MARX, Karl
447
yünlü, pamuklu, ipekli dokuma ve iplik fabrikalar›, otomobil, ge-
mi yap›m ve onar›m sanayii, çimento, cam, seramik fabrikalar›,
lastik ve makine yap›m› say›labilir. Bölgede yollar, s›k ve çeflitli-
dir. Bölgenin ana demiryolu, ‹stanbul’dan Avrupa’ya ve Anado-
lu’ya uzan›r. Karayollar› da bölgeyi yak›n ve uzak çevrelere ba¤-
lar. Deniz ulafl›m›nda, ‹stanbul liman› Türkiye’de ilk s›ray› al›r.
Marmara Bölgesi’nin nüfusu 15 milyonu aflmaktad›r. Bölgenin
en büyük yerleflme merkezi, Türkiye’nin de en büyük kenti olan
‹stanbul’dur. ‹stanbul, Bursa, ‹zmit, Adapazar› Türkiye’nin nüfus
oran› en yüksek olan kentleridir.
MARMARA DEN‹Z‹,
Kuzeybat› Türkiye’de, Karadeniz ile
Ege aras›nda bütünüyle Türk topraklar›yla çevrili deniz. Küçük
(11.500 km
2
), fakat derindir (en derin yeri 1.300 m.). ‹zmit Kör-
fezi’nin bat›s›nda Tekirda¤ güneyine do¤ru, do¤u-bat› yönünde
uzanan derin bir k›s›m yer al›r. Bu derin olu¤un kuzeyinde ve gü-
neyinde derinli¤i 100 m.yi bulmayan bir k›ta sahanl›¤›, Marma-
ra’n›n en genifl bölümünü kaplar. ‹stanbul yak›n›nda K›z›ladalar,
‹mral›, Marmara adalar› bu k›ta sahanl›¤› üzerinde yer al›rlar.
Marmara Denizi’nin iflgal etti¤i çanak, üçüncü zaman sonlar› ile
dördüncü zaman bafllar›nda meydana gelen tektonik hareketler-
le ilgilidir ve önemli bir deprem alan›d›r. Denizin kuzey k›y›lar›
nispeten az girintili ve ç›k›nt›l›d›r. Bu k›y›da, sonradan birer göl
hâline gelmifl olan Büyükçekmece ve Küçükçekmece koylar›
bafll›ca girintileri, Ere¤li Burnu ise bafll›ca ç›k›nt›y› meydana ge-
tirir. Buna karfl›l›k, Marmara’n›n güney k›y›lar›nda birçok girinti
ç›k›nt› vard›r (izmit, Gemlik, Band›rma ve Erdek körfezleri; Boz-
burun, Kap›da¤ ve Biga yar›madalar›). Karadeniz ile Ege ve Ak-
deniz’i ba¤layan Marmara, deniz ulafl›m› bak›m›ndan çok önem-
li bir yoldur. Sular›n›n tuzlulu¤u ‹stanbul Bo¤az›’ndan Çanakka-
le Bo¤az›’na do¤ru giderek artar. Ak›nt›lar genellikle Karade-
niz’den Ege’ye do¤rudur.
MARMAR‹S,
Mu¤la iline ba¤l› ilçe ve bu ilçenin merkezi
olan kasaba. ‹lin güneyinde, Datça (eski ad› Refladiye) Yar›ma-
das›’n›n güneyinde, ayn› ad› tafl›yan daire flekilli bir koyun ku-
zey kenar›nda kurulmufltur. Çevresini kapatan ve yo¤un bir or-
manla örtülü da¤lar aras›nda kalan koy, Bat› Anadolu k›y›lar›m›-
z›n en güzel köflelerinden biridir. Mu¤la üzerinden Bat› Anado-
lu yol a¤›na çok düzgün bir flose ile ba¤l›d›r. Bu flose Mu¤la ile
Marmaris aras›nda son derece görkemli ve turizm bak›m›ndan
ilginç bir do¤adan geçer (Sakarda¤› Geçidi, Gökova Körfezi, yo-
¤un ormanlar). Marmaris, Güneybat› Anadolu k›y›lar›n›n en
canl› turizm merkezlerinden biridir. ‹lçe yüzölçümü 866 km
2
, il-
çe nüfusu 53.864, merkez nüfusu 22.664 (1997).
MARMELAT,
meyvelerden yap›lan tatl› yiyecek. Taze ya da
kuru meyvelerin rendelenerek ya da ezilerek flekerle kaynat›lma-
s› ve püre durumuna getirilmesiyle oluflur. Reçel ile marmelat›
birbirinden ay›ran, marmelat›n püre hâlinde olufludur. Dayan›k-
l› bir besin maddesi olan marmelat, baz› kimyasal maddelerin
kar›flt›r›lmas›yla da uzun süre bozulmadan saklanabilir.
MAROKEN,
ifllenmifl bir çeflit keçi derisi. Eski M›s›r ve
Asur’dan beri bilinen bu deri çeflidi, Orta Ça¤’da Cordoba ve Ve-
nedik’te imal ediliyordu. Bu dönemlere kadar Fas’tan ithal edil-
di¤i için ad› “Maroc” (Fas) sözcü¤ünden kaynaklan›r. Benekli ve
güzel görünümlü bir yap›ya sahip olan ve eskiden büyük ölçü-
de mobilya yap›m›nda kullan›lan maroken, bugün de bu alanda,
ayr›ca çanta, cüzdan vb. eflya yap›m›nda da kullan›l›r.
MARS,
Dünya’dan sonra Günefl’e en yak›n dördüncü geze-
gen. Rengi nedeniyle k›rm›z› gezegen diye de an›l›r. Günefl etra-
f›nda bir dönüflünü 687 günde tamamlar. Kendi ekseni etraf›n-
da dönüflüyse her 24 saat 37 dakika 23 saniyede bir tamamla-
n›r. Ekseni, yörünge düzlemiyle 25º’lik aç› yapar. Gezegenin ça-
p› Dünya’n›nkinden daha küçüktür (yaklafl›k 6.750 km kadar).
Mars’›n Phobos ve Deimos adl› iki küçük (çaplar› 32 km’yi geç-
mez) uydusu vard›r. Dünya, Günefl çevresinde çok daha h›zl›
dönerek Mars’› yakalar ve her iki y›lda bir onu geçer. Mars’›n
yörüngesi elips biçiminde oldu¤undan Dünya ile Mars aras›n-
daki uzakl›k 56.000.000 ve 101.000.000 km aras›nda de¤iflir.
Mars, Dünya’ya 15 y›lda bir yaklafl›r. Bu olay en son 1971 y›l›n-
da gerçekleflmifltir. S›caktan çatlam›fl genifl çöller nedeniyle ge-
zegenin büyük bir bölümü koyu sar› bir renktedir. 19. yüzy›l›n
sonunda, Mars’›n Dünya’ya bir yaklaflmas› s›ras›nda, Amerikal›
gökbilimci Percival Cowell, Mars yüzeyinde yüzlerce yar›k tes-
pit etti. Lowell, gördü¤ü yar›klar›n su kanallar›n›n yüzeyi afl›n-
d›rmas› nedeniyle olufltu¤u sonucuna var›nca Mars’ta yaflam
oldu¤una dair düflünceler yayg›nlaflmaya bafllad›. Daha sonra
baz› araflt›rmac›lar bu yar›klar› optik bir yan›lsamaya ba¤lad›lar.
Mars’a gönderilen uydular bu gezegenin yüzeyinde Ay’dakine
benzer kraterler oldu¤unu tespit etti. Mars’›n atmosferi çok ince
ve karbon dioksitle kapl›d›r. Manyetik bir alana sahip de¤ildir.
Gündüz ekvatora yak›n yerlerde s›cakl›k 26ºC’a ulafl›r, geceleyin
-37ºC’a kadar düfler. Günümüze dek yap›lan inceleme ve arafl-
t›rmalar sonucu, Mars’ta herhangi bir yaflam belirtisi saptana-
mam›flt›r.
MARTI,
ya¤murkufllar›n›n mart›giller familyas›ndan, genellik-
le denizlerde yaflayan su kufllar› cinsi
(Larus).
Dünyan›n her
taraf›na yay›lm›fllard›r. Kanatlar› sivri ve uzun, kuyruklar› ço¤un-
luk çatall›, tüyleri soluk gri ya da beyaz olur. Besinleri çok çe-
flitli olup böceklerden hayvan pislikleri ve hayvan lefllerine ka-
dar de¤iflir. Toplu hâlde yaflarlar. Etleri yenmez. Bafll›ca türleri,
cüce mart›
(L. minutus),
gümüfli mart›
(L. argentatus),
küçük mart›
(L. canus),
kara mart›
(L. fuscus),
karabafl-
l› mart›
(L. melanocephala),
güler mart›
(L. ridibun-
dus)
vb.dir.
MARX, Karl
(1818 Trier- 1883 Londra), Alman filozofu.
Bonn, Berlin ve Jena üniversitelerinde okudu. 1842’de Rhe-
inische Zeitung’un baflyazarl›¤›na getirildi. 1843 y›l›nda Jenny
von Westphalen ile evlendi. Ayn› y›l, gazetesi kapat›l›nca Marx,
Paris’e gitti (Kas›m 1843) ve orada “Deutsch-Französische
Jahrbücher”i (Alman-Frans›z Y›ll›klar›) ç›kard›. 1844 y›l›, Engels
ile tan›flmas› bak›m›ndan, ikisinin de yaflam›nda önemli bir
noktad›r. 1845’te siyasî çal›flmalar›ndan ötürü Fransa’dan ç›ka-
r›l›nca Brüksel’e yerleflti. 1845 y›l›nda Engels ile ilk ortak yap›t-
lar›n› yazmaya bafllad›lar: “Die Deutsche ‹deologie” (Alman ‹de-
