KUVEYT
411
lar, ötücü kufllar bu bölümdendir. Karinas›zlar ise ilkel yap›l›
kufllard›r. Kanatlar› körelmifltir. Devekufllar›, moalar, boylukufl-
lar, kiviler bu bölümdendir.
KUTADGU B‹L‹G,
Yusuf Has Hacib’in yap›t› (1069). Ya-
p›t, Hakan Tabgaç Bu¤ra Kara Han’a sunulmufltur. Ad›ndan da
anlafl›labilece¤i gibi, Kutadgu Bilig (kutlu olma bilgisi), insana
her iki dünyada mutlulu¤a eriflmek için izlemesi gereken yolu
göstermek amac›yla yaz›lm›flt›r. Yazar, ideal bir insan›n ve dev-
letin nas›l olmas› gerekti¤ini, yöneten ve yönetilenlerin görevle-
rini ayr›nt›lar›yla ifller. Ele al›nan konularsa flunlard›r: Din, fel-
sefe, e¤itim - ö¤retim, aile düzeni, ahlâk, yasa ve töre bilgisi,
devlet, siyaset, ordu, görgü kurallar›, spor, edebiyat, matematik,
gökbilim, sa¤l›k, tar›m ve hayvanc›l›k, para vb. Böylece Kutad-
gu Bilig, yaln›z bir ahlâk kitab› de¤il, bir siyasetname, ansiklo-
pedik nitelik tafl›yan genifl kapsaml› bir düflünce yap›t›d›r. ‹lk
yay›m› A. Vambery (Viyana, 1870), ikincisi de W. Radloff tara-
f›ndan yap›lm›fl (Petersburg, 1890), Türk Dil Kurumu üç nüsha-
n›n da t›pk›bas›m›n› yay›mlam›flt›r (1942-1945).
KUTLUK DEVLET‹,
681 y›l›nda Kutluk Han taraf›ndan ku-
rulan devlet. Göktürk Devleti’nin 630 y›l›nda y›k›lmas›ndan son-
ra Do¤u Türkleri, 50 y›l kadar Çin yönetiminde yaflad›lar. Ancak
Kutluk Han ve veziri Tonyukuk’un çabalar›yla yeniden ba¤›ms›z-
l›¤a kavuflabildiler. Bu bak›mdan kurulan bu devlete II. Göktürk
Devleti de denilmektedir. Kutluk 692’de ölünce yerine kardefli
Kapgan geçti. Kapgan zaman›nda Do¤u ve Bat› Türkistan, Kut-
luk Devleti’nin egemenli¤ine girdi. Kutluk Devleti’nin bu parlak
dönemi Kutluk Han’›n o¤ullar› Bilge ve Kültigin zaman›nda da
devam etti. Bilge Han 734 y›l›nda ölünce bu devlet zay›flamaya
bafllad› ve çok geçmeden 745 y›l›nda Uygurlar taraf›ndan orta-
dan kald›r›ld›.
KUTUP,
manyetik ak› çizgilerinin birleflti¤i ya da birbirinden
uzaklaflarak ayr›ld›¤› yer. Genellikle manyetik süreksizlik göste-
ren bir yüzeyin yak›n›nda ya da manyetik geçirgenli¤i yüksek
maddelerin içinde oluflur. Bir m›knat›s›n, as›ld›¤›nda yeryüzü-
nün kuzey kutbuna yönelen ucu o m›knat›s›n kuzey kutbu (N)
olarak adland›r›l›r. Do¤ru ak›m devrelerinde anot (art› uç) ve ka-
tot (eksi uç) da zaman zaman kutup ad›yla an›l›r.
KUTUP,
yerkürenin ekvatordan en uzakta bulunan iki nokta-
s›. Yer ekseninin iki ucunda yer alan bu noktalarda meridyenler
kesiflir. Yer belirtirken, ekvatorun ikiye ay›rd›¤› yerkürenin Av-
rupa’y› içine alan k›sm›na Kuzey yerküre, öteki k›sm›na da Gü-
ney yerküre denir. Buna göre, Kuzey ve Güney kutup bölgeleri
belirlenmifltir. Bu bölgelerde en yüksek ›s› 10ºC, en düflük ›s›
ise -48,3ºC olmufltur. Kutup dairesi diye kabul edilen bölge, 66
derece 33 dakika kuzey ve güney enlemlerdir. Yer’in biçimi ge-
re¤i, kutup yüksekli¤i bir noktadan di¤erine de¤iflir. Ufkun üs-
tündeki kutup yüksekli¤i ise gözlem yerinin yüksekli¤ine eflittir.
Dönme ekseninin yüzeyle kesiflme noktalar›, bu yüzey üzerinde
hafifçe de¤iflir ve kendi gök kutuplar›n›n ad›n› al›r. Co¤rafî ko-
ordinatlar›n saptanmas›nda, bu noktalar›n önemi büyüktür. Me-
ridyen derecelerinin kesin ölçümü, Yer’in bas›k bir dönel elip-
soit oldu¤unu göstermifltir. Ekvatordan kutba gittikçe 1º’lik ya-
y›n uzunlu¤u artar. Bas›kl›k 1/297’dir. Ayr›ca kutup bölgelerin-
de manyetik alanlar oluflmufltur. Bunlara göre, pusulan›n yard›-
m›yla yön bulunabilir. Güney Kutup Noktas›’na ilk eriflen arafl-
t›r›c› Roald Amundsen’dir (14 Aral›k 1911). Amundsen, gezisi
ile ilgili iki ciltlik bir yap›t da yazd›. Kuzey Kutup Bölgesi’nde
kaybolan bir arkadafl›n› bulmak için uçakla oraya giden araflt›r-
mac›, bir daha geri dönmedi. Kutup bölgeleri, Amundsen, Um-
berto Nobile, Scott ve arkadafllar› gibi birçok araflt›rmac›n›n me-
zar› olmufltur. Kuzey Kutbu’nda Eskimolar yaflar. Ancak Güney
Kutbu’nda (Antarktika K›tas›) penguen, fok bal›¤› ve kufllar gibi
kutup hayvanlar›ndan baflka canl›ya rastlanmaz.
KUTUPYILDIZI,
Küçükay› tak›my›ld›z›ndaki y›ld›zlardan bi-
ri; Demirkaz›k. Küçükay› tak›my›ld›z› sapl› bir tencereye benzer.
Bu sap›n en ucunda Kutupy›ld›z› bulunur ve hemen hemen du-
ra¤and›r, hep kuzey do¤rultusunda yer al›r. Parlak ve büyük bir
y›ld›z oldu¤u için çok eski ça¤lardan beri kuzey yar›kürede in-
sanlara yön bulmada yard›mc› olmufltur.
KUVAYI M‹LL‹YE,
Kurtulufl Savafl› s›ras›nda iflgal kuvvet-
lerine karfl› savaflan milis kuvvetlerinin genel ad›. Türkiye top-
raklar›n›n iflgalini öngören Mondros Mütarekesi’nin (30 Ekim
1918) imzalanmas›ndan sonra, Anadolu’nun çeflitli yörelerinde
ulusal direnifl örgütleri kuruldu (Reddi ‹lhak, Müdafaai Milliye,
Müdafaai Hukuk, Karakol Cemiyeti gibi). Özellikle Yunan ordu-
lar›n›n ‹zmir’e ç›k›fl›ndan sonra (15 May›s 1919), Kuvay› Milliye
olarak adland›r›lan Türk milis birlikleri silâhl› direnifle bafllad›-
lar. TBMM hükümeti düzenli orduyu kuruncaya dek bu milisler,
iflgal kuvvetlerine ve özellikle gerici iç ayaklanmalara karfl› çok
önemli görevler baflard›lar. ‹stanbul hükümeti, Kuvay› Milliye-
cileri dinsizlik ve hainlikle suçlayan fetvalar yay›nlad›. Bu ulusal
kuvvetler içinde belli bafll›lar› flunlard›r: Tahir Fethi Bey komu-
tas›ndaki Ödemifl Kuvay› Milliyesi, Ayd›n yöresinde Yörük Ali
Efe, Denizli yöresinde Faik Bey; Bal›kesir yöresinde Müdafaai
Hukuk milisleriyle Çerkez Ethem’in Kuvay› Seyyaresi ve Demir-
ci Mehmet Efe’nin milis kuvvetleri. Daha sonra Kuvay› Milliye
birliklerinin ço¤unlu¤u düzenli ordu içinde yer ald›lar.
KUVEYT
(Ar.: Dawlat al Kuwait; Fr.: Kuweit ya da Kuwait;
‹ng.: Kuwait), Basra Körfezi’nin kuzeybat› köflesinde, Irak ile Su-
udi Arabistan aras›nda Arap devleti. Yüzölçümü 17.818 km
2
,
nüfusu 1.590.000 (bu nüfusun 1.000.000 kadar›, ço¤u öteki
Arap ülkelerinden gelenler olmak üzere yabanc›d›r), baflkenti
Kuveyt 28.859 (1989), petrol ihraç iskelesi Mina el-Ahmadi’dir.
Çok s›cak bir çöl alan› olan (y›ll›k ya¤›fl tutar› 80 mm.) bu kü-
çük ülke, yeralt› sular› bak›m›ndan Arap Yar›madas›’n›n en yok-
sul yörelerinden biridir. Kuveyt kentinin gereksinimi olan su,
eskiden fiattüllarap’tan getirilirdi. Bugün deniz suyunu tatl› su
hâline getiren fabrikalar kurulmufltur. Petrolün bulunmas›ndan
önce Kuveyt liman›nda yaflayan insanlar bal›kç›l›k, inci avc›l›¤›
ve denizcilikle geçinirlerdi. Bugünkü Kuveyt, yaln›z Orta Do-
¤u’nun de¤il, bütün dünyan›n en dikkat çekici yerlerinden biri-
dir. Çünkü, bu küçük çöl ülkesi dünya petrol rezervlerinin
önemli bir bölümüne sahiptir (10.5 milyar ton kadar). Bir ‹ngi-
liz-Amerikan ortakl›¤› olan Kuweit Oil Company, 1934’te bura-
