MACELLAN
432
önemli bir yer tutar. Ekonomik yap›daki bu geliflme, kentsel nü-
fusun artmas›na, yeni sanayi merkezlerinin do¤mas› ve büyü-
mesine yol açm›flt›r. Avusturya ile ikili bir devlet yap›s› içinde
yer alan Macaristan, 1918’de I. Dünya Savafl›’nda yenik ç›k›nca
halk›n hoflnutsuzlu¤u artt›. 1919 y›l›nda Bela Kun önderli¤inde-
ki Bolflevik ayaklanmas›, k›sa süreli bir iktidardan sonra, iç an-
laflmazl›klar ve Romanya ordular›n›n sald›r›lar›yla bast›r›ld›.
1920 Trianon Antlaflmas› ile yeniden kurulan Macaristan, arazi
ve nüfus bak›m›ndan çok küçülmüfltü. 1920-1945 aras›nda ül-
ke, kral naipli¤i ile yönetildi (Amiral Horthy yönetimi). 1940 y›-
l›nda Alman-‹talya-Japon ba¤lafl›kl›¤›na kat›lan Macaristan,
1941’de Almanlarla birlikte SSCB’ye karfl› savafla girdi. Ancak
halk›n bask›lar› sonunda bu ba¤lafl›kl›ktan çekilince Hitler ordu-
lar› taraf›ndan iflgal edildi (1944). Savafl›n sonuna do¤ru Al-
manlara karfl› bir ayaklanma bafllad› ve 1945’te SSCB ordular›-
n›n da yard›m›yla Almanlar ülkeden at›ld›, Komünist Parti ikti-
dara geldi. 1949 y›l›nda, Macaristan Halk Cumhuriyeti ilân edil-
di. Avrupa Birli¤i’ne aday ülkeler listesine al›nd›; 1998’de NA-
TO’ya üyeli¤i kabul edildi.
MACELLAN
→
MAGELLAN, Fernao
MACELLAN BO⁄AZI,
Amerika’n›n güney ucu ile (fii-
li’nin Magallanes bölgesi) Atefl Adas› (Tierra del Fuego) aras›n-
da 528 km (330 mil) uzunlukta, çok girinti ç›k›nt›l› ve dönemeç-
li bo¤az. Güney Atlas Okyanusu’nu Güney Pasifik’e ba¤lar. Bo-
¤az›n Atlas Okyanusu girifli, kuzeyde Dungeness Point ile gü-
neyde Espiritu Santo Burnu aras›nda bafllar; Pasifik ç›k›fl›nday-
sa Desolacion Adas›’n›n kuzeybat›s›nda Pilar Burnu’nda son bu-
lur. Üzerinde en önemli yerleflme yeri Punta Arenas’t›r (fiili),
1520’de Fernao Magellan taraf›ndan bulundu.
MADAGASKAR
(Fr.: Republique de Madagascar, ‹ng.:
Malagasy Republic), Hint Okyanusu’nda Do¤u Afrika k›y›lar›
önünde ayn› ad› tafl›yan büyük ada üzerinde devlet. Yüzölçümü
587.041 km
2
, nüfusu 14.100.000 (1997). Baflkenti Antananari-
vo (eskiden Tananarive) bafll›ca kentleri: Morondava, Majunga,
Tulear, Diégo-Suarez, Tamatave, Mananjary, Fort Dauphin, Fi-
anarantsoa’d›r. Da¤lar ve platolarla kapl› bir adad›r. Bu da¤lar,
do¤uda Hint Okyanusu k›y›s›na yak›nd›r, ovalar kuzey kesimi d›-
fl›nda yok denecek kadar azd›r. Da¤lar bat›ya, bat› k›y›lar›na
do¤ru yavafl yavafl alçal›r. Aday› Afrika’dan ay›ran Mozambik
Kanal›’na aç›lan bu k›y›larda ovalar genifltir 1990’da çokpartili-
li¤e geçmek için yap›lan anayasa de¤iflikli¤i halk aras›nda hofl-
nutsuzluk yaratt› ve 1991’de “Zinde Güçler Komitesi”nde bir
araya gelen muha-
lefetin 1991’de
bafllatt›¤› güçlü
hareketi bast›ra-
mad›. Yedi ay sü-
ren bir siyasî bu-
nal›m sonras›nda,
hükümetle muha-
felet aras›nda bir
uzlaflmaya var›ld›.
Anlaflman›n ko-
flullar›na göre, Ulusal Meclis ile Yüksek Devrim Konseyi’nin
yetkileri, yeni bir anayasa haz›rlayarak (Eylül 1992’de kabul
edildi) cumhuriyete geçifli sa¤lamakla görevli olan 31 üyeli
Yüksek Devlet Otoritesi’ne verildi. fiubat 1993’teki baflkanl›k se-
çimlerini Alfred Zafy kazand›. 1996’da Didier Ratsiraka, Zafy’nin
yerine cumhurbaflkan› seçildi.
MADDE,
uzay ve zaman› kaplayan fley; cisimleri oluflturan
her fley; enerjinin yo¤unlaflm›fl biçimi. Gerçekte madde ile uzay
aras›ndaki s›n›r› belirlemek kolay de¤ildir. Örne¤in hava bir
maddedir. Ancak içinde de¤iflik gaz molekülleri bulundu¤u ve
bu moleküllerin hava dedi¤imiz fleyi bütünüyle oluflturmay›p
aralar›nda boflluklar da bulundu¤u dikkate al›n›rsa, havan›n bü-
tünüyle madde olmad›¤› söylenebilir. Ya da bir atom çekirde-
¤inde bile “boflluklar” bulundu¤u düflünülürse, maddenin mak-
ro ölçekte doldurdu¤u gözüken uzay›, mikro ölçekte doldurma-
d›¤› söylenebilir. Ancak pratik bak›mdan, maddenin eylemsizli-
¤i (bunun nicel ölçüsü kütledir) olan ve benzerlerine çekim kuv-
vetleri etki eden cisimleri oluflturdu¤unu söylemek yeterlidir.
MADEN ve MADENC‹L‹K,
cevher ve minerallere veri-
len ad (maden) ve yerkabu¤undan ekonomik önemi olan cevher
ve mineralleri ç›karma ifli (madencilik). Organik bir tortul kayaç
olan ve yakacak olarak kullan›lan kömür ve genel olarak maden
ç›karmak için aç›lan ocaklar da maden ad›yla an›lmaktad›r. Yü-
zeyde ya da yüzeye yak›n bir derinlikte bulunan madenleri ç›kar-
mada “aç›k ocak iflletmecili¤i” ya da k›saca “aç›k iflletme” tek-
nikleri uygulan›r. Aç›k iflletme, teraslar biçiminde yap›lan bir ka-
z›d›r ve hem kaz›c› makineler hem de tafl›y›c› kamyonlar, bu te-
raslardan çal›fl›r. A¤›r tortu (plaser) madencili¤inde ise alt›n,
platin, kalay gibi a¤›r metallerin suda y›kan›nca dibe çökmesin-
den yararlan›l›r. Bunda bas›nçl› suyla hafif örtüyü al›p daha a¤›r
minerallerin ç›kar›lmas›na dayanan sulu kaz› teknikleri de uygu-
lan›r. Fazla kal›n olmayan bir örtü tabakas›n›n kaz›yla al›narak,
örne¤in bir kömür damar›na ulaflmak da aç›k iflletme teknikle-
rindendir. Maden iyice derindeyse yeralt› madencili¤i teknikleri
uygulan›r. Bu, esas olarak bir maden kuyusu, yatay ve e¤ik ga-
lerilerden oluflan bir maden oca¤› açmak demektir. Yeralt› ma-
den oca¤› havaland›rma, ›fl›kland›rma ve yeralt› sular›n›n ya da
zehirli gazlar›n d›flar› at›lmas› için pompalama da gerektirir. Ye-
ralt›nda kaz› ifllemi madenci kazmas›, makine ve s›n›rl› ölçüde
dinamit gibi patlay›c›larla sürdürülür. Madencili¤in geliflmifl ol-
du¤u ülkelerde kimi madenler otomatik makinelerle kaz›l›p ç›ka-
r›lmaktad›r. Türkiye’de madencilik sektöründe, yar›s› yeralt›nda
olmak üzere 100 bine yak›n iflçi çal›fl›r. Bu sektörde a¤›rl›¤› kö-
mür oluflturur. Kömür madencilerinin karfl›laflt›klar› en büyük
tehlike grizu patlamas› ve göçüklerdir. Madenin ve oca¤›n cin-
sine ya da çal›flma koflullar›na ba¤l› olarak madenciler aras›nda
çeflitli meslek hastal›klar› da görülür. Bu nedenle örne¤in Zon-
guldak havzas›nda kömür iflçileri birkaç ay arayla, “münavebe”
yöntemiyle çal›flt›r›l›r.
MADEN, Sait
(1932 Çorum), flair. Yüksekö¤renimini ‹stan-
bul Devlet Güzel Sanatlar Akademisi Resim Bölümü’nde ta-
mamlad› (1954). fiiir çevirilerinden oluflan yap›tlar›: “Lorca-
