K‹REM‹T
390
vi).
Anayurdu Kuzey Asya olmakla beraber Avrupa’da da yetifl-
tirilir. Boyu 15-20 cm., yapraklar› flerit biçiminde parçal›, çiçek-
leri beyaz, kimi zaman pembedir ve flemsiye biçiminde bir ara-
ya toplanm›fllard›r. 2.000 m. yüksekliklere kadar yetiflir. Kültür
bitkisi olarak da yetifltirilir. Kimyona özel koku ve lezzet veren
“karvon ya¤›” ve reçineli maddelerdir. Bunlar en çok meyvede
toplanm›flt›r. Bu nedenle meyveleri kurutulup baharat olarak
kullan›l›r. Ayr›ca sinirleri uyar›c›, mideyi yat›flt›r›c›, ba¤›rsak
gazlar›n› giderici özellikler tafl›d›¤›ndan hekimlikte de kullan›l›r.
K‹REM‹T,
yan yana dizilerek yap›lar›n çat›lar›n› örtmeye ya-
rayan piflirilmifl topraktan levha parças›. Eski Yunan’dan ve Ro-
ma’dan beri kiremitin kullan›ld›¤› bilinmektedir. Killi topra¤a
kum kar›flt›r›larak yap›lan hamura çeflitli biçimler verilir ve daha
sonra bu parçalar f›r›nda piflirilir. Topra¤›n cinsine ve piflme ›s›-
s›na göre kiremit çeflitli tonlarda k›rm›z› bir renk al›r. Kiremit, su
geçirmez ve üst üste bindirilerek suyun çat›dan afla¤› akmas›n›
sa¤lar.
K‹RP‹,
böcekçiller tak›m›ndan bir memeli
(Erinaceus eu-
ropaeus).
Avrupa ve Asya’da yaflar. 25-30 cm. boyundad›r.
Rengi kahverengi, s›rt› dikenlidir. Bu dikenlerin uçlar› sar›ms›-
d›r. Burnu uzun ve sivri, kulaklar› k›sa ve yuvarlakt›r. Ürkünce
tortop olabilmesi en belirgin özelli¤idir. Geceleri avlan›r. Fare,
salyangoz, may›sböce¤i gibi pek çok zararl› hayvan› yedi¤inden
yararl› bir hayvand›r. Gebelik süresi 48 gündür. Sonbaharda, ›s›
15ºC’›n alt›na düfltü¤ünde toprak alt›ndaki yuvas›nda k›fl uyku-
suna yatar.
K‹ST,
vücutta bulunan, koloit ya da içya¤› gibi s›v› ve yar› s›-
v› maddeyle dolu torba. Nedenleri ve yap›lar› çok de¤ifliktir. Ki-
mi kistler asalaklardan ileri gelir. Gözle görülen keselikurt kist-
leri, karaci¤er, akci¤er ve dalakta görülen hidatik kistler bu tür-
dendir. Do¤ufltan olan öteki kistler, geliflmedeki bir aksakl›ktan,
d›flderinin torbalanmas›ndan oluflur. Kimi kistlerin içinde sü-
müksü bir madde vard›r. Kaslarda ya da yumurtal›kta oluflan de-
ri kistlerinin içindeyse, ya¤l› maddelere, deri, saç ya da difl
ürünlerine rastlan›r. Do¤ufltan olmayan kistler ise bezlerin sü-
rekli olarak fliflmesinden olabilir. Tükürük bezi kistleri, pankre-
as kistleri vb. bunlardand›r. Bunlar›n d›fl›nda kalan kistler, ur
hücrelerinin ço¤almas›ndan olur. Kistler komflu organlar üze-
rinde yapt›klar› bas›nçla rahats›zl›klara yol açarlar. Kimi kistler
büyük ölçüde geliflir, zamanla kansere dönüflebilir. Kistler ilâç-
la, ›fl›nla ya da ameliyatla iyilefltirilir.
K‹fiN‹fi,
maydanozgillerden bir bitki ve bu bitkinin meyvesi
ya da tohumu
(Coriandrum sativum).
Yapraklar› may-
danozu and›r›r. Kuru yemifli bahar olarak kullan›l›r. Tüysüz ve
parlak bir bitkidir. Beyaz çiçekler açar. Yüksekli¤i 30-50 cm.
aras›ndad›r. fiekercilikte ve eczac›l›kta da kullan›l›r.
K‹TAP,
elle yaz›lan ya da bas›lan sayfalar›n bir araya getiril-
mesiyle oluflturulan yap›t. Bir iletiflim arac› olan kitab›n, 5000
y›l önceye, Mezopotamya ve M›s›r’a dayanan bir tarihi vard›r. ‹lk
bilinen kitap örne¤i, ‹.Ö. 1100’lerde M›s›r’da papirüs yapraklar›
üzerine yaz›lm›fl, dinî metinleri içeren “Ölüler Kitab›”d›r. ‹sken-
deriye’deki ünlü kütüphanede, yaklafl›k yar›m milyon papirüs
yazma bulundu¤u san›lmaktad›r. M›s›rl›lar ve ‹braniler, kitaplar-
da papirüsün yan› s›ra, deri de kulland›lar. Parflömenin kullan›l-
maya bafllanmas›, kitap üretiminde bir devrim niteli¤indedir.
Önceleri düzgün kesilmifl tahtalarla korunan parflömen yaprak-
lar›n daha kullan›fll› bir malzemeyle korunmas› gereklili¤i de,
ciltçili¤in geliflmesinin yolunu açt›. Avrupal› ciltçiler, bu konu-
da ‹slâm sanat›ndan büyük ölçüde etkilendiler. Kitab›n gelifli-
mindeki bir baflka büyük ad›m›, k⤛d› yapan Çinliler att›. K⤛t
yapma sanat›, 7. yüzy›lda Japonya’ya ve di¤er Asya ülkelerine
yay›ld›. Bu tarihten yaklafl›k üç yüzy›l sonra, kitaplarda yaln›zca
k⤛t kullan›lmaya baflland›. Türk kitap elyazmas› döneminin
Uygurlarla bafllad›¤› bilinmektedir. Bunlar “tamar” ve “kodeks”
biçimindeydi. Ço¤u deri üzerine yaz›lm›flt›. Elyazmas› kitapta
as›l geliflme ‹slâm kültürünün benimsenmesinden sonra görül-
dü. Cilt ve ciltçilik, süslemecilik de kitaba ba¤l› olarak geliflti.
‹lk matbaan›n kuruluflundan sonra basma kitap dönemi bafllad›.
As›l geliflme Tanzimat’tan sonra oldu. Kitap sat›c›l›¤› ise Bur-
sa’da Orhan Gazi döneminde bafllam›fl, kitap satanlara sahaf de-
nilmifltir. Bas›m tekni¤inin geliflmesi, Rönesans dönemi Avru-
pas›’nda okuma yazma oran›n›n yükselmesine ve bilgilenme sü-
recinin h›zlanmas›na yol açt›. Gutenberg taraf›ndan haz›rlanan
Lâtin ‹ncil’i bas›lan ilk kitapt› (1456). 1500 y›l›na gelindi¤inde,
hareketli metal bask›, Avrupa’n›n hemen tüm ülkelerine yay›l-
m›flt›. 16. yüzy›l boyunca, dinî ve dind›fl› konularda birçok kitap
bas›ld›. 17. yüzy›lda, ‹ngiltere, Fransa ve ‹spanya’da edebiyat
alan›nda büyük bir geliflme gözlendi. Modern bilimin ilk klasik-
leri kitap olarak bas›ld›. Matematik, t›p, astronomi, mimari vb.
alanlarda birçok kitap yay›mland›. 1710 y›l›nda ‹ngiltere hükü-
meti taraf›ndan kabul edilen bir yasayla, copyright (yay›m hak-
k›) düzenlendi ve yazarla yay›mc› aras›ndaki iliflkiler daha belir-
li k›l›nd›. Kad›nlar›n okuma yazma oran›n›n yükselmesi, 18. yüz-
y›lda yay›mlanan kitaplar üzerinde etkili oldu. Edebî bir tür ola-
rak geliflen roman, bu yeni okuyucu kitlesi içinde genifl bir ta-
lep buldu. Bu dönemde, kitap, bir e¤itim arac› olarak da yayg›n-
l›k kazand›. Diderot’nun ünlü “Encyclopédie”si ve di¤er birçok
ansiklopedi yay›mland›; kütüphaneler kuruldu. 1800-1900 y›l-
lar› aras›nda; k⤛t üreten makinelerin, mekanik dizgi makinele-
rinin ve foto¤raf tekniklerinin geliflimiyle birlikte kitap üretimi
büyük ölçüde artt›. Bu art›fla katk›da bulunan di¤er etkenler, de-
mokrasinin yay›lmas› ve e¤itimin yayg›nlaflmas› ve azalan ifl sa-
atlerinden dolay› okumaya olan talebin artmas›yd›. 20. yüzy›l;
bas›l› ürünlerin bir 盤 gibi büyümesinin yan› s›ra, di¤er iletiflim
alanlar›nda da büyük geliflmelere tan›k oldu. Sinema, televiz-
yon, radyo vb. araçlar›n rekabetine karfl›n, kitap, kendi yerini
korumay› baflard›. Kitab›n, di¤er iletiflim araçlar›na göre birta-
k›m avantajlar› vard›r. Kiflinin yaln›z bafl›na kalabilerek yararlan-
d›¤›, rahatça kullanabildi¤i, kolayl›kla tafl›yabildi¤i ve son dere-
ce farkl› birçok konuyu kapsayabilen bir iletiflim arac›d›r. Günü-
müzde yay›nc›lar modern bask›n›n tüm tekniklerini kullanarak
(foto¤rafik yöntemler, bilgisayarlarla gerçeklefltirilen dizgiler
vb.) kitap bas›m maliyetlerini düflürmeyi, buna karfl›n yüksek
bir düzeyi de tutturmay› amaçlamaktad›rlar.
K‹TAPLIK
→
KÜTÜPHANE
