KUVVET
412
daki iflletme imtiyaz›n› alm›flt›r. Petrol 1938’de bulunmufl, an-
cak ilk üretim 1946’da bafllam›flt›r. 1977’de üretim 110 milyon
tona ulaflm›flt›r. Kuveyt 1962’den beri ba¤›ms›z bir devlettir. Ku-
veyt’in zengin petrol yataklar›na sahip olmak isteyen Irak Devlet
Baflkan› Saddam Hüseyin 2 A¤ustos 1990’da Kuveyt’i iflgal etti.
27 fiubat 1991 y›l›na kadar süren bu iflgal süresinde Kuveyt,
büyük bir ya¤ma ve y›k›ma u¤rad›, nüfusun yar›ya yak›n k›sm›
ülke d›fl›na kaçt›.
→
KÖRFEZ SAVAfiI
KUVVET,
duran bir cismin durgunlu¤unu ya da düzgün
do¤rusal bir hareket yapmakta olan bir cismin hareketini de¤ifl-
tiren ya da de¤ifltirmeye çal›flan veya cismi flekil de¤iflikli¤ine
u¤ratan ya da u¤ratmaya çal›flan etki (simgesi F). Harekete ilifl-
kin kuvvetleri statik ve dinamik, flekil de¤iflimine iliflkin kuvvet-
leri de cisimlerin mukavemeti bilim dallar› inceler. Kuvvet vek-
törel bir büyüklüktür, yani hem büyüklü¤ü, hem de yönü vard›r.
S‹ birim sisteminde birimi Newton’dur.
KUYRUKLUYILDIZ,
merkezde yo¤unlaflm›fl, bunun çev-
resinde seyrelmifl kat› tanelerden oluflan ve kuyruk denilen ›fl›k-
l› bir uzant›n›n efllik etti¤i, Günefl Sistemi’ne ait gökcismi. Gü-
nefl’i merkez alan yörüngesi, genellikle parabolik ya da eliptik-
tir. Ortas›nda çok küçük bir çekirde¤in oldu¤u bafl ve bazen
kuyruk biçiminde uzayan saç denilen k›s›mdan oluflur. Kuyruk,
Günefl’in aksi do¤rultusundad›r. Günefl’e yaklaflt›kça geriye
do¤ru uzar. Bu kuyruk, iyonlaflm›fl küçük parçac›klar›n ve mo-
leküllerin, yüksek bir manyetik alan içinde hareket etmesiyle
oluflur. Ço¤unlukla e¤ik bir durumdad›r. Karbon, hidrojen, me-
tan gibi moleküllerden olufltu¤u anlafl›lm›flt›r. Çekim etkisi al-
t›nda yörünge hareketi kazanan elveriflli bölgesel yo¤unlaflma-
lar, kuyrukluy›ld›zlar› oluflturur. Bazen, büyük gezegenlerin ya-
k›n›ndan geçen, parabolik yörüngeli kuyrukluy›ld›zlar, küçük
devirli, elips yörüngeli bir kuyrukluy›ld›z biçimine dönüflür. Fa-
kat k›sa devirli kuyrukluy›ld›zlar, Günefl’in yak›n›ndan geçerken,
çok uçucu maddelerini yavafl yavafl yitirirler. Bu durum 1846-
1852 y›llar›nda Biela kuyrukluy›ld›z›n›n bafl›na gelmifltir. ‹.Ö.
2316’dan beri 1694 tane kuyrukluy›ld›z gözlenmifltir. 20. yüzy›l-
da ise 400 kuyrukluy›ld›z görülmüfltür. Bunlardan 564’ünün yö-
rüngeleri bilinmektedir. 67’sinin devri, 10 y›l›n alt›ndad›r. 31 ta-
nesi ise düzenli olarak geri dönmektedir. En ünlü devirli kuy-
rukluy›ld›zlar; Encke, Halley, Biela ve Brooks’tur.
KUYUMCULUK,
de¤erli tafl ve madenlerden süs eflyas›
yapma sanat›. “Kuymak”, eski Türk dilinde “maden eritmek” an-
lam›ndad›r; tunç dökmeye de “kuyum” denir. ‹lk mücevherler,
maden dökmecili¤iyle bafllad›¤› için sonradan de¤erli tafllarla
süs eflyas› yapmaya da “kuyumculuk” denmifltir. Son dönemler-
de birtak›m makineler kullan›lmaya bafllanm›flsa da, kuyumculuk
temelde el sanat›na dayan›r. Eski Türkler’de oldu¤u gibi, Osman-
l›lar’da da kuyumculuk çok ileriydi; kuyumcular›n kendilerine ait
loncalar› vard›. Bu lonca, sanat›n düzenli biçimde yap›lmas›n› ve
k›ymetli madenlere hile kat›lmamas›n› sa¤lard›. Kuyumcu usta-
lar› genellikle gayrimüslimler ve Ermenilerdi. Avrupa’da ise ku-
yumculuk daha çok Rönesans döneminde geliflmifltir.
KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHUR‹YET‹,
K›br›s Ada-
s›’n›n kuzeyinde devlet. Güneyinde K›br›s Rum Yönetimi yer
al›r. Kuzey K›br›s Türk Cumhuriyeti (KKTC) topraklar›, Beflpar-
mak Da¤lar›, K›rpafla Yar›madas› ve ‹çova’dan oluflur. Bu top-
raklar kabaca do¤uda Gazima¤usa Körfezi’nden bat›da Güzel-
yurt Körfezi’ne kadar uzan›r. K›br›s’›n tar›ma elveriflli alanlar›n›n
önemli bölümü KKTC’de kal›r. Adan›n kuzeybat›s›nda, K›br›s
Rum Kesimi topraklar›nda kalan Erenköy ve çevresi de KKTC’ye
aittir. KKTC’nin K›br›s Rum Kesimi’yle s›n›r›, do¤uda Marafl’›n 5
km kadar güneyinden bafllar. ‹ngiliz Dikelya Üssü’nün hemen
kuzeyinden, Ak›nc›lar kasabas›n›n güneyinden geçerek Lefko-
fla’ya ulafl›r. Lefkofla’y› ikiye bölen s›n›r, Karl›da¤’›n (Troodhos)
etekleriyle Güzelyurt Körfezi’nin güneyi boyunca bat›ya do¤ru
uzan›r ve körfezin bat› k›y›lar›nda sona erer. Ülkenin nüfusunun
neredeyse tümünü Türkler oluflturur. Ancak bu nüfusun yar›ya
yak›n› son y›llarda Türkiye’den göç etmifltir. KKTC’nin bafll›ca
kentleri, Lefkofla, Girne, Gazima¤usa, Güzelyurt ve Lefke’dir.
Akdeniz ikliminin hüküm sürdü¤ü KKTC topraklar›nda yazlar s›-
cak ve kurak, k›fllar ya¤›fll› ve ›l›k geçer. Y›ll›k ortalama ya¤›fl
500 mm’dir. En düflük ya¤›fl 350 mm ile Lefkofla’da görülür. En
çok ya¤›fl› ise Olympos Da¤› al›r (1.025 mm.). Lefkofla’da orta-
lama s›cakl›k yaz aylar›nda 21-27ºC aras›nda, k›fl aylar›nda 5-
15ºC aras›nda de¤iflir. KKTC’nin ekonomisi, temelde tar›ma ve
turizme dayan›r. Küçük iflletmelerin d›fl›nda sanayi kuruluflu
yoktur. Ülke her y›l Türkiye’den büyük destek görmektedir. Rum
kesimi ile ortak bir tarihi bulunan KKTC, K›br›s Bar›fl Harekâ-
t›’ndan (1974) sonra, flubat 1975’te K›br›s Türk Federe Devleti
ad›yla kuruldu. Aradan uzun y›llar geçmesine karfl›n Rum kesi-
minin iki bölgeli federasyonu kabul etmemesi üzerine, 15 kas›m
1983’te ba¤›ms›zl›¤›n› ilân ederek bugünkü ad›n› ald›. Ba¤›ms›z-
l›k karar› ‹ngiltere, ABD, Yunanistan ve K›br›s Rum Kesimi tara-
f›ndan büyük tepkiyle karfl›land›. KKTC’nin ba¤›ms›zl›¤› Türkiye
d›fl›nda hiçbir ülke taraf›ndan tan›nmad›. Türkiye ve KKTC, kar-
fl›l›kl› elçiler gönderilmesiyle diplomatik iliflkiler kurdular.
1985’te, KKTC Anayasas› haz›rland› ve halkoyuyla kabul edildi.
50 sandalyelik parlamento için seçimler yap›ld›; Rauf Denktafl’›n
Ulusal Birlik Partisi 24 milletvekilli¤i kazanarak seçimlerden bi-
rinci parti olarak ç›kt›. Temmuz 1985’te Dervifl Ero¤lu baflkanl›-
¤›nda bir koalisyon hükümeti kuruldu. 6 Haziran 1986’da yeni
devletin cumhurbaflkanl›¤›na Rauf Denktafl seçildi. Toplumcu
Kurtulufl Partisi’nin ekonomik liberalleflmeye karfl› ç›karak ko-
alisyondan ayr›lmas› üzerine Ero¤lu, Yeni Do¤ufl Partisi’nin
deste¤iyle yeni bir hükümet kurdu (2 Eylül 1986). Bu arada
“K›br›s sorunu”, uluslararas› bir sorun olarak varl›¤›n› korudu.
D›fl bask›lar›n da etkisiyle 1989’da ve 1990’da, iki toplumun li-
derleri Denktafl ile Vasilyu aras›nda görüflmeler yap›ld›. BM ge-
nel sekreterinin giriflimiyle iki toplum liderleri aras›nda daha
sonra birçok görüflme yap›ld›ysa da sorunun çözümü için iler-
leme sa¤lanamad›. Bu görüflmelerde Türk taraf› siyasal aç›dan
birbirine eflit iki federe devletten oluflan, Türkiye’nin güvencesi-
ne sahip bir yap›lanmay› savunurken, Rum taraf›, Türk askerle-
rinin çekilmesini ve iki toplumun nüfuslar› oran›nda a¤›rl›¤a sa-
hip iki bölgeli federal bir devletin kurulmas›n› istedi. Bu arada
Denktafl yeniden cumhurbaflkan› seçildi (1990). Yeniden seçi-
len Denktafl ile Ero¤lu zamanla anlaflmazl›¤a düfltüler. Bundan
