 yafl›nda Atina’ya gide-
rek Platon’un okulunda felsefe ö¤renimi gördü. Burada önce
ö¤renci, daha sonra ö¤retmen olarak 20 y›l kald›. Platon
347’de ölünce, Ege k›y›s›ndaki Assos’a yerleflti. Üç y›l sonra
Midilli Adas›’na geçerek, özellikle zooloji alan›nda inceleme-
ler yapt›. 343 y›l›nda Makedonya kral› II. Philippos’un o s›ra-
da 13 yafl›nda olan o¤lu ‹skender’e ö¤retmen oldu. ‹skender’in
kral olmas›ndan k›sa bir süre sonra, 336’da Atina’ya dönerek
“Likion”da (lise), ö¤rencileriyle birlikte gezinerek ders verdi-
¤i, “peripatos” denilen revaklardan ötürü gezimcilik (peripate-
tizm) ad›n› alacak okulu kurdu ve burada 12 y›l boyunca felse-
fe ö¤retti, incelemelerini sürdürdü ve yaz›lar›n› kaleme ald›.
323’te, Büyük ‹skender’in ölümü üzerine, Atina’da Makedon-
yal›lara ve onlar›n Atina’daki dostlar›na karfl› eylemler bafllad›.
Bu arada Aristoteles de dinsizlik suçlamas›yla yarg›lanmak is-
tendi. Yaflam›n›n tehlikede oldu¤unu düflünen Aristoteles,
Euböa Adas›’na kaçt› ve bir y›l sonra orada öldü.
AR‹TMET‹K,
matemati¤in, k›saca dört ifllem olarak bili-
nen, toplama ve ç›karma, çarpma ve bölme, kuvvet ve kök al-
ma ve logaritma alma ifllemleriyle ilgili bölümü. Bu ifllemle-
rin, de¤iflme, birleflme, da¤›lma, etkisiz eleman ve ters ifllem
özelli¤i de söz konusu oldu¤undan, daha uygun bir tan›mla
“aritmetik, matemati¤in, say›larla yap›lan ifllemler ve özellikle-
rini ele alan bir bölümüdür” denilebilir.
AR‹TMET‹K ORTALAMA,
bir grup rakam›n toplam-
lar›n›n, toplam rakam say›s›na bölümü. En basit ortalama
yöntemidir. Örne¤in sabah, ö¤le ve akflam saatlerinde s›-
rayla 10, 20 ve 15 derece olarak ölçülen hava s›cakl›¤›n›n o
günkü aritmetik ortalamas› (10+20+15)/3=15 derecedir.
ARJANT‹N,
(‹sp.: Argentine, Fr.: Argentine, ‹ng.: Argenti-
na), Güney Amerika’da devlet. Bat› ve güneyde fiili, kuzeyde
Bolivya ve Paraguay, kuzeydo¤uda Brezilya, Uruguay, do¤uda
Atlas Okyanusu ile s›n›rl›d›r. Brezilya’dan sonra Güney Ameri-
ka’n›n ikinci genifl ülkesidir. Baflkenti Buenos Aires, yüzölçü-
mü 2.780.092 km 2 , nüfusu 36.125.000 (1998). 1816 y›l›ndan
beri ba¤›ms›z bir cumhuriyet olan Arjantin, 22 eyalet, 1 federal,
1 de do¤rudan do¤ruya merkezden yönetilen araziden oluflan
federal bir devlettir. fiili ile paylafl›lan, karadan Macellan Bo¤a-
z› ile ayr›lm›fl Tierra del Fuego’da (Atefl Adas›) bulunan Ushu-
aia, dünyan›n en güneydeki kentidir. Arjantin her ne kadar bü-
tünüyle orta kuflakta kal›rsa da, 22-55 güney paralelleri aras›n-
da ve 3.600 km. uzunlukta bir ülke olmas› nedeniyle iklimleri
ve bunun sonucu olarak do¤al koflullar› farkl› befl bölgeden
oluflur. Parana-Uruguay ›rmaklar› aras›nda kalan Büyük Irmak-
lar Bölgesi’ne, “Arjantin Mezopotamyas›” denir. Su boldur, ül-
kenin tar›ma, özellikle de flekerkam›fl›, pamuk, tütün, mate
(amerikançay›) gibi subtropikal ürünlerin yetiflmesine en elve-
riflli yeridir. Parana’n›n bat›s›ndan And eteklerine kadar yay›lan
genifl Chaco Ovas›, do¤u kesimi d›fl›nda kurakt›r. fiili s›n›r› bo-
yunca kuzeyden güneye uzanan Andlar›n do¤uya, yani Arjan-
tin’e bakan yamaçlar› ve son s›ralar›n›n önündeki ovalar, iklim
ve bitki örtüsü bak›m›ndan kuzeyden güneye farkl›l›k göster-
mekle beraber, genellikle kurakt›r; sulama zorunlulu¤u vard›r.
Preandlar ile Atlas Okyanusu aras›nda (daha güney enlemler-
de) yay›lan ve ülkenin en yo¤un hayvanc›l›k alan› olan genifl
ovalara, pampa ad› verilir. D›flsat›mlar›nda dondurulmufl et ve
öteki hayvan ürünleriyle bu¤day, flarap vb. tar›msal ürünler bafl
yeri al›r. Bununla beraber, Arjantin, Lâtin Amerika’n›n en ileri
sanayi ülkesidir. Bafll›ca tar›msal ürünler tah›l (özellikle bu¤-
day ve m›s›r), flekerkam›fl› (y›lda 1.5 milyon ton kadar fleker
üretilir), pamuk, tütün, mate, ya¤l› tohumlar (dünyan›n en
önemli keten tohumu üreticisidir) ve meyvelerdir (üzüm ve
özellikle y›lda 2.481.000 ton flarap). Ülkenin genifl bölümü ku-
rakt›r ve tar›m verimi düflüktür. Ancak “haciendas” denilen ge-
nifl çiftliklerde gerek tar›m ve gerek hayvanc›l›kta ileri yöntem-
ler uygulan›r. Çok çeflitli olan yeralt› kaynaklar› ve imalat sana-
yii üretimlerinin ço¤u ulusal tüketime yönelmifltir. Dokuma,
fleker, un ve unlu maddeler, çelik, petrol ve metan gaz› üretim-
leri dikkat çekici bir düzeydedir. Elektrik üretimi 30 milyar kws’›
bulmufltur. 300 y›l boyunca ‹spanyol sömürgesi olan Arjantin
1816’da ba¤›ms›zl›¤›na kavufltu. Ekonomisi yabanc› sermayeye
dayal› olan ülkede toplumsal aç›dan büyük eflitsizlikler vard›r.
Emekçi kesimin geliri son üç y›lda yüzde 50 azalm›flt›r. Bu ne-
denle sürekli olarak siyasal bunal›mlar bafl göstermektedir.
1972-76 y›llar›ndaki k›sa bir demokratik yönetimden sonra
(Juan-Maria Peron dönemi), 1976’dan sonra uzun y›llar aske-
rî bir cunta taraf›ndan yönetildi. Arjantin’den 500, ‹ngiltere’den
13.000 km. uzakl›ktaki Falkland Adalar›, 1982 y›l›nda Arjantin
ile ‹ngiltere aras›nda silâhl› bir çat›flmaya yol açt›. 1832-1833
y›llar›nda ‹ngiltere taraf›ndan iflgal edilen, 1842 y›l›nda da Bri-
tanya’n›n sömürgesi hâline getirilen Falkland üzerinde Arjantin
de hak iddia etmekteydi. Arjantin 2.4.1982’de Falkland Adala-
r›’na ç›kartma yapt›. Bunun üzerine ‹ngiltere “Falklandl›lar›n
kendi kaderlerini kendilerinin tayin etme hakk›n› korumak üze-
ARISÜTÜ
48
