KRONOMETRE
406
simlerin zaman›n› belirlemek amac›yla do¤ay› gözlemekten kay-
naklanmaktad›r. Zaman› hesaplama tar›msal üretimle yak›ndan
ilgiliydi. Bu ifl, din adamlar›n›n tekeline girmiflti. Bugünün de-
¤iflik takvimleri, bu ilk saptamalardan kalmad›r. M›s›r kronolo-
jisinde göze çarpan olaylar, belirli bir firavunun saltanat süre-
siyle özdefllefltirilmifltir. Daha sonra, firavunun saltanat y›llar›
say›lmaya bafllanm›flt›r. Kral listelerinin tamam› bulunamad›¤›
zaman kesin bir kronoloji kurmak zor olur. M›s›rl›lar, günümüz-
de kullan›lan günefl takvimine benzer bir takvim, Hintliler ise
365 gün 6 saat 12 1/2 dakikal›k bir takvim kullan›rlard›. En es-
ki Hint kronolojisi, Kaliyuga ça¤›na dayan›r. Bu ça¤, ‹.Ö. 18 fiu-
bat 3102’de bafllar. Budistler ise, Buda’n›n ölüm y›l›n› (‹.Ö. 480)
bafllang›ç y›l› al›rlar. Çinliler, ‹.Ö. 2000 y›l›nda bir ay takvimi ka-
bul ettiler. Bafllang›ç olarak, ‹mparator Yao’nun ‹.Ö. 2277’deki
81. do¤um gününü ald›lar. Japonlar, ‹.Ö. 660’ta Jimmu’nun
tahta ç›k›fl›n›; eski Yunanl›lar ise ‹.Ö. 776’da ilk olimpiyat› kabul
ettiler. Julius Sezar, Günefl takvimini Roma için kabul etti. ‹lk
Julia y›l›, ‹.Ö. 1 Ocak 46’da bafllar. 1582’de Papa Gregory bu
takvimi gelifltirerek, bugün kulland›¤›m›z Milât takvimini olufl-
turmufltur. ‹slâm kronolojisi ‹.S. 622’de, Hicret’ten sonra baflla-
maktad›r. Eski takvimlerin en do¤rusu olan Maya takvimi, Milâ-
dî takvimden de ileriydi. Bilim adamlar› Maya takvimini, ‹.Ö.
3641-3313 aras›nda bafllatmaktad›rlar.
→
RADYOAKT‹F YAfi
BEL‹RLEMES‹.
KRONOMETRE,
son derece duyarl› saat. Özellikle deniz-
cilikte kullan›l›r. Normal saatten fark›, zembere¤in güç aktar›m›-
n› düzenleyen bir çark›n›n bulunmas› ve s›cakl›k de¤ifliminden
en az etkilenebilecek flekilde, de¤iflik genleflme katsay›l› metal-
lerden yap›lm›fl olmas›d›r. Ayr›ca geminin sallant›lar›ndan da et-
kilenmeyecek biçimde yalpa mesnetleri aras›na al›nm›flt›r. ‹yi
bir denizci kronometresi, günde ancak saniyenin birkaç yüzde
biri kadar hata yapar. ‹lk kez John Harrison adl› bir ‹ngiliz saat-
çi taraf›ndan yap›lm›flt›r (1759). Gemici kronometresinin kadra-
n›nda, her biri saatleri, dakikalar›, saniyeleri ve geçen gün say›-
s›n› gösteren dört ibre bulunur. Belli bir zaman parças›n› belir-
lemek üzere, özel dü¤melerle herhangi bir anda çal›flmaya bafl-
lat›l›p istendi¤inde durdurulabilen ve de¤iflik ibreleriyle denizci
kronometresine benzeyen kol saatleri de kronometre olarak bi-
linir. Hakemler, dalg›çlar vb. bu tür kronometreleri kullan›rlar.
KRUVAZÖR,
z›rh ve toplar› z›rhl›lar›nkinden hafif, yolu faz-
la savafl gemisi. Tonajlar› 5.000 ile 30.000 ton aras›nda de¤iflir.
Z›rhl›lara efllik edip onlar› korumak amac›yla yap›lm›flt›r. 1910-
1918 y›llar› aras›nda tonajlar› art›r›lm›fl ve h›zlar› yükseltilmifltir.
II. Dünya Savafl›’ndan sonra uçaksavar, füzeatar ve helikopter
tafl›yan kruvazörler yap›ld›. Bugün kruvazörler, refakat ve komu-
tan gemisi olarak kullan›lmas›n›n yan› s›ra, uçaklara ve denizal-
t›lara karfl› savafl gemisi olarak da kullan›lmaktad›r.
KUB‹LAY, Mustafa Fehmi
(1906 ‹zmir - 1930 Mene-
men), yedek subayl›¤›n› yaparken, Menemen Olay›’nda öldürü-
len ö¤retmen. 1926’da Bursa Ö¤retmen Okulu’nu bitirdi. Asker-
li¤i için gitti¤i Menemen’de, bir ö¤retmeni korumak isterken
ayaklanan fleriatç›lar taraf›ndan bafl› kesilerek öldürüldü. Olay,
Laz ‹brahim Hoca’n›n k›flk›rtmas›yla Manisa’da bafllad›; Mene-
men’de ise Dervifl Mehmet ayaklanarak, flehrin 72.000 Müslü-
man Arap taraf›ndan kuflat›ld›¤›n›, halk›n yeflil bayrak alt›nda
toplanmas› gerekti¤ini yaymaya giriflti. Kubilay, ayaklanmay›
önlemek isteyince öldürüldü. Olay, ordu birliklerince bast›r›ld›
ve s›k›yönetim ilân edildi. Askerî Mahkeme, 2.200 san›¤› yarg›-
lad›. Suçlu görülen 29 kifli, Kubilay’›n öldürüldü¤ü yerde idam
edildi.
→
MENEMEN OLAYI
KUDUZ,
kudurmufl bir hayvan›n salg›s›yla bulaflan ve zama-
n›nda afl› yap›lmazsa ölümle sonuçlanan hastal›k. Etmeni bir vi-
rüstür. Kuduza yakalanm›fl hayvanlar›n salyas›nda bol bulundu-
¤undan, ›s›rma yoluyla insana bulafl›r. Kuduz virüsü, vücuda
girdikten sonra sinir sistemine geçer; yavafl yavafl ilerleyerek
beyne gelir; orada iltihap yaparak hastal›¤› oluflturur. Klinik be-
lirtileri iki çeflittir: ‹rkilme olaylar› (su korkusu, ç›rp›nma, öfke
vb.) ve felçler (so¤an ilik felçleri). Tedavisi için kullan›lan kuduz
afl›s›, ilk kez Pasteur taraf›ndan uygulanm›flt›r. Bu afl›n›n süresi
21 gündür ve kuduz virüsü alm›fl kifli, 8 gün içinde afl›lanmaz-
sa kudurarak ölür.
KUDÜS,
‹srail’in baflkenti. ‹srail-Ürdün s›n›r›ndad›r. Nüfusu
550.000’in (1985) üzerindedir. 1950’de Arap devletlerinin iti-
razlar›na karfl›n baflkent olan Kudüs, tarihî bir kent olup Müslü-
man, Hristiyan ve Musevîlerce kutsal say›l›r. Kurulufl tarihi bi-
linmemekle birlikte, ‹.Ö. 2000 y›llar›nda var oldu¤u ve Yabusi-
ler taraf›ndan istilâ edildi¤i bilinmektedir. Önce Davut, sonra da
Süleyman Peygamber kenti ele geçirdi ve baflkent yapt›. Daha
sonra kent, s›ras›yla Asurlular›n, Babillilerin, ‹skender’in ve Ro-
mal›lar›n eline geçti. Yerli halk olan Yahudilere, kentin Romal›-
lara ait olan bölümü yasak edildi. Bir süre sonra da, Hristiyan-
lar için kutsal bir kent durumuna geldi. ‹.S. 7. yüzy›l ile 13. yüz-
y›l aras›nda Persler, Araplar, Haçl›lar, Selahattin Eyyubi ve II.
Friedrich taraf›ndan, 1516’da da Osmanl› Hükümdar› Yavuz
Sultan Selim taraf›ndan Memluklardan al›nd›. 1917’de ‹ngilizle-
rin eline geçen kent, 1922-1948 y›llar› aras›nda Filistin’in mer-
keziydi. ‹srail Devleti kurulunca, yap›lan antlaflmaya göre kent
ikiye bölündü; yeni kesimler ‹srail’de eski kesimler Ürdün’de
kald›. 1967 Savafl›’nda ‹srail, kentin Ürdün’e ait olan kesimini
de iflgal etti. Çeflitli tarihî yap›lar›n bulundu¤u kentte, Herodes
Tap›na¤›’n›n y›k›nt›lar›ndan kalma “A¤lama Duvar›”, “Kubbetüs-
sahra” (Ömer Camii), “Mescidi Aksa”, Roma döneminden kal-
ma kal›nt›lar vard›r.
KU⁄U,
kazs›lar tak›m›ndan evcil ve yabani türleri bulunan bir
su kuflu
(Cygnus).
Bütün dünyaya yay›lm›fllard›r. Tatl› sular-
da yaflar, bitkilerle ve küçük su hayvanlar›yla beslenirler. Gaga-
lar› ve kanatlar› genifl, boyunlar› uzun ve k›vr›kt›r. Tüyleri, beyaz
ya da gridir. ‹ri vücutludurlar. Süs kuflu olarak yetifltirilen ses-
siz ku¤unun
(C. olor),
boyu 2 m., gagas› turuncudur. Ana-
yurdu Do¤u Avrupa’d›r. Ötücü ku¤u
(C. cygnus),
Avrupa ve
Asya’n›n kuzeyinde yaflar. Boyu 150 cm., tüyleri beyaz, gagas›
sar›, ayaklar› karad›r. Kara ku¤u
(C. atratus),
Avustralya ve
Tasmanya’da yaflar. Tüyleri ve ayaklar› kara, gagas› pembedir.
Kara boyunlu ku¤u
(C. melanocoryphus),
Güney Ame-
rika’da yaflar. Boyun tüyleri siyah, di¤er tüyleri beyazd›r.
KUKLA,
sanatç›n›n, kiflileri simgeleyen bebekleri (kuklalar›)
