MAHfiER
435
III. Ahmet’in tahttan indirilmesi üzerine padiflah oldu. Padiflah-
l›¤›n›n ilk y›llar›, Patrona Halil ve arkadafllar›n›n egemenli¤inde
geçti. Ancak bir saray hilesiyle Patrona Halil ve arkadafllar› or-
tadan kald›r›l›nca I. Mahmut yönetimi ele ald›. Patrona Halil’in
atad›¤› tüm memurlar görevden uzaklaflt›r›ld›, Do¤u’da ‹ranl›lar
ile baflar›l› savafllar yap›ld›, bir ara ‹ranl›lar›n eline geçmifl olan
Ba¤dat geri al›nd›. 1746’da ‹ranl›lar ile IV. Murat dönemi s›n›r-
lar› temel al›nmak üzere bar›fl imzaland›. Bat›’da Avusturya ve
Çarl›k Rusyas› ile baflar›l› savafllar yap›ld›, 1739 y›l›nda imzala-
nan Belgrad Antlaflmas› ile 1718’de Avusturya’ya b›rak›lm›fl
olan Belgrad ve çevresi geri al›nd›. Bu baflar›lara karfl›n, 1740
y›l›nda imzalanan bir antlaflmaya Fransa’ya çok önemli ekono-
mik ve hukuksal ayr›cal›klar verildi.
MAHMUT II
(1784 ‹stanbul - 1839 ‹stanbul), Osmanl› padi-
flah›. I. Abdülhamit’in o¤ludur. Asl›nda III. Selim’i yeniden tahta
ç›karmak için ‹stanbul’a gelip Topkap› Saray›’n› basan Alemdar
Mustafa Pafla taraf›ndan, bu olaylar s›ras›nda III. Selim’in ölme-
si üzerine tahta geçirildi (1808). Bir süre sonra kendisini tahta
ç›karm›fl olan sadrazam Alemdar Mustafa Pafla’n›n yeniçeriler
taraf›ndan öldürülmesine göz yumdu. Bundan sonra, tehlikeli
olmaya bafllam›fl ve giderek esnaf›n temsilcileri durumuna gel-
mifl olan yeniçerilere karfl› harekete geçti. 1826 y›l›nda Vak’ayi
Hayriye denilen olayla yeniçeri oca¤› ortadan kald›r›ld› ve arka-
s›ndan da yeniçerilerle yak›n iliflkisi nedeniyle Bektaflî tarikat›
yasakland›. 1826’dan II. Mahmut’un ölümüne kadar (1839) ge-
çen süre ise, bir dizi yenili¤in yap›ld›¤› dönem oldu. Bunlar›n
bafll›calar› flunlard›r: Kald›r›lan yeniçeri ordusunun yerine Asa-
kir-i Mensure-i Muhammediye ad›yla yeni bir ordu kuruldu. As-
kerî e¤itim alan›ndaki en önemli yenilik ise, Harbiye ve Askerî
T›bbiye’nin kurulufludur. Yönetim alan›nda, Divan›hümayun
kald›r›ld› ve onun yerine bugünkü kabine sisteminin temelleri
at›ld›; Meclisi Valayi Ahkâm› Adliye, Dar› fiuray› Bab›ali, Dar›
fiuray› Askerî gibi, bir k›sm› bugün de var olan ve devlet yöne-
timinde çok önemli yerleri olan kurumlar oluflturuldu. Kifli ma-
l›na devletçe el konulmas› (müsadere) gelene¤i kald›r›ld›. E¤itim
ve kültür alan›nda yap›lan yeniliklerin bafl›nda ise ilkö¤retim zo-
runlulu¤unun konulmas› gelir. Bunun yan›nda “Rüfldiye” adl›
alt›nda ortaokullar ve memur yetifltirmek üzere iki okul aç›ld›.
Din kurallar›na ba¤l› olarak e¤itim yapan okullar ve medresele-
rin yan› s›ra Bat›’n›n e¤itim ilkelerine uygun olarak aç›lan bu
okullar, bir yandan e¤itmede yenileflmeyi getirirken, öte yandan
da toplumda kültür ikileflmesi gibi önemli bir sorunu bafllatm›fl
oldu. 11 Kas›m 1839’da “Takvimi Vekayi” ad›yla ilk Türkçe ga-
zete yay›mlanmaya bafllad›. II. Mahmut dönemine dek Avrupa
dillerini bilen Osmanl› devlet adamlar› çok azd›. Baflka devletler-
le iliflkilerde genellikle Rum çevirmenler kullan›l›rd›. Bunun za-
rarlar› görüldü¤ü için, Avrupa dillerini bilen memur yetifltirmek
üzere 1821’de “tercüme odas›” aç›ld›. II. Mahmut devrinde yap›-
lan bir de¤ifliklik de askerler ve di¤er devlet memurlar›na fes,
setre, pantolon giydirilmesidir. Halk ise diledi¤ini giymekte ser-
best b›rak›ld›¤›ndan halk için bu dönemden sonra “bafl›bozuk”
deyimi kullan›lmaya baflland›. Öte yandan, II. Mahmut dönemi,
siyasî alanda baflar›dan çok baflar›s›zl›klarla doludur. Bu dö-
nemde Balkanlar’da ve Arap ülkelerinde ulusal ayaklanmalar
birbirini izledi. Bunlar›n bafl›nda 1804’te bafllayan S›rp ayaklan-
mas› gelir. Bu ayaklanma 1830’da içifllerinde ba¤›ms›z bir S›rp
Beyli¤i’nin kurulufluyla sonuçland›. S›rp ayaklanmas›n› 1821’de
Mora’daki Yunan ayaklanmas› izledi. 1829’da Mora’da ba¤›ms›z
bir Yunan devleti kuruldu. 1805’te Mehmet Ali Pafla’n›n M›s›r’a
vali olarak atanmas›yla bafllayan geliflmeler, M›s›r’›n biçimsel
olarak Osmanl› Devleti’ne ba¤l› bir eyalet durumuna gelmesi ve
Mehmet Ali Pafla soyunun buradaki egemenli¤ine boyun e¤il-
mesiyle sonuçland›. II. Mahmut, saltanat›n›n son günlerinde,
Londra Büyükelçisi Mustafa Reflit Pafla’n›n ön ayak olmas›yla
‹ngiltere ile Baltaliman› Antlaflmas›’n› imzalad›.
MAHMUT GAZNEL‹
(970, ?-1030 Gazne), Gazne hüküm-
dar›. Gazne hükümdarlar›ndan Sebük Tigin’in o¤ludur. Babas›-
n›n hükümdarl›¤›nda Bust valili¤ine atand›. Babas›n›n yapt›¤›
savafllara kat›ld›, at›lganl›¤› ve zekâs›yla kendini gösterdi. Sebük
Tigin ile gitti¤i Hindistan Seferi dönüflünde Horasan’› ald›
(995). Babas›n›n ölümünden sonra tahta geçen kardefli ‹smail’i
tahttan indirerek hükümdar oldu (997). Tarihte ilk kez “sultan”
unvan›n› alan hükümdard›r. 32 y›ll›k saltanat›, sürekli savafllar-
la geçti. Y›k›lan Samano¤ullar› Devleti topraklar›n›n büyük bö-
lümünü ele geçirdi (999). Karahanl›lar› ve Gurlular› yendi. Hin-
distan’a 17 sefer düzenledi. Bu seferlerle bir yandan zengin ha-
zineler elde ederken bir yandan da Hindistan çevresinde ‹slâm
kültürünün yay›lmas›n› sa¤lad›. Bugün ba¤›ms›z birer ‹slâm
devleti olan Afganistan ve Pakistan’da Müslümanl›¤›n yay›lma-
s›, onun Hindistan seferleriyle gerçekleflmifltir. Mahmut bir
yandan da Abbasî halifelerini Büveyho¤ullar›n›n elinden kurtar-
d›. O¤uzlar ile yapt›¤› savafllar› kazand›; ancak onlar› yönetimi
alt›na alamad›. Edebiyata ilgi duyan ve flairleri koruyan bir hü-
kümdar olarak tan›nan Mahmut Gazneli’nin, ‹ran dili ve edebi-
yat›n›n geliflmesinde önemli katk›lar› olmufltur.
MAHfiER,
‹slâm inan›fl›na göre, k›yamette dirilen insanlar›n
Arasat alan›nda toplanmas›.
→
KIYAMET
