MEMEL‹LER
456
niyede ortalama 6-8 m. h›zla eser. Ancak ince dallar› sallar. Ha-
fif ve sert olmak üzere iki çeflidi vard›r. Hafif meltem saniyede 4-
6, sert meltem 8-10 m. h›zla eser. Gündüzleri denizden karaya,
geceleri karadan denize, akflama do¤ru da¤lardan vadilere, sa-
baha karfl› da vadilerden da¤lara esen meltem çeflitleri vard›r.
MEMEL‹LER,
omurgal›lar›n en geliflmifl hayvanlar› kapsa-
yan beflinci s›n›f›
(Mammalia).
Memelileri öbür hayvanlar-
dan ay›ran en önemli özellikleri, do¤urarak üremeleri ve meme
bezlerinin olufludur. Do¤urarak üreme yaln›zca birkaç ilkel tür-
de görülmez. Hepsi s›cak kanl›d›r; vücut ›s›lar› sabittir. Yürekle-
ri dört gözlüdür. Bu nedenle temiz ve kirlikan vücutta ayr› ayr›
dolafl›r (çift dolafl›m). Hepsi akci¤erleriyle solunurlar. Vücutlar›
k›llarla örtülüdür. K›l, memelilere özgü bir oluflumdur: So¤uk
yerlerde yaflayanlarda s›k ve uzun; s›cak yerlerde yaflayanlarda
k›sa, suda yaflayanlarda ise en k›sad›r. Kimi ilkel türlerde par-
mak, kuyruk vb. bölgelerde pullar da bulunur. Memelilerin bir
baflka özelli¤i de d›flderilerindeki ter, ya¤ ve meme bezleridir.
Ter ve ya¤ bezleri, kar›ncayiyen, köstebek, denizine¤i ve balina
gibi kimi cinslerde yoktur. Meme bezleri ise bütün memelilerde
bulunur. Memelilerde omur say›s› en az 26, en çok 80, ço¤un-
lukla 35’tir. Beyinleri öbür omurgal›lardan daha büyüktür. Beyni
en geliflmifl memelilerse maymunlard›r (Primatlar). Memelilerin
befl bölümden oluflan iki çift üyeleri vard›r (kollar ve bacaklar).
Ayaklar› genellikle befl parmakl›d›r. Kol ve bacaklar ödevlerine
göre biçimlenmifl, kimilerininki de bal›k yüzgecine benzemifltir.
Parmak uçlar› t›rnakl›d›r. Boynuzlar yaln›zca geviflgetirenlerde
vard›r. A¤›zlar› altçene yard›m›yla aç›l›p kapan›r. Dudak ve ya-
naklar öbür omurgal›lar›nkinden daha fazla geliflmifltir. Besinle-
rini iyice çi¤nediklerinden tükürük bezleri çok büyümüfltür. Su-
da yaflayan memelilerde ise bu bezler körelmifltir. Difller çene
kemiklerine ba¤l› olmay›p bu kemikler üzerindeki yuvalara gö-
mülüdür. Hayatlar› boyunca iki kez difl ç›kar›rlar. Difllerde görev
farkl›laflmas› vard›r ve say›lar› belirlidir. G›rtlak, memelilere öz-
gü bir oluflumdur. Mideleri beslenmelerine göre farkl› biçimde-
dir. ‹nceba¤›rsaklar çok uzun ve yüzeyleri çok genifltir. Gö¤üs ve
kar›n boflluklar› “diyafram” ad› verilen bir kasla birbirinden ayr›-
l›r. Memeliler dünyan›n her yerinde bulunur, suda ya da karada
yaflarlar. Yaflama, beslenme biçimleri, hareketleri birbirinden
çok farkl›d›r. Koflan, t›rmanan, uçan, yüzen türleri, etçil ve otçul
olanlar› vard›r. Kimileri tek, kimileri sürüler hâlinde yaflar. Son
s›n›fland›rmalara göre memeliler üç alts›n›fa ayr›lmaktad›r: Tek-
delikliler
(Monotremata),
yumurtlayarak üreyen en ilkel
memelileri kapsar. Yaln›zca keseliler
(Marsupialia)
tak›m›n›
kapsayan
(Metatheria)
alts›n›f›na giren hayvanlar›n geliflme-
si ise k›smen ana karn›nda k›smen de “marsupia” ad› verilen ke-
selerde olur. Özmemeliler
(Eutheria)
alts›n›f›ndaki hayvanlar
ise do¤urarak ürerler. Bu alts›n›fa “Plasental›lar” da denir.
MEMET FUAT
(1926 ‹stanbul-2002 ‹stanbul), elefltirmen.
Soyad› Bengü’dür. Ortaö¤renimini Haydarpafla Lisesi’nde, yük-
sekö¤renimini ‹stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi ‹ngiliz
Dili ve Edebiyat› Bölümü’nde (1951) tamamlad›. Kurdu¤u “de”
Yay›nevi’ni (1960) yönetti. Yeni Dergi’yi ç›kard›. Ayl›k Ansiklo-
pedi’deki ilk yaz›lar›ndan sonra, öykü türündeki (1946-1951)
çal›flmalar›n› iki kitapta toplad›. Yeryüzü, Yeditepe, Yeni Ufuk-
lar, Varl›k, Kitaplar, Milliyet-Sanat, Politika, Yazko, Edebiyat,
Somut dergi ve gazetelerinde deneme, elefltirme yaz›lar› yay›m-
lad›. Ça¤dafl hikâyecilerden, oyun yazarlar›ndan yapt›¤› çeviri-
lerin yan› s›ra Yön, Ant, Yeni Dergi’de tiyatro elefltirileri yazd›.
Yap›tlar›: “Aflk ve Sümüklüböcek” (öyküler, Tuna Baltac›o¤lu
ile, 1946), “Yaflad›¤›m›z” (öyküler, 1951), “Düflünceye Sayg›”
(1960, 1961 Türk Dil Kurumu Deneme Elefltirme Ödülü), “Bafl-
lang›c›ndan Bugüne Türk ve Dünya Tiyatro Tarihi” (1961). Yu-
nus Emre, Pir Sultan, Karacao¤lan, fiinasi, Ahmet Haflim, Na-
m›k Kemal’in kiflilikleri ve sanatlar› üzerine yard›mc› edebiyat
kitaplar› (1976-1980). “Ça¤›n› Görebilmek” (deneme, 1982),
“Voleybol” (1983), “Ça¤dafl Türk fiiir Antolojisi” (1985), “Unu-
tulmufl Yaz›lar” (1986), Konuflan Toplum" (1996), "Biçimden
Biçime" (1999), "Ayk›r›l›klar" (2000).
MEMLÛKLER,
M›-
s›r’da 1250-1517 tarih-
leri aras›nda hüküm sü-
ren devlet. Memlûk,
Arapçada köle anlam›na
gelir. Bu devleti kuran
hanedan bafllang›çta kö-
le olan kimselerin so-
yundan geldi¤i için dev-
lete bu ad verilmifltir.
Kölemenler Devleti diye
de an›l›r. 267 y›l varl›k
gösteren en önemli Türk
devletlerinden biri olan
Memlûkler, zamanla M›-
s›r’dan baflka Suriye,
Lübnan, Filistin, Hicaz, Sudan, Libya, K›br›s, F›rat ve Toroslar’a
kadar Anadolu, Yunan, Aden, Hadramut ülkelerini s›n›rlar› içine
ald›lar. Baflkentleri Kahire, konuflma dili Türkçe, yaz› dili Arap-
ça idi. 1250-1382 aras›nda 132 y›l Bahriler denen Türk Mem-
lûklerinden 24 sultan, 1382-1517 aras›nda da Burciler denen,
dil bak›m›ndan Türkleflmifl Çerkez Memlûklerinden 23 sultan
hüküm sürdü. Memlûkler, Abbasî halifelerini egemenli¤i alt›n-
da tuttuklar› için, en büyük ‹slâm devleti say›ld›lar. Zaman za-
man dünyan›n en büyük devleti hâline gelen Memlûkler, Yavuz
Sultan Selim taraf›ndan ortadan kald›r›ld›¤› zaman bile Osman-
l› Devleti ve ‹ran’dan sonra 3. büyük devlet durumunda bulunu-
yordu. M›s›r’da Eyyubîlerin elinden 1250’de iktidar› alan Mem-
lûkler (Kölemenler), Karadeniz kuzeyinden köle olarak M›s›r’a
getirilen K›pçak Türkleriydiler. Ordunun tamam›n› bu Türkler
olufltururdu. Bunlar›n büyük komutanlar›, aralar›ndan birini sul-
tan seçerlerdi. Onun için, bir de¤il birçok Memlûk hanedan›
vard›r. ‹lk Memlûk sultanlar›ndan Aybey (1250-1257), Kutuz
(1259-1260), I. Baybars (1260-1277) ve Kalavun (1279-1290)
Eyyubîlerin yedinci hükümdar› Sultan Eyyubî’nin köleleri ve
manevî o¤ullar›yd›. Sultan Kutuz, Memlûk sultanlar›n›n üçün-
cüsü ve Baybars’tan sonra en büyü¤üydü. Kutuz, sultan oldu¤u
s›rada Mo¤ollar, M›s›r kap›lar›n› zorluyorlard›. Büyük bir ordu
haz›rlayan Kutuz, Mo¤ollar› karfl›lamak üzere Filistin’e geldi.
