L‹VANEL‹, Ömer Zülfü
425
L‹R,
eski Yunanl›larca kullan›lan bir çalg›. En çok yedi kiriflli
olur. A¤açtan oyulmufl olup U harfine benzer. ‹ki ucunu birleflti-
ren çubukla kar›n k›sm› aras›na gerilen kirifller, harp gibi parmak-
la çal›n›r. ‹lk lirin kaplumba¤a kabu¤undan yap›ld›¤›, Neron’un lir
çald›¤› söylenir. 18. yüzy›la kadar ‹talya’da kullan›lm›flt›r.
L‹R‹K ve L‹R‹ZM,
duygular›n coflkun bir dille anlat›ld›¤›
fliirlerin genel ad›. Bireysel duygular›n içten geldi¤i gibi, coflku-
lu, etkili bir dille anlat›lmas›na da lirizm denir. S›fat olarak “esin
dolu, coflkun, içli bir dili bulunan” anlamlar›nda kullan›lan lirik
sözü, bu niteli¤i tafl›yan düzyaz› ürünlerini de niteler. Ayn› ge-
nellik lirizm için de söz konusudur. Eski Yunan flairleri, fliirleri-
ni Iyra denilen telli bir sazla söylediklerinden bu fliirlere lirik de-
nilmifltir. Söylenifl biçimine göre de tek sesle söylenenlere mo-
nodi liri¤i, çok sesli söylenenlere koro liri¤i ad› verilmifltir. Da-
ha sonra lirik teriminin anlam› geniflleyerek eleji, yergi fliiri ve
epigram benzeri fliir türlerini de kapsam›flt›r. Lirik fliirin bilinen
ilk büyük yarat›c›s› ‹.Ö. 4. yüzy›lda yaflad›¤› san›lan Sappho’dur.
Bafllang›çta lirik fliirin temel ögesi olan müzik ‹.Ö. 3. yüzy›lda li-
rik fliirden ayr›ld›, ama Orta Ça¤’da fliirle müzik yeniden bütün-
leflti ve lirik fliir okunmak amac›yla yap›lan bestelere dayand›r›l-
d›. Rönesans’› haz›rlayan flairlerden Petrarca (1304-1374) lirik
fliiri sone, balad, madrigal gibi de¤iflik biçimlerden yararlana-
rak söyleyifl ve içerik bak›m›ndan yeni boyutlara ulaflt›rd›. Akla
karfl› duyguyu savunan romantiklerse lirik fliirin en özgün ör-
neklerini verdiler.
L‹SANS,
herhangi bir konuda verilen yetki, izin belgesi. At-
ç›l›kta jokeylere verilen kimlik kart›; üniversite ö¤renimini ta-
mamlayanlara verilen diploma; sporculara spor federasyonu ta-
raf›ndan verilen kimlik kart› ya da kay›t fifli; d›flal›m ve d›flsat›m-
daki k›s›tlamalarda, k›s›tlama d›fl› kalan mallar için verilen izin
belgesi, hep birer lisanst›r.
L‹TOSFER,
yeryuvarla¤›n›n kayaçlardan oluflan kat› bölü-
mü. Dünyay› oluflturan tüm kat› parçaya litosfer denmekteyse de
bu terim daha çok yerkabu¤unun üst k›sm› için kullan›l›r. Litos-
ferin yüzey alan› 510 milyon km
2
kadard›r ve bunun % 29’u ka-
ralarla, geri kalan› suyla örtülüdür. Litosferin karadaki en yük-
sek noktalar›yla derin okyanus çukurlar› dibindeki en alçak nok-
talar› aras›ndaki yükseklik fark› 20.320 metre kadard›r.
L‹TRE,
eskiden 1 kilogram saf suyun yo¤unlu¤unun maksi-
mum oldu¤u 4ºC s›cakl›kta, 1 atmosfer bas›nç alt›nda kaplad›¤›
hacim olarak tan›mlanan hacim birimi (simgesi l). Bu tan›ma
göre 1 litre 1,000028 desimetre küpe eflittir. 1964’te ise bu ta-
n›m yerine 1 litre = 1 desimetre küp eflitli¤i kabul edildi. Bu iki
tan›m›n yol açt›¤› kar›fl›kl›ktan ötürü bilimsel çal›flmalarda birim
olarak litre pek kullan›lmaz. Yine de 1 santimetre küp (cc) kar-
fl›l›¤› olarak mililitre (ml) yayg›n olarak kullan›l›r. Pratikte daha
çok s›v›lar›n (ve gazlar›n) hacimleri litre cinsinden belirtilir ve
de¤eri 1000 cm3 olarak al›n›r.
L‹TVANYA
(Litvanya dilinde Lietuva), Balt›k Denizi k›y›s›n-
da devlet. Letonya, Beyaz Rusya, Polonya ve Rusya aras›nda yer
al›r. Yeryüzü flekillerine buzul biçimlenme egemendir: Jeijmari-
ai veya do¤udaki buzultafll› tepeler, aralar›nda Niemen’in (Ne-
munas) de bulundu¤u say›s›z akarsu, göl (3.000’den fazla), ve-
rimli çöküntülerde killi topraklar. Güzel karma ormanlar, Balt›k
Denizi’nin nemli etkilerinin yumuflatt›¤› kara ikliminin yard›m›y-
la geliflen otlaklarla yer de¤ifltirir. S›¤›r, domuz ve kümes hay-
vanlar› yetifltiricili¤iyle birlikte yürütülen tar›m (patates, fleker-
pancar›, keten, yem bitkileri). Klaipeda’dan itibaren canl› bal›k-
ç›l›k. Ülkenin elektrifikasyona (Nieman üzerindeki Kaunas Hid-
roelektrik Santral› ve Elektrenai Termik Santral›) ba¤l› genç bir
sanayii vard›r: makine, gemi, elektrikli ve elektronik alet yap›m›;
kimya (gübre); çimento fabrikalar›; kereste ve deri iflleme. %
80’ini Litvanyal›lar›n oluflturdu¤u nüfus, özellikle flehirlerde ya-
flar (Vilnius 582.000, Kaunas 410.000, Klaipeda 197.000). Lit-
vanyal›lar, ‹.Ö. II. biny›ldan itibaren Balt›k k›y›lar›na yerleflen çok
eski bir Hint-Avrupa halk›ndan gelmektedirler. 11 Mart 1990’da
V. Landbergis önderli¤inde ba¤›ms›zl›¤›n› ilân ettiyse de, eko-
nomik güçlükler, 1992 seçimlerinde eski komünistlerin A. Bra-
zaukas önderli¤inde yeniden iktidara gelmelerine yol açt›. Son
Rus birlikleri 31 A¤ustos 1993’te ülkeyi terk ettiler. Litvanya,
1995’te AB üyeli¤i baflvurusunda bulundu. 1996 seçimlerinde
muhafazakârlar, komünistler karfl›s›nda baflar› sa¤lad›lar. Lit-
vanya edebiyat› XVIII. yüzy›la kadar sadece sözlü gelenekle var-
l›¤›n› sürdürdü. ‹lk dind›fl› eserler 1700’den sonra verildi (Do-
nelaitis, 1714-1780), ama kapsaml› bir edebiyat hareketi ancak
XIX. yüzy›lda, Ruslaflt›rma giriflimlerinin yol açt›¤› ulusal tep-
kiyle ba¤lant›l› olarak geliflti. Bu hareket çok geçmeden, Lâtin
harfleriyle bas›mc›l›¤›n yasaklanmas›yla (1864) engellendi. Bu-
nun üzerine halkbilimci Jonas Basanavicius (1851-1927), hikâ-
yeci Vincas Kudirka (1858-1899), flair Maironis (1862-1932)
ve romanc› Julia Zemaite (1845-1921) önderli¤inde bir yeralt›
edebiyat› geliflti. Litvanya dilinde yay›n yapma yasa¤›n›n kalk-
mas› (1908) ve ba¤›ms›zl›k (1919-1940), edebiyat› canland›rd›.
fiair Vydunas (1868-1953), Jurgis Baltrussaitis (1873-1944) ve
Putinas (1893-1967), romanc› ve oyun yazar› Vincas Kreve
(1882-1954) ile Frans›zca yazan O.V. de L. Milosz’un eserleri
bu özgürlük ortam›n›n tan›klar›d›r. Litvanya’n›n SSCB taraf›ndan
ilhak edildi¤i dönemde, ülkelerinde kalan yazarlar, sosyalist
gerçekçili¤in gereklerine uymak zorunda kald›lar (Salomeja Ne-
ris, 1904-1945; Petras Cvirka, 1909-1947).
L‹VANEL‹, Ömer Zülfü
(1946 Ilg›n/Konya), müzikçi, yö-
netmen ve yazar. Ankara Cumhuriyet Lisesi’ni bitirdi. Küçük
yafllarda ba¤lama çalmaya bafllad›. 1972 y›l›nda ‹sveç’e giderek
1974-1975 y›llar›nda Stockholm’de Birkagorden Müzik Oku-
lu’nda ö¤renim gördü. 1976 y›l›nda ilk plaklar›n› doldurdu. “Nâ-
z›m Türküsü” (1978), “Atl›n›n Türküsü” (1979) gibi plaklar›nda
ba¤lama, ney, kaval gibi geleneksel Türk çalg›lar›n›n yan›nda
Bat› çalg›lar›n› da kulland› ve çokseslili¤e yöneldi. 1978’de Ze-
ki Ökten’in çekti¤i “Sürü” filmi için haz›rlad›¤› müzikle ‹stanbul
Sinema Yazarlar› Derne¤i’nin Y›l›n En ‹yi Film Müzi¤i Ödülü’nü
kazand›. 1980’li y›llarda yurt içinde ve d›fl›nda 10 plak doldur-
du, 15 filmin müzi¤ini haz›rlad› ve çeflitli Avrupa ülkelerinde ve
Libya’da 200’ü aflk›n konser verdi. 1983’te Yunanl› flark›c› Ma-
ria Farandouri ile bir plak doldurdu ve bu plak Atina’da ve Fe-
