KONYA
398
KONYA,
‹ç Anadolu Bölgesi’nde il ve bu ilin merkezi olan
kent. Güney ve güneybat›da küçük bir bölümü Akdeniz Bölge-
si’ne girer. Kuzeyde Ankara, Eskiflehir; bat›da Afyonkarahisar,
Isparta; güneyde Antalya, Karaman, ‹çel; do¤uda Ni¤de, Aksa-
ray illeriyle s›n›rlan›r. Türkiye’nin en genifl ilidir. ‹lin bat› ve gü-
neyinde, Bat› ve Orta Toroslar’›n ‹ç Anadolu’ya kadar sokulan
baz› iç s›ralar› yer al›r. Aralar›nda yüksekli¤i 900 m.nin alt›na
inen ovalar›n da yer ald›¤› bu da¤lar›n bafll›calar› flunlard›r: Ku-
zeybat›da Sultan Da¤lar›’n›n do¤u yamaçlar› (bu da¤lar›n do¤u
etekleri önünde Akflehir Ovas› ve Gölü, Çavuflcu Gölü bulunur);
do¤uda, Konya-Çumra ile bat›da Beyflehir-Su¤la gölleri aras›n-
da, yer yer 2.000 m.yi aflan da¤l›k yöre (Konya’n›n bat›s›nda
Alada¤ 2.305, Çumra’n›n bat›s›nda Alacada¤ 2.203 m.); ilin gü-
neybat›s›nda, Beyflehir Gölü güneyinden, Konya’n›n güneydo-
¤usuna dek Bat› Toroslar’›n do¤u kollar› uzan›r (Haydar, Geyik,
Karakufl da¤lar›); ilin güneydo¤usunda, Orta Toroslar’›n ‹ç Ana-
dolu düzlüklerini güneyden çevreleyen ve bu düzlüklerde alça-
l›p, kaybolan son tepeleri yer al›r. Örne¤in Bolkar Da¤lar›’n›n
kuzey serpintileri, Ere¤li güneyine dek sokulurlar. ‹lin bu da¤l›k
yöreler d›fl›nda kalan bölümü, yüzey biçimlerinin yal›nl›¤›, bitki
örtüsü, iklim ve hidrografya koflullar› gibi fiziksel özellikleriyle
‹ç Anadolu’nun karakterini en iyi yans›tan kesimidir. Kuzeyde
Tuz Gölü çana¤› ve Cihanbeyli Platosu ile, güneyde Bat› ve Or-
ta Toros yay›n›n iç etekleri aras›nda kalan bu genifl bölge, flu
yörelerden oluflur: 1) Konya Ovas›: Kuzeyde Obruk Platosu’nun
güneyinde, bat›dan do¤uya, Konya’dan Ere¤li’ye dek uzan›r
(200 km). Karap›nar’›n do¤usunda, Karacada¤ ile Karaman ili-
nin kuzeyinde Karada¤ volkan konileri bir yana b›rak›l›rsa, Kon-
ya Ovas›’n›n yer flekilleri sade ve düzdür. Genifl bölümü, bir ka-
pal› havzad›r. Su¤la Gölü’nün sular›n› tafl›yan Çarflamba Suyu
ve Toroslar’dan inen sular, ovada son bulurlar. Ancak, üzerle-
rinde kurulan küçük barajlarla ovan›n sulanmas›nda büyük ya-
rarlar sa¤larlar (Sille, Alt›napa, May, Apa, Ayranc›, Seyitler gi-
bi). 2) Obruk Platosu: Yüksekli¤i 1.000 m.yi aflar. Konya ilinin
en kurak, nüfus yo¤unlu¤u en düflük yöresidir. 3) Obruk Plato-
su’nun kuzeyinde, genifl k›sm› Tuz Gölü taraf›ndan kaplanan Tuz
Gölü yöresi bulunur. D›flar›ya ak›nt›s› olmayan bu yöre, bütün ‹ç
Anadolu’nun en kurak, bitki örtüsüyle en c›l›z (bozk›r›n daha çok
tuzcul bitkilerle örtülü kesimi) bölümünü oluflturur. 4) Tuz Gö-
lü çana¤›n›n bat›s›ndaki Cihanbeyli Platosu: Obruk Platosu’nun
bir devam›d›r. 5) Bu platonun kuzeydo¤usunda, ortas›nda Ak-
göl’ün yer ald›¤› bir baflka havza bulunur ve ilin kuzeybat› s›n›-
r›nda Sakarya Vadisi’ne aç›l›r. Konya, içinde bulundu¤u bölge-
nin en kurak kesimidir. Y›ll›k ya¤›fllar, genellikle 340 mm. nin
alt›ndad›r. S›cakl›k rejimi bak›m›ndan yar› karasald›r. Örne¤in il
merkezinde y›l›n en so¤uk ay›n›n ortalamas› -0,1, en s›cak ay›n-
ki 23,1 derece, y›ll›k ya¤›fl tutar› da 324 mm.dir. Önemli hiçbir
akarsu yoktur. Fakat göl bak›m›ndan zengindir. Bafll›ca göller,
Beyflehir ve Tuz Gölü’nün bir bölümü, Akflehir, Su¤la, Çavuflcu
ve Boluk’tur. Türkiye’nin yo¤unluk bak›m›ndan en geri illerin-
den biridir. Oysa Konya ili, 1927 ilk nüfus say›m›na göre, he-
men üç kat kalabal›klaflm›flt›r. Nüfus daha çok, ilin bat› ve gü-
neyindeki da¤lar›n eteklerinde yer alan düzlüklerde toplanm›fl-
t›r. Konya ili, Cumhuriyet döneminde birçok endüstri kuruluflu-
na kavuflmuflsa da, ekonomisi bugün de yine tar›m ve hayvan-
c›l›¤a dayan›r. Ancak iklim ve toprak koflullar›, çeflitli ürün ye-
tifltirmeye elveriflli de¤ildir. Türkiye’nin önde gelen tah›l amba-
r›d›r. Yeralt› kaynaklar› oldukça zengindir. ‹flletilen bafll›ca ma-
denler boksit, c›va, manyezit, linyit, tuz, kurflun ve kromdur. En-
düstri kurulufllar›n›n ço¤u Konya kentinde toplanm›flsa da, ilin
çeflitli yörelerine az çok da¤›lm›flt›r. Bafll›ca kurulufllar, Sarayö-
nü C›va ‹flletmesi, Seydiflehir Alüminyum Fabrikas›, Krom-
Manyezit Fabrikas›, Ere¤li Pamuklu Dokuma, Konya fieker, Çi-
mento, Yem fabrikalar›d›r. Ayr›ca, küçük kapasiteli birçok en-
düstri kuruluflu da vard›r. Büyük düflünür Mevlana da, bu kent-
te yaflad›. Konya, eskiden beri ticaret yollar› üzerinde önemli bir
u¤rak ve ayn› zamanda büyük ölçüde tah›l yetifltiren zengin bir
tar›m alan›n›n en büyük ticaret merkezi olarak rol oynam›flt›r.
Konya’n›n bu geleneksel önemi, ekonomik geliflmesinin yan› s›-
ra yeni ö¤retim kurumlar›n›n aç›lmas›yla (Selçuk Üniversitesi,
yüksekokullar) günümüzde daha da güçlenmifltir.
KONYA AYAKLANMASI,
Kurtulufl Savafl› s›ras›nda
Konya ve kasabalar›nda Kurtulufl Savafl› ve Türkiye Büyük Mil-
let Meclisi’ne karfl› giriflilen gerici ayaklanma (Ekim 1920 - Ka-
s›m 1920). Ayaklanman›n bafl›, Bozk›r Ayaklanmas›’n›n da ele-
bafl›s› olan Delibafl Mehmet’tir. Delibafl Mehmet, ço¤u asker
kaça¤› olan 500 kadar silâhl› adam›yla 2 Ekim 1920’de Çum-
ra’ya geldi. Bu s›rada Konya’da, kenti savunacak yeterli güç yok-
tu. Ayaklanmay› bast›rmak için Albay Refet Bele görevlendirildi.
Asiler, 3 Ekim 1920’de Konya’ya girdiler. Ancak, Konya’daki
egemelikleri çok k›sa sürdü. Albay Refet Bele komutas›ndaki
kuvvetler, 6 Ekim’de Konya’y› geri almay› baflard›lar. 8 Ekim’de
Çumra, 16 Ekim’de Bozk›r, 19 Ekim’de Beyflehir, 23 Ekim’de Ç›-
¤›l gericilerden kurtar›ld›. Bu s›rada, 41. Tümen’e ba¤l› birlikler
8 Ekim’de Karaman’›, Yarbay Osman Bey komutas›ndaki kuvvet-
ler 9 Ekim’de Ilg›n’› asilerden temizlemifllerdi. Demirci Mehmet
Efe’nin kuvvetleri de E¤ridir, fiarkikara¤aç bölgelerini asilerden
kurtarmay› baflard›lar. Ayaklanma, Kas›m 1920 ortalar›nda tü-
müyle bast›r›ld›. 250 kadar asi çarp›flmalarda öldürüldü, bir bö-
lümü de ‹stiklâl Mahkemeleri’nde idama mahkûm edildi.
KONYAK,
Fransa’n›n Cognac bölgesinde elde edilen flarap-
lar›n dam›t›lmas› yoluyla yap›lan ve ad›n› buradan alan bir içki.
Konyak elde etmek istenen flarap, hafif ateflte ›s›t›larak dam›t›l›r
ve bu ifllemde elde edilen kokulu maddeleri içeren alkol, bir im-
bikte yeniden dam›t›l›r. Daha sonra, bir dizi ifllemle elde edilen
iyi nitelikli ürün, bir süre özel f›ç›larda korunur. Konyak, rengi-
ni ve güzel tad›n› bu f›ç›lardan al›r.
KOOPERAT‹F,
ortaklar›n›n ekonomik ç›karlar›n› gözetmek
amac›yla oluflturulan ticarî örgüt. Dünyada ça¤dafl anlamda ilk
kooperatif, Rochdale kasabas›n›n dokuma iflçileri taraf›ndan,
1844 y›l›nda kurulan bir tüketim kooperatifidir. Türkiye’deyse
Mithat Pafla’n›n 1863’te kurdu¤u kooperatife uygun olarak, Zi-
raat Bankas› taraf›ndan 1924, 1929 ve 1935 y›llar›nda zirai kre-
di ve sat›fl kooperatifleri oluflturulmufltur. Üretici, kredi, tüketici
ve yap› kooperatifleri, bafll›ca kooperatif türleridir. Gerçek an-
lamda bir kooperatif, demokratik denetim yap›s›n›n varl›¤› ve ifl-
leyifliyle ortaya ç›kar.
