KURTULUfi SAVAfiI
409
ölü hacmi 9.000.000 m
3
, yararl› hacmi 83.000.000 m
3
’tür.
11.000 hektar araziyi sulamas› öngörüldü. Drenaj 300 km
2
, y›l-
l›k su verimi 26.000.000 m
3
KURTDEREL‹, Mehmet
(1864 Deliorman-1939 Bal›ke-
sir), güreflçi. Küçük yaflta ailesiyle birlikte göçmen olarak Tür-
kiye’ye gelip Kurtdere’de (Bal›kesir) yerleflti. Gürefle bafllad›ktan
sonra, dönemin baflpehlivan› Katranc› Halil ile yapt›¤› gürefller-
le tan›nd›. Ad› ülkede duyulduktan sonra Avrupa’ya giderek, Pa-
ris ve Londra’da gürefller yapt›. “Hint Kaplan›” ad›yla an›lan Gu-
lam Rüstem’i, Britanya Adalar› fiampiyonu Chalve’yi, Rus as›ll›
Hackenschmidt’i yenerek, ad›n› bütün dünyaya duyurdu. Son
güreflini, 1931’de ‹stanbul’da yapt› ve pehlivanl›¤› b›rakt›. Gele-
neklere uyarak, kispetini Kâbe’ye yollad›. Kurtdereli, Atatürk ta-
raf›ndan ilgi görmüfl ve ödüllendirilmifltir.
KURTULUfi SAVAfiI,
iflgalci ‹tilâf Devletleri’ne, onlarla
iflbirli¤i yapan Osmanl› yönetimine ve ‹tilâf Devletleri’nin Ana-
dolu’da bir maceraya att›¤› Yunanistan’a karfl› Türk halk›n›n ver-
di¤i ba¤›ms›zl›k savafl›. Kurtulufl Savafl›, ulusal kurtulufl bilinci-
ne eriflmifl halk›n, Anadolu’nun dört bir yan›nda silâha sar›lma-
s›yla bafllayan, düzenli ordunun cephe savafllar›yla süren, geli-
flen ve sonuçlanan bir süreci tan›mlar. Buna dayanarak, Mond-
ros Ateflkes Antlaflmas›’n›n imzaland›¤› 30 Ekim 1918 günü, bu
antlaflman›n ulusal onuru ayaklar alt›na alan maddelerine halk›n
tepkisini yükseltti¤i bir gün olarak, Kurtulufl Savafl›’na bafllan-
g›ç al›n›r. Ekonomisi, siyaseti ve hatta ordusunun yönetimini
büyük çapta Almanya’ n›n ellerine teslim eden Osmanl› yöneti-
mi, bir oldubittiyle kat›ld›¤› I. Dünya Savafl›’ndan yenik ç›kt›.
Taht› kurtarman›n derdine düflen padiflah ve çevresi, a¤›r koflul-
lar tafl›yan Mondros Ateflkes Antlaflmas›’n› imzalad›lar: 400.000
dolay›ndaki ordunun 350.000’i terhis edilecek, ancak kolluk
kuvvetlerine yetecek miktarda silâhtan gayr›s› ‹tilâf Devletleri’ne
teslim edilecekti. Antlaflman›n 7. maddesi, tüm Anadolu toprak-
lar›n›n gere¤ince iflgal edilebilece¤i koflulunu içeriyordu. Ant-
laflma ertesinde Anadolu’nun çeflitli yerlerine birlikler gönderen
‹tilâf Devletleri, antlaflma koflullar›n›n uygulanmas›n› denetime
bafllad›lar. 1919 fiubat›’nda yap›lan Paris Konferans›’nda öne
sürülen bar›fl koflullar›na göre; Trakya, ‹zmir, Ödemifl, Tire, Sö-
ke, Akhisar ve K›rka¤aç Yunanistan’a; Do¤u Anadolu Ermenile-
re; Silifke, Uluk›flla, Ni¤de, Aksaray, Ilg›n, Akflehir, Afyonkara-
hisar, Kütahya, Bal›kesir ‹talya’ya; Diyarbak›r, Sivas, Harput, To-
kat Fransa’ya; ‹stanbul, ‹zmit, Edremit ve Bursa’y› içine alan Bo-
¤azlar Bölgesi de oluflturulacak özel bir yönetime b›rak›l›yordu.
Anadolu topraklar›n›n parçalanmas›na yönelik bu giriflimlere
karfl› ilk halk hareketleri, özellikle Ege Bölgesi’nde birbiri ard›na
kurulan “Reddi ‹lhak” cemiyetleriyle bafl gösterdi. 15 May›s
1919’da Yunan askerleri ‹zmir’e ç›kt›. Ayn› gün Kordonboyu’nda
geçit töreni yapan iflgal kuvvetlerine, Kurtulufl Savafl›’n›n “ilk
kurflun”u Gazeteci Hasan Tahsin taraf›ndan s›k›ld›. Bu iflgalin
hemen ertesinde 19 May›s günü, 3. Ordu müfettiflli¤i göreviyle
Erzurum’a giden Mustafa Kemal Pafla, Samsun’a ç›kt›. ‹flgalin
kabul edilemeyece¤ini ve direnilmesi gerekti¤ini Anadolu’ya
duyurdu. Bu s›rada Bal›kesir Reddi ‹lhak Cemiyeti yönetim ku-
ruluna asker toplama yetkisi verdi ve iflgale karfl› direnilece¤ini
aç›klad›. Ayr›ca Adana, Marafl, Urfa ve Antep’te milisler örgüt-
lendi, “Trabzon Muhafazai Hukuku Milliye Cemiyeti”, “Trak- ya-
Paflaeli Cemiyeti”, “Felah› Vatan Grubu”, “Karakol Cemiyeti”,
“Müdafaai Milliye Cemiyeti”, “‹stanbul Müdafaai Hukuk Cemi-
yeti” gibi pek çok direnifl örgütü oluflturuldu. Erzurum Kongre-
si (23 Temmuz-19 A¤ustos 1919) ve Sivas Kongresi’yle (4-11
Eylül 1919) iflgalin, manda ve himayenin kabul edilemeyece¤i
karar alt›na al›nd›. Ayr›ca, Anadolu’nun dört bir yan›ndan gelen
delegelerle gerçeklefltirilen bu kongreler, da¤›n›k direnifl örgüt-
lerinin merkezilefltirilmesinde de önemli bir ad›m oldu; düzenli
ordu kuruluncaya dek direnifl hareketlerinin desteklenmesi ve
silâhl› direniflin sürdürülmesi karar›na var›ld›. Güneyde Frans›z-
lara karfl› savaflan ulusal güçler Urfa, Marafl, Saimbeyli ve Ko-
zan’› iflgalden kurtard›. Antep kenti, on bir ay süren yi¤it bir di-
renifl örne¤i verdi. Sevr Antlaflmas›’n›n imzalanmas›n› ve Ana-
dolu’daki ulusal direniflin bast›r›lmas›n› isteyen ‹tilâf Devletleri,
16 Mart 1920’de ‹stanbul’u iflgal ettiler. Son Osmanl› Meclisi
kapat›ld› ve yurtsever mebuslar tutukland› ya da sürüldü. Bu ge-
liflmeler karfl›s›nda, 23 Nisan 1920’de Ankara’da yeni bir mec-
lis (Türkiye Büyük Millet Meclisi) ve yeni bir hükümet olufltu-
ruldu. Bunun ard›ndan saray, Mustafa Kemal Pafla ve arkadafl-
lar›n› ölüme mahkûm eden, ulusal kurtulufl hareketlerini ezme-
yi amaçlayan fetvalar yay›nlad›; Anadolu’ya gönderilmek üzere,
Damat Ferit Pafla’n›n “Hilafet Ordusu” ad›n› verdi¤i kuvvetler
haz›rland› (Kuvay› ‹nzibatiye). 1920 ortalar›nda Adapazar›, Düz-
ce ve Hendek dolaylar›nda eyleme geçen bu ordu, TBMM kuv-
vetleri taraf›ndan da¤›t›ld›. Kurtulufl Savafl›’n›n bafllang›c›ndan
beri gerici ayaklanmalar, Saray’›n destek ve k›flk›rtmas›yla Ana-
dolu’nun çeflitli yerlerinde sürmekteydi. Bu ayaklanmalar›n bel-
li bafll›lar›; Cizre, Nusaybin, Savur ve Mardin yörelerindeki “Ali
Bat› Ayaklanmas›” (11 May›s-18 A¤ustos 1919), “Konya dolay-
lar›ndaki Bozk›r Ayaklanmalar›” (27 Eylül-4 Ekim 1919), “Anza-
vur Ayaklanmalar›” (1 Ekim - 25 Kas›m 1919 ve 16 fiubat -16
Nisan 1920), “Düzce Ayaklanmas›” (13 Nisan-31 May›s 1920)
ve “Konya Ayaklanmas›”d›r (2 Ekim -15 Kas›m 1920). Özellikle
Anzavur ve Düzce ayaklanmalar›n›n bast›r›lmas›nda, Çerkez Et-
hem ve Demirci Mehmet Efe’nin milislerinin önemli katk›s› ol-
du. ‹tilâf Devletleri, ulusal kurtulufl hareketlerini engellemek ve
Ankara Hükümeti’ni dize getirmek amac›yla 60 bin kiflilik Yunan
ordusunu do¤u ve kuzey yönlerinde sald›r›ya geçirtti. Anka-
ra’n›n elinde henüz yeterli say›da düzenli birlikler ve askerî do-
nat›m yoktu. Yunan ordular› Menderes vadisinde Sarayköy’e,
do¤uda Uflak-Gediz hatt›na dek ilerlediler. 10 A¤ustos 1920’de
Osmanl› hükümeti Sevr Antlaflmas›’n› imzalad›. TBMM hükü-
meti bu antlaflmay› tan›mad›. Bunun üzerine Yunan ordular›n›n
sald›r›lar› yo¤unlaflt›. Do¤u Anadolu’da Ermeni ordular› kesin
yenilgiye u¤rat›ld› (30 Ekim 1920). 3 Aral›k 1920’de yap›lan
Gümrü Antlaflmas›’ndan sonra bu cephedeki harekete son veril-
di ve buradaki birliklerin bir bölümü bat› cephesine aktar›ld›.
Düzenli ordu kurma çal›flmalar› h›zland›r›ld›. Ancak Çerkez Et-
hem, Demirci Efe ve Sar› Efe’nin milis kuvvetleri düzenli ordu-
ya kat›lmak istemediler. 9 Ocak 1921’de, Eskiflehir’i ele geçir-
mek isteyen Yunan ordular›yla ‹nönü’de yap›lan savafl TBMM
kuvvetlerinin baflar›s›yla sonuçland› (I. ‹nönü Savafl›). 23-31
