MAHYA
436
MAHYA,
ramazan ve kandil gecelerinde iki minare aras›na
dizilen ›fl›kl› yaz› ya da flerit. Bu flekilde resimlere de mahya de-
nir. Mahya ilk olarak 1617 y›l›nda Sultanahmet Camii’ne kurul-
du. Eskiden kandillerden yararlan›larak kurulan mahyalar, gü-
nümüzde elektrik ampulleriyle yap›lmaktad›r.
MAJÖR,
müzikte gam dizisi. Bat› müzi¤inde bir makam,
akort ya da aral›¤›n tam ve genifl oldu¤unu belirtmek için s›fat
olarak kullan›l›r (majör gam, majör akort, majör aral›k). Majör
gam dizisi, tam akort notalar›yla ara notalardan oluflan sekiz
sesli melodi dizisidir.
MAKAK,
uzunkuyruklumaymungillerden, bir memeli cinsi
(Macaca).
Asya ve Afrika’da yaflayan türleri vard›r. Küçük ya
da orta büyüklükte maymunlard›r. Kuyruklar› oldukça k›sad›r.
Kimilerinin oturak kaba etleri nas›rl›d›r. Tabanlar›na basarak yü-
rürler. Sürüler hâlinde yaflarlar. Bafll›ca türleri Cava Makak›
(M.
fascicularis),
Japon makak›
(M. speciosa),
Çin maka-
k›
(M. tcheliensis)
vb. Bir türü Hindularca kutsal say›lan
makaklar deney hayvan› olarak da kullan›l›rlar.
MAKAL, Mahmut
(1930 Aksaray/Ni¤de), yazar. Ortaö¤re-
nimini ‹vriz Köy Enstitüsü’nde (1947), yüksekö¤renimini uzun
süre köy ö¤retmenli¤inden sonra-Ankara Gazi E¤itim Enstitü-
sü’nde tamamlad›. Yap›tlar›: “Bizim Köy” (1950), “Köyümden”
(1952), “Memleketin Sahipleri” (1954), “Kuru Sevda” (1957),
“17 Nisan” (1959), “Köye Gidenler” (1959), “Kalk›nma Masal›”
(1960), “E¤itimde Yolumuz Nereye” (1960), “‹plik Pazar›”
(1964), “Kamç› Teslimi” (1965), “Yer Alt›nda Bir Anadolu”
(gözlemler, 1968), “Bu Ne Biçim Ülke” (1968), “Zulüm Makina-
s›-Ö¤retmen K›y›m›” (1969), “Kokmufl Bir Düzende” (1970),
“Bizim Köy” (1975, TDK Gezi Türü Ödülü 1977), “Köy Enstitü-
leri ve Ötesi” (1979), “Bozk›rdaki K›v›lc›m” (1992).
MAKALE,
herhangi bir konuda bir düflünceyi, bir görüflü
aç›klamak, savunmak ya da bilgi vermek için yaz›lan yaz›. Her
alanda, her konuda makale yaz›labilir. Denemenin tersine bir
makalede kan›tlara, belgelere vb. dayanmak, bir sonuca varmak
gerekir. Bir s›n›rlama olmamakla birlikte, makale denilince ge-
nellikle gazetelerde yay›mlanan düflünce yaz›lar› akla gelmekte-
dir. Bunun nedeni, makalenin gazeteyle birlikte do¤up geliflmifl
bir yaz› türü olmas›d›r. Nitekim Türkiye’de de ilk makaleler Tan-
zimat döneminde gazetelerle birlikte görülmüfltür. Türün öncü-
sü Tercüman-› Ahval’deki (1860) makaleleriyle fiinasi’dir.
MAKAM,
Türk müzi¤inde belirli seslerin bir gam içinde iflle-
nifl biçimine verilen ad. Türk müzi¤indeki makamlar dörtlü ve
beflli bölümlerin birleflmesiyle yap›l›r. Her makam›n zemin, me-
yan ve karar olarak s›ralanan seyir tasla¤›na göre besteler kom-
poze edilir. Türk müzi¤inde 13 basit makam vard›r, bunlar: Çar-
gâh, Bûselik, Kürdî, Rast, Uflflak, Hüseynî, Nevâ, Hicaz, Uzzal,
Humâyun, Zengûle, Suzinak ve Karci¤ar makamlar›d›r. Makam-
lar› oluflturan dörtlü ve befllilerde, arka arkaya gelen 4 sese
“dörtlü”, 5 sese de “beflli” denir. Bu 13 çeflit makam 6 çeflit
dörtlü ve beflliden yap›lm›flt›r. Basit makamlardan baflka, basit
makamlardan birinin yap›s›n›n bozulmadan bir baflka perdeye
aktar›lmas›ndan oluflan “fled” makamlar vard›r. Sözgelimi Çar-
gâh makam› “sol” perdesine aktar›ld›¤›nda “mahur” makam›
oluflur. Basit makamlar› oluflturan dörtlü ve befllilerin daha de-
¤iflik biçimlerde kullan›lmas›yla “mürekkep” (bileflik) makamlar
ortaya ç›kar. Mürekkep makamlar durak perdelerine göre sekiz
grupta toplan›rlar: 1) Yegâh perdesi (8 makam); 2) Hüseynafli-
ran perdesi (8 makam); 3) Acemafliran perdesi (4 makam); 4)
Irak perdesi (10 makam); 5) Rast perdesi (13 makam); 6) Dü-
gâh perdesi (37 makam); 7) Segâh perdesi (4 makam); 8) Bû-
selik perdesi (1 makam).
MAKARA,
merkezindeki bir mil çevresinde dönebilen ve
çevresi ip (ya da halat) geçecek biçimde oyulmufl teker. Basit
bir makinedir. Momentlerin dengesiyle mekanik avantaj sa¤la-
maya yarar. Basit makarayla bir yükü yükse¤e ç›karmak müm-
kündür. Bir basit, bir hareketli makara kullanarak bir yük, üçte
biri kadarl›k bir kuvvetle yukar› kald›r›labilir. Makara say›s› art›-
r›larak yap›lan palangalarla ayn› yük daha küçük bir kuvvetle de
dengelenebilir. Bir kay›flla birlefltirilen düzlemsel iki makara
(kay›fl-kasnak düzene¤i) aras›nda hareket aktar›labildi¤i gibi,
de¤iflik makara çaplar›yla devir say›s› da de¤ifltirilebilir.
MAKEDONYA,
Güney Avrupa’da devlet. Kuzeyinden S›r-
bistan, do¤uda Bulgaristan, güneyden Yunanistan ve bat›dan
Arnavutluk’la çevrilidir. Yüzölçümü 25.713 km
2
, nüfusu
2.088.000’dir. Baflkenti Üsküp. S›k s›k yer sars›nt›lar›n›n görül-
dü¤ü da¤l›k bir ülkedir; do¤usunda ve güneyinde Rodop (Ru-
en’de 2.252 m.) ile Pinde (Pelister’de 2.600 m.) yamaçlar›, ba-
t›s›nda ise Ohri ve Prespa göllerinin yukar›s›nda Sar Planina
(Titov Vrh’dan 2.747 m.) bulunur. Bu da¤lar, Ege Denizi’ne dö-
külen Vardar ve Yukar› Strumica ›rmaklar›n›n havzalar›yla birbi-
rinden ayr›l›r. Ülkede kara iklimi hâkimdir. Pirinç, pamuk, tütün,
meyve yetifltirilir. Koyunculuk ve ipekböcekçili¤i geliflmifltir.
Demir, manyezit (Stip), krom (Radusa), kurflun ve çinko (Krato-
vo) ç›kar›lan madenlerin bafll›calar›d›r. Geleneksel el sanatlar›
(Lazaropol hal›lar›) ve Üsküp, Titov Vesel, Stip ve Prilep’te yeni
sanayi. Turizm (Ohri Gölü). Balkanlar’›n ba¤r›ndan bir geçifl ve
karfl›laflma yeri olan Makedonya, yüzy›llar boyunca farkl› güçle-
rin (Yunanl›lar, S›rplar, Bulgarlar ve Türkler) ilgi kayna¤› olmufl
ve birçok çat›flma burada ç›km›flt›r. Makedonya’n›n 1913’te S›r-
bistan’a ba¤lanan kesimi Birinci ve ‹kinci Dünya savafllar› s›ra-
s›nda Bulgaristan’›n iflgaline u¤rad›. 1945’te Yugoslavya’n›n fe-
dere devleti hâline geldi, 1991’de ba¤›ms›zl›¤›n› ilân etti. Yeni
Cumhuriyetin uluslararas› toplumda kabul görmesi, bu ad› tafl›-
yan ba¤›ms›z bir devletin kurulmas›na karfl› ç›kan Yunanistan’›n
muhalefeti nedeniyle zorlaflt›. 1993’te eski Makedonya, Yugos-
lav Cumhuriyeti ad›yla NATO’ya kabul edildi. Yunanistan bir uz-
laflmaya varmadan önce (özellikle ulusal bayrak konusunda),
Makedonya Cumhuriyeti’ne bir ekonomik amborgo uygulad›
(1994-1995).
MAK‹,
Akdeniz iklimine özgü, bodur a¤aç ve çal›lardan olu-
flan bitki örtüsü. Maki bitkilerinin yüksekli¤i ço¤unlukla 5 met-
reyi geçmez. Bu bitki tipi, Akdeniz ikliminin, boylu a¤açlar›n ko-
layl›kla geliflmesini engelleyen s›cak ve kurak bir iklim olmas›
nedeniyle ortaya ç›km›flt›r. Bu nedenle, bu bölgede orman örtü-
sünün bozuldu¤u yerlere de maki elemanlar› yerleflmifl ve gü-
