KÖSTEBEK
404
fiehzade IV. Mehmet, padiflah oldu. Kösem Sultan, Mehmet’in
saltanat›n›n ilk dönemlerinde, Yeniçeri Oca¤›’na dayanarak bir
hükümdar gibi davrand›, her iste¤ini yapt›rd›. Ancak bir süre
sonra kendisine ve dayand›¤› yeniçeri a¤alar›na karfl›, gelini
Turhan Sultan’›n yürüttü¤ü muhalefet büyüdü, gelininden kur-
tulmak isteyen Kösem Sultan, IV. Mehmet’i ortadan kald›rmay›
planlad›. Suikast plan› ortaya ç›kar›ld› ve Kösem Sultan, Topka-
p› Saray›’ndaki dairesinde bo¤ularak öldürüldü.
KÖSTEBEK,
böcekçiller tak›m›n›n köstebekgiller familya-
s›ndan bir memeli
(Talpa europaea).
Sokur ve yers›çan›
da denir. Kuzey Avrupa ve Asya’da yaflar. Boyu 15-17 cm., göz-
leri çok küçük ve bir deri ile örtülü, gözleri ve kulaklar› tüyler
aras›nda gizlidir. Koku alma duygusu çok geliflmifltir. Ön ayak-
lar› eflelemeye yarayacak biçimde kanca t›rnakl›d›r. Toprakalt›n-
da oydu¤u yuvalarda yaflar. Böcek ve solucanlarla beslenirse
de, topra¤› oyarken bitki köklerini de kesti¤inden zararl› bir hay-
vand›r. Postu koyu lâcivert, kadife gibi tüylüdür, kürkçülükte
kullan›l›r.
KÖfiEGEN,
dört ya da daha çok köfleli çokgenlerde, ard›l ol-
mayan köfleleri birlefltiren do¤rulardan her biri. Dörtgenlerde
iki, beflgenlerde befl, alt›genlerde dokuz köflegen vard›r. Ge-
ometrik cisimlerin de köflegenlerinden söz edilir. Köflegenlerle
ilgili örnekler vermek gerekirse kare ve eflkenar dörtgenin köfle-
genleri birbirlerine diktir; dikdörtgenin köflegenleri birbirine eflit
olup birbirini ortalar; düzgün dörtgenlerin köflegenlerinin kesi-
flim noktas› fleklin a¤›rl›k merkezidir; bir kenar› a olan karenin
köflegeni aA 2, kenarlar› a ve b olan dikdörtgen köflegeni Da
2
+b
2
ve kenar› a olan küpün ana köflegeni aA 3 uzunlu¤undad›r.
KÖfiK,
bahçe içinde ya da k›rlarda yap›lm›fl büyük ve süslü
ev. Osmanl›larda önceleri saray avlular›nda yap›lan köflkler, da-
ha sonralar› saray d›fl›na yap›lmaya baflland›. Bu binalar padi-
flahlar›n k›sa süreyle kald›¤› yerler oldu¤undan haremleri ve
mutfaklar› yoktu. Topkap› Saray› içinde Ba¤dat, Revan, Sünnet
köflkleri ünlüdür. Saray d›fl›ndaysa özellikle Lale devrinde, çok
sevilen K⤛thane k›rlar›na köflkler yap›lm›flt›r. Bunlar barok üs-
lupta olup baz›lar› av için kullan›lm›flt›r. Ayr›ca Hasbahçe’deki
Sepetçiler Köflkü donanma sefere ç›karken; Alay Köflkü de ordu
sefere ç›karken yap›lan törenlerde kullan›l›rd›. ‹mparatorlu¤un
son zamanlar›nda halktan zengin kifliler de köflkler yapt›rmaya
bafllam›fllard›.
KÖY ENST‹TÜLER‹,
Türk köylüsünün e¤itimini ve tar›m
alan›nda verimi art›rmak amac›yla kurulmufl olan e¤itim kurum-
lar›. 17 Nisan 1940 günü Köy Enstitüsü Yasalar›’yla kurulmala-
r›na baflland›. Köy enstitüleri tar›ma elveriflli yerlerde kuruldu-
lar. Köylüyü e¤iterek; ö¤retmen, sa¤l›k memuru gibi elemanla-
r›n yetifltirilmesi amaçlanm›flt›. Hasan Âli Yücel’in Millî E¤itim
bakanl›¤› s›ras›nda 1940 y›l›nda köy enstitülerinin kurulmas›yla
‹smail Hakk› Tonguç görevlendirildi. 1942’de 20 enstitü kurul-
maya baflland›. Okutulacak derslerin %50’si kültür, %25’i tar›m,
%25’i teknik derslerdi. E¤itim programlar›n› enstitüler haz›rl›-
yordu. Uygulamal› e¤itim sonucunda ö¤renciler kendi gereksi-
nimlerini kendileri yapabilir duruma gelmifllerdi. 1947 dönemi-
ne kadar bu kurulufllardan 5.447 ö¤retmen, 8.756 e¤itmen, 541
sa¤l›k memuru mezun oldu. Ö¤renci say›s› 16.400’e ulaflm›flt›.
1943’te köy enstitülerine ö¤retmen yetifltirmek amac›yla Hasa-
no¤lan’da Yüksek Köy Enstitüsü aç›ld›. Bu okul, kapand›¤› tari-
he kadar 104 mezun verdi. 1946’da çok partili rejime geçildik-
ten sonra köy enstitüleri CHP iktidar› aleyhine tart›flma konusu
yap›ld›. Köy enstitüleri kanunla yasaklanm›fl ideolojik bir örgüt,
ahlâka ve geleneklere ayk›r› davran›fllar›n merkezi olmakla suç-
land›. Reflat fiemsettin Sirer’in Millî E¤itim bakanl›¤› s›ras›nda
da Yüksek Köy Enstitüsü kapat›ld›. ‹. H. Tonguç görevden al›n-
d›. 1950 y›l›nda köy enstitülerinde önce karma e¤itime son ve-
rildi. fiehir ö¤retmen okullar›yla ayn› düzeye getirmek amac›yla
ö¤renim süresi 5 y›ldan 6 y›la ç›kt›. 1954’te adlar› ilkö¤retmen
okulu olarak de¤ifltirilerek köy enstitüleri ortadan kalkt›.
KRAMP,
bir ya da birkaç kas›n iraded›fl›, a¤r›l›, âni ve geçici
kas›lmas›. Çeflitli nedenleri vard›r. Ters durufllar, so¤uk, zehir-
lenmeler, vitamin yetersizlikleri (özellikle B
1
) ve atardamar
spazm›na yol açan hastal›klar bafll›ca kramp nedenleridir. Bir
açl›k belirtisi olan mide kramp› da, mide kaslar›n›n kas›lmas›n-
dan oluflan bir kramp türüdür. Ayr›ca zaman zaman evcil hay-
vanlar›n ayaklar›nda görülen kas kas›lmalar›na da kramp denir.
KRANK,
bir motorda pistonun hareketlerini dairesel hareke-
te dönüfltüren mil, anamil, krank mili. Pistonun hareketi krank-
la dönme hareketine dönüfltürülür ve aktarma düzene¤i arac›l›-
¤›yla tekerleklere iletilir. Ayr›ca motorun, distribüsyon, ateflle-
me, havaland›rma, so¤utma elemanlar› gibi yard›mc› parçalar›-
na da kumanda eder.
KRATER,
bir yanarda¤›n genellikle tepesinde ve volkan ba-
cas›n›n son buldu¤u yerdeki yuvarlak a¤›z; yanarda¤ a¤z›. Bu
aç›kl›k bazen yanarda¤›n kenarlar›nda ve yanarda¤ konisinin
ete¤inde bulunabilir. Kraterler yanarda¤›n patlama biçimine,
püskürme fliddetine ve püsküren lavlar›n yap›s›na göre de¤iflik
biçim ve boyutlar al›rlar. Baz› kraterlerin çaplar› 20 metreyi, de-
rinlikleri de yüzlerce metreyi bulabilir. Sönmüfl bir volkan›n do-
lan krateri içinde oluflan göllere de krater gölü denir.
KREM,
tene yumuflakl›k vermek ya da günefl, so¤uk vb. d›fl
etkilerden korumak için sürülen merhem. Lanolin, vazelin, ba-
demya¤›, gliserin, balmumu gibi ya¤l› maddelerden yap›l›r. Ko-
ku vermek için içine çeflitli esans ve deriye yararl› vitaminler ka-
t›l›r. Ya¤l› ve ya¤s›z türleri vard›r.
KR‹KET,
tahta sopalarla oynanan top oyunu. Amaç topu ka-
leye sokarak kale çubuklar›n› devirmektir. Bir ‹ngiliz oyunudur.
135x150 m. boyutlar›nda düz bir alanda ve on birer kiflilik ta-
k›mlar hâlinde oynan›r. Toplar deri kapl›d›r. Kaleler 70 cm.
uzunlu¤unda, yere dikili üç çubuktan ve bunlar›n üzerindeki bir
dördüncü çubuktan meydana gelir. Oyuncular belli bir düzene
göre oyun alan›nda yerlerini al›rlar ve vurucu, di¤erlerinden ay-
r› durur. Top at›c› topu kaleye do¤ru f›rlat›r. Vurucu topu dur-
durmaya ve alabildi¤ince uza¤a f›rlatmaya çal›fl›r. Ancak, ›ska-
larsa yerine baflka biri geçer. Her oyuncu birer kere vurucu olur.
Sonunda, puanlar say›l›r ve sonuç ortaya ç›kar.
