LAVTA
420
ras›ndand›r. Çiçekleri mavi, mor ya da koyu k›rm›z› ve baflak bi-
çimindedir. Esans› kokuculukta kullan›l›r. Kurutulmufl çiçekleri,
keseler içinde çamafl›rlar aras›na yerlefltirilir. Bir türünün esan-
s› da boyac›l›kta kullan›l›r.
LAVTA,
telli bir çalg›. Avrupa’ya Endülüs’ten yay›lm›flt›r. M›z-
rapla çal›n›r. Sonralar› de¤iflik çeflitleri yap›ld›. Fransa’da 18.
yüzy›lda çok yayg›nd›. Tellerinin say›s› 18’e kadar yükselir. Flo-
ransa’da bir orkestra çalg›s› olarak da kullan›ld›. Türk müzi¤in-
de kullan›lan lavta çeflidi, sap›na ba¤lanan perdelerle uttan ay-
r›l›r. Eskiden, özellikle köçekçe tak›mlar›na kemençeyle birlikte
efllik ederdi. Günümüzde çok az kullan›lmaktad›r.
LAWRENCE, Thomas Edward
(1888 Tramadoc/Wa-
les-1935 Clouds Hill/Dorset), ‹ngiliz casusu ve arkeolo¤u. I.
Dünya Savafl› y›llar›nda Fransa, Suriye, Mezopotamya ve M›-
s›r’da arkeolojik kaz›lara kat›ld› ve büyük bir bölümünü yönetti.
Tan›nmas›n›n as›l nedeni, Orta Do¤u’da oynad›¤› siyasî roldür.
I. Dünya Savafl›’nda, büyük ölçüde casusluk giriflimlerinde bu-
lundu ve Araplar› Osmanl› yönetimine karfl› k›flk›rtt›. Araplardan
oluflturdu¤u birliklerin bafl›nda Türklere karfl› savaflt›. 1917 y›-
l›nda, Hicaz emirinin o¤lu Faysal’›n irtibat subay› oldu. Versail-
les Konferans›’na, Hicaz emirinin dan›flman› olarak kat›ld›. Fay-
sal, Irak kral› olunca, casusluk etkinliklerini burada da sürdür-
dü. 1929 y›l›nda Hindistan’a gönderildi. Emekli oldu¤u y›l, bir
motosiklet kazas›nda öldü. “The Seven Pillars of Wisdom” (Bil-
geli¤in Yedi Temel Dire¤i, 1926) adl› yap›t›nda, Araplar›n mü-
cadelelerini kendi aç›s›ndan dile getirdi.
LAZCA,
Kafkas dillerinin güney (Kartvel) kolundan bir dil,
Lazlar›n dili. Bugün Güneydo¤u Karadeniz k›y›lar›nda yaflayan
Lazlar taraf›ndan konuflulmaktad›r. Ancak bugün Türkçe, Lazlar
aras›nda geçer dil durumuna gelmifltir.
LAZER,
yo¤un bir ›fl›k, morötesi ya da k›z›lötesi monokroma-
tik ›fl›n›m üreten kaynak. Ad› “uyar›lm›fl ›fl›n›m yay›m› yoluyla
›fl›¤›n güçlendirilmesi” anlam›na gelen ‹ngilizce “light amplifi-
cation by stimulated emission of radiation” sözcüklerinin bafl
harflerinden (laser) oluflturulmufltur. Lazerin verdi¤i ›fl›k deme-
ti, yolu boyunca çok az da¤›lma gösterir. Çok küçük noktalara
düflürülerek, kesme ve kaynak yapma ifllemlerinde kullan›labi-
lir. Bu amaçla özellikle göz retinas› ameliyatlar›nda lazerden ya-
rarlan›l›r. Giriflim yöntemleriyle uzakl›k ölçümünde, spektrosko-
pide ve holografide de lazer kullan›l›r. Lazer, uyar›lm›fl yay›mla
çal›fl›r; yani enerjisi “hv” olan bir foton (“h” Planck sabiti, “v” de
fotonun frekans›d›r), “E
1
” gibi yüksek enerjili bir elektronu, “E
2
”
gibi daha düflük bir enerji düzeyine indirir (E
1
-E
2
=hv). Bu s›ra-
da oluflan yeni fotonun da frekans› [v= (E
1
-E
2
)/h] ve hareket yö-
nü, kendisine yol açan bafllang›çtaki fotonunkiyle ayn›d›r. Yük-
sek enerji düzeyli elektronlar›n say›s› yeterliyse, hem uyaran
hem de uyar›lan fotonlar, daha baflka uyar›mlara da yol açarak,
fliddeti üstel olarak artan dar bir monokromatik ›fl›n›m demeti
olufltururlar. Demetin çok yüksek bir enerji yo¤unlu¤u vard›r.
Yeterli say›da yüksek enerjili elektronun varl›¤› koflulu “popü-
lasyon evrilmesi” olarak bilinir ve evrilmenin sa¤lanmas› için
sisteme d›flar›dan enerji verilmesi gereklidir. Lazer etkisi gerek
gaz, gerekse kat› ve s›v› ortamlarda elde edilmifltir. Yakut lazeri,
5 cm. uzunlu¤unda ve 1 cm. çap›nda bir yakut silindirden olu-
flur. Perdahl› tabanlar› gümüflle s›van›p biri tam, öbürü yar› yan-
s›t›c› bir yüzey hâline getirilmifltir. Yakutun kristal örgüsü için-
deki krom iyonlar›, güçlü bir ›fl›k parlamas›yla uyar›l›r. Böylece
yüksek enerji düzeyine ç›kan elektronlar, hemen bozunarak me-
tastabil bir düzeye iner ve popülasyon evrilmesi bafllar. Sonuç-
ta 694,3 nanometre dalga boylu uyar›lm›fl yay›m oluflur. Foton-
lar, kristal ekseni boyunca yans›maya u¤rar ve küçük bir bölü-
mü yar› cilâl› uçtan d›flar› ç›kar. Toplam verim % 1’den az ol-
makla birlikte, enerji yo¤unlu¤u çok yüksektir ve maksimum
güç 10 ila 100 kilowatt aras›ndad›r. Gaz lazerlerde popülasyon
evrilmesi, bir deflarj tüpü içinde sürekli elektrik deflarj›yla sa¤-
lan›r. Helyum-neon lazerleri 1,153 ve 3,391 mikrometre ile
632,8 nanometre gibi dalga boylar›nda çal›fl›rlar. Ç›k›fl ve ve-
rimleri düflüktür. Karbon dioksitli lazerlerde 10,6 mikrometrede
ç›k›fl ve verim daha yüksektir. Yar› iletken diyotlu lazerin de ve-
rimi yüksektir. Lazer, gerçekte tam anlam›yla monokromatik de-
¤ildir ve demetin frekans geniflli¤i 10
4
hertz düzeyindedir. Bafl-
ka ›fl›n›m kaynaklar›yla elde edilenden (10
8
-10
9
hertz) çok daha
dar olmas›ndan ötürü lazer demeti monokromatik kabul edilir.
LAZLAR,
Karadeniz’in güneydo¤u kesiminde yaflayan Gü-
ney Kafkasyal› bir topluluk. Laz ad›na, Hristiyanl›¤›n ilk dönem-
lerinden bafllayarak, birçok kaynakta rastlanmaktad›r. Bu kay-
naklarda, Lazlar›n yaflad›klar› belirtilen bölge, Lazika ad›yla be-
lirtilir. Bir süre Roma ‹mparatorlu¤u’na ba¤l› olan Laz Krall›¤›,
bu dönemde Kafkasya’n›n bat› geçitlerini, kuzey göçlerine karfl›
savundu. Daha sonra Sasani hanedan›na yaklaflan Laz Krall›¤›,
1204’te Aleksios Komnenos taraf›ndan Trabzon ‹mparatorlu-
¤u’na dönüfltürüldü. 1461’de Trabzon, Fatih Sultan Mehmet ta-
raf›ndan fethedilince, Lazlar da ‹slâml›¤› kabul ettiler ve Türklefl-
tiler. Karadeniz’in güneydo¤u yöresindeki halk için hiçbir ayr›m
yapmaks›z›n Laz ad›n›n kullan›lmas› yanl›flt›r. Bugün Lazca ko-
nuflan küçük topluluk, Hopa ve Pazar ilçelerinde yaflamaktad›r.
LEFKOfiA,
Kuzey K›br›s Türk Cumhuriyeti’nin baflkenti.
Adan›n kuzey merkezi bölümünde, Mesarya Ovas›’nda, Padias
Irma¤› boyunda kurulmufltur. Çeflitli yönlerden gelen yollar›n
dü¤üm yerindedir. Yak›n›nda, bugün kullan›lmayan uluslarara-
s› havaliman› bulunur. Adan›n bilim, kültür, sanayi ve ticaret
merkezidir. Kent, adan›n Türk ve Rumlara ait kuzey ve güney ke-
simlerinin s›n›r› üzerindedir ve ikiye bölünmüfltür.
LEHÇE,
bir dilin, tarihî geliflim sürecinde, bilinen dönemler-
den önce o dilden ayr›lm›fl ve farkl› biçimde geliflmifl kollar›.
Genellikle lehçe, flive, a¤›z terimleri birbirine kar›flt›r›lmaktad›r.
Lehçelerdeki de¤iflik özellikler, ayr›l›fl dönemleri bilinemedi¤i
için aç›klanamamaktad›r. Örne¤in, Türk dilinden bilinmeyen bir
dönemde ayr›lan Yakutça ve Çuvaflça iki ayr› lehçedir. Üçüncü
lehçeyse Ça¤atayca, K›pçakça, Azerice, Türkiye Türkçesi gibi
bilinen fliveleri kapsamaktad›r.
LEH‹M,
metalleri ergime noktas› düflük alafl›mlarla birlefltir-
me ifllemi ve bu ifl için kullan›lan alafl›m. Lehim ya da yumuflak
lehim esas olarak kurflun ve kalay alafl›m›d›r. Daha sert olan le-
