L‹DYA DEVLET‹
424
rolünü üstlenen Kaddafî, geleneksel devlet baflkan› görevlerini
b›rakt› (1974). Bu ilkeler ›fl›¤›nda 1976 y›l›nda yeni bir anayasa
haz›rland›. 1977’de anayasa yürürlükten kald›r›ld› ve iktidar›
“halk komiteleri”ne veren “Halk ‹ktidar› Yasas›” getirildi. Libya,
dünyan›n her yerindeki çeflitli ba¤›ms›zl›k yanl›s› ve devrimci
hareketlere etkin bir destek sa¤lamaya bafllad›. Daha sonra ise
çeflitli milliyetçi ve terörist hareketleri destekler bir tav›r ald›.
Örne¤in, 1973’te Çad’a müdahale etmifl ve Aouzu fleridini
alm›flt›. Hissene Habre’ye karfl› savaflan geçici ulusal birlik hü-
kümetini (GUNT) destekleyen Libya birlikleri, ülkenin kuzeyini
iflgal etti. Al›nan a¤›r yenilgiler, Libya’y›, 1987’de H. Habre hü-
kümetini tan›mak ve 1989’da Çad’›n elindeki Libyal› savafl esir-
lerinin sal›verilmesi kofluluyla Aozu fleridini boflaltmak zorunda
b›rakt›. Libya’n›n bu müdahaleci politikas› ABD’yle iliflkilerin
kopmas›na neden oldu. 1981’de Libya’ya ekonomik boykot ka-
rar› alan ABD, daha sonra Libya topraklar›ndaki birçok askerî
hedefi bombalad› (1986). Pan-Am’›n bir Boeing’inin (Aral›k
1988) ve UTA’n›n bir DC-20 uça¤›n›n (Eylül 1989) düflmesin-
den Libya’n›n sorumlu oldu¤u saptand›: BM Güvenlik Konseyi
Nisan 1992’de Libya’ya hava ulafl›m› ambargosuyla askerî am-
bargo karar› ald›. 1996’da ABD, yabanc› flirketlerin Libya’ya ya-
t›r›m yapmalar›na izin verdi.
→
‹DR‹S I, Muhammet ‹dris el-
Mehdi es-Sunusi; KADDAF‹, Muammer el-
L‹DYA DEVLET‹,
‹lk Ça¤’da Anadolu’nun Lidya Bölge-
si’nde Giges taraf›ndan kurulan devlet. Baflkenti, Sard (Sardes)
idi. Giges zaman›nda Lidya bir ara Kimmerler’in sald›r›s›na u¤-
rad›, ancak Giges’in torunu Alyattes, Kimmerler’i Anadolu’dan
uzaklaflt›rmay› baflard›. Lidya Devleti en zengin ve güçlü zaman›-
na Alyattes’in o¤lu Krezüs zaman›nda ulaflt›. Lidya’n›n s›n›rlar›
do¤uda K›z›l›rmak’a, bat›da Ege Denizi’ne dek geniflledi. Ancak
Krezüs’ün Perslere yenilmesi Lidya Devleti’nin de sonunu getir-
di. Bütün Anadolu gibi Lidya da Perslerin egemenli¤ine geçti.
Lidya, Ege Denizi limanlar›n› Mezopotamya ve ‹ran içlerine ba¤-
layan ticaret yollar› üzerinde bulunuyordu. Ünlü Kral Yolu bu ül-
keden geçiyordu. Bu yüzden Lidya ticaret sayesinde çok zengin-
leflmiflti. Sikkenin ilk olarak Lidya’da ortaya ç›kt›¤› san›lmaktad›r.
L‹ED,
duygulu dizelerden oluflan bir fliir ya da bu fliirden bes-
telenen flark›. “Halk liedi” ve “sanat liedi” olarak iki türü vard›r.
Halk liedinin genellikle flairi bilinmez. Kulaktan kula¤a geçti¤in-
den melodisi de¤ifliktir. Konusu, aflk, dans, av, savafl vb.dir.
Sanat liedi ise önceleri lavta, çembalo gibi çalg›lar›n efllik etti¤i
bir salon melodisiydi. Daha sonra bu tür liedlere piyano da efl-
lik etmeye bafllad› ve giderek orkestran›n efllik etti¤i konser li-
edleri ortaya ç›kt›.
L‹F,
kimi hayvansal, bitkisel maddeleri ve mineralleri ya da her
tür yapay maddeyi oluflturan demet hâlindeki tellerin tekine ve-
rilen ad. Bitki lifleri, bitkiye destek olmalar› bak›m›ndan destek-
doku olarak da adland›r›l›r. Hayvanlarda lifler, kimi dokular›
oluflturan ipliksi elemanlard›r (sinir lifi, kas lifi gibi).
L‹GN‹N
ya da
L‹NY‹N,
bitkilerin özellikle odun dokusu
hücrelerinin duvarlar›nda bulunan karmafl›k organik madde.
Odunözü de denir. Genellikle selülozla birlikte bulunur. Kuru
odunun a¤›rl›k olarak % 15-25’ini oluflturur. K⤛t ve rayon sa-
nayiinde saf selüloz elde etmek üzere ligninin ortamdan uzak-
laflt›r›lmas› önemli bir ifllemdir.
L‹KEN,
bir mantar ile bir alginin bütünleflerek kurduklar› or-
takyaflamdan do¤an organizma. Ayr› ayr› bir mantar ile bir alg-
den oluflmas›na karfl›n liken, bu ikisinden tamamen farkl› bir
yaflay›fl gösterir. Likeni biçimlendiren ço¤unlukla algdir. Man-
tar, alg taraf›ndan sar›lm›fl hâlde bulunur. Ortakyaflamdaki iflbö-
lümünde alg, fotosentez yapar, mantar ise su ve madensel mad-
delerin al›nmas›n› sa¤lar. Ço¤alma ise mantar ve algin ayr› ay-
r› ço¤almas›yla olur. Bu olayda mantar efleyli ürer, alg vejetatif
olarak ço¤al›r. S›n›fland›rmalarda likenler ayr› bir filum
(Lic-
henes)
olarak gösterilirler.
L‹MAN,
deniz ya da akarsu k›y›lar›nda gemilerin yanaflmas›-
na, yük ve yolcu indirip bindirmelerine elveriflli tesisleri olan
do¤al ya da yapma s›¤›nak. Bir yerin liman olarak kullan›labil-
mesi için büyük dalgalardan ve rüzgârdan iyi korunan bir yer ol-
mas›na dikkat edilir. E¤er bu özellikler yeterince yoksa çeflitli
eklerle liman elveriflli duruma getirilir. Bu bak›mdan limanlar
“do¤al limanlar”, “yapma limanlar” ve “yar›-yapma limanlar”
olarak üçe ayr›l›r. Gemilerin her türlü do¤al etkilerden korundu-
¤u bu limanlardan Türkiye’de Sinop Liman›, dünyada Hong
Kong, New York, Rio de Janeiro limanlar› say›labilir. Aç›k deniz
k›y›lar›nda kurulan ve büyük dalgalardan dalgak›ranlarla koru-
nan yapma limanlara örnek, Mersin Liman›’d›r. Yeterince do¤al
s›¤›nak olmas›na ra¤men yine de dalgak›ran gerektiren yar› yap-
ma limanlar Türkiye’de ve dünyada oldukça yayg›nd›r. ‹stanbul,
Trabzon, Samsun, Giresun, Band›rma, ‹zmir, Mersin, Antalya ve
‹skenderun, Türkiye’nin en önemli limanlar›d›r. Dünyada ise
Londra, Southampton (‹ngiltere); Hamburg, Bremen (Almanya);
Rotterdam (Hollanda); Le Havre, Marsilya (Fransa); Barcelona
(‹spanya); Lizbon (Portekiz); Napoli, Cenova (‹talya); Pire (Yu-
nanistan); New York, Boston (ABD); Osaka (Japonya) ve Bom-
bay (Hindistan) bafll›ca limanlard›r.
L‹NEER,
do¤rusal ya da do¤rusal biçimde de¤iflen. Matema-
tikte, lineer denklem ve fonksiyonlardan söz edildi¤inde, birin-
cisinde bilinmeyenlerin, ikincisinde de de¤iflkenlerin birinci
dereceden yüksek kuvvetlerinin bulunmad›¤› anlat›lmak istenir.
Bu s›fat, fizikte de “aç›sal” ya da “dairesel” karfl›t› olarak “çizgi-
sel” anlam›nda “lineer h›z”, “lineer h›zland›r›c›” gibi çeflitli te-
rimlerde kullan›l›r.
L‹NY‹T
→
KÖMÜR
L‹P‹T,
yaflayan hücrelerin bilefliminde ve oluflumunda önem-
li rol oynayan bir grup ya¤l› ve ya¤a benzer tanecikler. Bütün
hücre zarlar›n›n yap›s›nda temel bileflkendirler. Lipitler, kan p›h-
t›laflmas›nda ve kas gevflemesinde önemlidir. Baz› lipitlerin be-
sin de¤eri de vard›r. Kimyasal olarak lipitler ya¤lar›, mumlar›,
fosfolipitleri ve cerebrositleri kapsarlar. Lipitlerin ço¤u suda de-
¤il, tersine ya¤ çözüntülerinde, asetonda, benzende, eter ve klo-
roformda çözünürler. Baz› lipitler de ya¤ asitleri tafl›rlar. Bitkisel
ve hayvansal lipitler vard›r.
