KURAN
407
konuflturarak ve de¤iflik ses taklitleri yaparak oynatt›¤› oyun tü-
rü. Antikça¤larda Çin’de, M›s›r’da ortaya ç›kt›. Yunanistan ve Ro-
ma’da çok yayg›nd› ve oldukça geliflmiflti. ‹talya’da Orta Ça¤’dan
beri var olan kukla; daha sonra Fransa, ‹spanya, ‹ngiltere, Al-
manya, Hollanda, Avusturya ve Türkiye’de de geliflti. Her ülkede
ulusal karakteri yans›tan kuklalar ortaya ç›kt›: ‹ngiltere’de Hunch,
Türkiye’de Karagöz, Rusya’da Petruflka vb. Genellikle çocuk ti-
yatrolar›nda oynat›lan eldivenli kukla (el kuklas›), Uzak Do¤u ül-
kelerinde çok eski bir gelene¤e dayanan sapl› kukla ve günü-
müzde en yayg›n olan ipli kukla olmak üzere bafll›ca üç çeflittir.
Bunun yan› s›ra, Bat›l›lar›n “gölge oyunu” ya da “Çinli gölgeler”
dedikleri, Karagöz’e benzeyen bir kukla çeflidi daha vard›r.
KUKUMAV,
baykuflgillerden, Kuzey Asya, Avrupa ve Kuzey
Afrika’da yaflayan bir kufl türü
(Athene noctua).
Boyu 22
cm., s›rt tüyleri esmer külrengi, kar›n tüyleri beyaz›ms›d›r. Bafl›
iri ve yass›, gözbebekleri büyüktür. 4-7 yumurta yumurtlar, ku-
luçka süresi 30 gündür. A¤açl›k yerlerde, harabelerde ve bahçe-
lerde yaflar. Yuvas›n› buralardaki oyuklara yapar. Yuvas› derme
çatmad›r ve genellikle sindiremeyip ç›kard›¤› besin art›klar›ndan
oluflur. Geceleri avlan›r. Küçük kemirgenler ve böceklerle bes-
lendi¤inden tar›ma yararl›d›r.
KULE,
yuvarlak ya da çok aç›l› bir yüzey üstünde yükselen
yap›. Gerek yap›l›fl, gerekse kullan›l›fl özelliklerine göre, kulele-
rin çeflitli biçimleri vard›r. Eskiden ço¤u zaman hisarlarda burç
durumundayd›lar. fiatolarda da kuleler yap›l›rd›. Hisarlar ve fla-
tolar d›fl›nda, “çan kulesi”; “saat kulesi”; “yang›n kulesi” gibi
kulelerle, ün salm›fl tarihî kuleler de vard›r. ‹.Ö. 689’da y›k›lan
Babil Kulesi, yedi katl› ve 90 m. yüksekli¤indeydi. Nankin’deki
çini ya da porselen kule; Londra Kulesi, Eiffel Kulesi; Pisa Ku-
lesi, Türkiye’de de K›zkulesi, tarihî kulelerden baz›lar›d›r.
KUL‹S,
tiyatroda sahnenin gerisinde ve yanlar›nda bulunan
bölüm. Sahne gerisi, perde arkas› benzetmesi, politika sahnesi-
ne de aktar›lm›flt›r.
KULUÇKA,
civciv ç›karmak amac›yla yumurtaya yatm›fl ya
da yatmak üzere olan difli kufl ya da difli kümes hayvan›. Kuluç-
kaya yatm›fl hayvanlar›n yumurtalar›ndan civciv ç›kmas› için
döllenmifl olmalar› yeterli de¤ildir. Ayn› zamanda yumurta, tür-
lere göre de¤iflen gün say›s›nda, uygun bir s›cakl›kta kalmal›d›r.
Civcivin oluflmas›nda gereken ›s›y› hayvan sa¤l›yorsa buna do-
¤al kuluçka denir. Kuluçka hayvan›n›n alt›na, kendine ait olma-
yan yumurta da konulabilir. Buna, karma kuluçka denir. Yapay
kuluçkada, bir seferde daha fazla say›da civciv elde edilir.
KULVAR,
atletizmde ve yüzmede, her bir sporcu için ayr›l-
m›fl bölüm. Atletizmde 400 m. yar›fllar›na kadar ya da baz› ya-
r›fllar›n ilk turlar›nda atletler, 1,22 m. - 1,25 m. genifllikte ve be-
yaz çizgiyle s›n›rlanm›fl kulvarlarda koflarlar. Atletizm pistlerin-
de, genellikle alt› kulvar bulunur. Yaln›z 400 m.ye kadar olan k›-
sa mesafeler, kulvarda koflulur. Bir baflka koflucunun kulvar›na
geçen atlet, diskalifiye edilir.
KUMA,
evli bir erke¤in, nikâhs›z olarak ald›¤› di¤er efl, ortak.
Eskiden erkekler, birinci eflleri üzerine baflka bir kad›n getirebi-
lirlerdi. Bu kad›nlar›n birbirlerine göre ald›klar› ada da kuma de-
nirdi. Bu yasal olmayan uygulama, az da olsa Türkiye’de, özel-
likle Do¤u Anadolu’da hâlâ görülmektedir.
KUMRU,
ya¤murkufllar›ndan, güvercine benzer, ondan az
küçük bir kufl
(Streptopelia).
Boynunun yanlar›nda siyah
ve beyaz benekler bulunur. Kuyru¤u oldukça uzun, kuyruk ucu
genellikle siyah ve beyazd›r. En bilinen türü
S. turtur’
dur.
Göçücüdür. Bat› Avrupa ve Afrika’da yaflar. Üveyk de denir. Gü-
len kumru
(S. decaocta)
Asya’da yaflar. Tüyleri mavi-kül-
rengi, bafl› ve boynu flarap rengindedir. Küçük kumru
(S. se-
negalensis)
Afrika’da yaflar. Anadolu’da da bulunur. Çok
renklidir. Kumrular, taneyle beslenirler.
KUMUL,
rüzgâr›n y›¤d›¤› kumlardan oluflan tepe. Bu tepele-
rin yükseklikleri, 5-6 metre ile 200 metre aras›nda de¤iflir. Bü-
yük Sahra’da, yükseklikleri 200 metreyi aflan kumullar vard›r.
Avrupa’n›n ve Afrika’n›n Atlas Okyanusu’na bakan k›y›lar›nda,
bu gibi yüksek kumullara çok rastlan›r. Kumul, ancak bitki ör-
tüsünün az ya da seyrek oldu¤u yerlerde meydana gelebilir.
Rüzgâr›n sürükledi¤i kum y›¤›nlar›yla ilerledikleri için birçok
yerde çam a¤ac› dikilerek, kumullar›n oluflmas›n›n önüne geçil-
meye çal›fl›l›r. Türkiye’de, fiile ve Kilyos’ta kumullara rastlan›r.
KUNDUZ,
kemirgenlerin kunduzgiller familyas›ndan, Avrupa
ve Asya’da yaflayan bir memeli
(Castor fiber).
Boyu 1 m.,
kuyru¤u 40 cm. kadard›r. Arka ayaklar› befl parmakl› ve perdeli,
kuyru¤u yukar›dan afla¤›ya do¤ru (dikey) yass› ve pulludur. S›r-
t› soluk sar›, karn› daha aç›k renklidir. Postu, ince s›k tüylüdür.
Ayr›ca, uzun ve parlak k›llar bulunur. Bu k›llar kesilip ç›kar›ld›k-
tan sonra, kunduz postu kürkçülükte kullan›l›r (kastor kürkü).
As›l kunduzdan baflka, bir de Kuzey Amerika’da yaflayan Kana-
da kunduzu
(C. canadensis)
vard›r. Boyu 90 cm., tüyleri
tarç›n rengindedir. Postu çok be¤enilir. Kunduzlar kavak, sö¤üt,
k›z›la¤aç gibi a¤açlar› devirip bunlar› çamur ile s›vayarak, 2-3
m. yüksekli¤inde, a¤›zlar› akarsulara aç›lan kat kat yuvalar ku-
rarlar. Ayr›ca, yine akarsular›n içine dallarla setler yaparlar.
A¤aç kabuklar›n› ve kimi otsu bitkilerin köklerini kemirerek bes-
lenirler. Sürüler hâlinde yaflarlar. Soylar› azalmakta olan kun-
duzlar, günümüzde çiftliklerde de yetifltirilmektedir.
KURA,
Türkiye ve Gürcistan’da ›rmak. Kars’›n kuzeybat›s›nda,
Allahüekber Da¤lar›’n›n kuzey eteklerinden do¤an Kura Irma¤›,
Ç›ld›r’›n kuzeydo¤usunda Gürcistan’a geçer; Ah›ska ve Tiflis’ten
sonra da Azerbaycan’a girer. Genifl deltas›na varmadan önce,
kayna¤›n› yine Türkiye’den alan ve ‹ran-Azerbaycan s›n›r›n›
oluflturan Aras ile birleflir ve Bakû’nün güneyinde Hazar Deni-
zi’ne dökülür. Uzunlu¤u 1.523 km.
KURAN,
Müslümanlar›n, peygamberleri Muhammet’e Tanr›
kat›ndan gönderildi¤ine inand›klar› kutsal kitap. Mushaf (kitap,
tomar), Kelam› Kadim (ilksiz söz) vb. adlar› da bulunan Kuran’›n
içeri¤i, peygambere 40 yafl›ndayken Cebrail arac›l›¤› ile ya da
Tanr›sal esin (vahiy) olarak bildirilmeye bafllanm›fl, 63 yafl›nda
ölünceye de¤in sürmüfltür. Bu içerik, gönderilme zaman› bak›-
m›ndan, Hicret’ten önce Mekke’de ve Hicret’ten sonra Medi-
ne’de gönderilen sureler olmak üzere ikiye ayr›l›r. Birincilere
