MENEMEN OLAYI
457
“Ayn Calut” denen yerde iki ordu karfl›laflt›. Sonuçta Mo¤ollar
kesin bir yenilgiye u¤rad›lar (3 Eylül 1260). Sultan Kutuz’un ye-
rine geçen I. Baybars, 1261’de Kahire’de Abbasî halifeli¤ini kur-
du. 1265 ve 1268’de Haçl›lar› iki kez yendi. 1274’te Anadolu’ya
girdi ve Ermeni baflkenti Sis’i iflgal etti. 1277’de ‹lhanl›-Selçuk-
lu ordusunu Elbistan’da yenerek Kayseri’ye girdi. Mo¤ol ege-
menli¤inin Suriye ve M›s›r’a taflmas›na kesin flekilde engel ol-
du. Yak›n Do¤u’da, Haçl›lar›n y›llarca süren iflgaline son verdi.
Memlûkler Devleti’nin birinci dönemi 1382’de sona erdi.
1517’ye kadar 135 y›l süren ikinci dönemde 22 Türkleflmifl Çer-
kez hükümdar› ve Abbasî hilafet hanedan›ndan bir sultan hüküm
sürdü. Memlûk Devleti’nde iktidar, güçlü bir kiflili¤i olan Sultan
Berkuk ile, Bahrilerden Burcilere geçti. Sultan Berkuk, Timur’a
karfl› ülkesini savunmak için çok çal›flt›. 17 y›la yak›n tahtta kal-
d›. O¤lu Sultan Ferec’ten sonra tahta geçen Sultan fieyh devrin-
de Timur tehlikesi uzaklaflt›¤›ndan, belli bir huzur dönemi ya-
fland›. 1500 y›l›na kadar çeflitli hanedanlara mensup hükümdar-
lar Memlûk taht›na oturdular. 1501’de sultan seçilen II. Kansu
Gavri, devletteki h›zl› çöküntüyü bütün çabalar›na karfl›n durdu-
ramad›. Yavuz Sultan Selim’in ilerleyifllerine de karfl› koyamad›.
15 y›ll›k bir saltanattan sonra Yavuz Sultan Selim’e Suriye’yi ka-
zand›ran Mercidab›k Meydan Savafl›’nda öldü (1516). Yerine
sultan seçilen ye¤eni II. Tumanbay’›n sultanl›¤› çok k›sa sürdü.
Befl ay sonra Yavuz Sultan Selim, Kahire’ye girdi (1517) ve II.
Tumanbay idam edildi. Memlûkler döneminde birçok bilgin ve
düflünür yetiflti. Kahire, fiam ve Halep’teki medreseler birer bi-
lim merkezi durumuna geldi. Bugün M›s›r ve Suriye’de bulunan
birçok ‹slâm yap›t› da, Memlûklerden kalmad›r. Bunlar, Kahire,
fiam ve Halep kaleleri, Sultan Hasan Camii, Sultan Kalavun Ca-
mii, Sultan Berkuk Türbesi, birçok medrese ve çeflmedir.
MENDEL YASALARI,
Avusturyal› botanikçi Mendel ta-
raf›ndan bulunan kal›t›mla ilgili yasalar. Mendel, 10 y›ldan faz-
la bir süre bahçesinde fasulye ve bezelye yetifltirmifl, bunlar›n
tohumlar›n› de¤iflik biçimlerde birbirleriyle çaprazlayarak kal›-
t›m yasalar›n› bulmufltur. Kal›t›m, bir canl›n›n ana-babas›na ya
da atalar›na benzemesidir. Mendel, yapt›¤› deneylerle bu benze-
yiflin gelifligüzel olmad›¤›n› ortaya koymufl, yeni canl›n›n ne gi-
bi özellikler tafl›yabilece¤inin önceden saptanabilece¤ini belirt-
mifltir. ‹ki Mendel Yasas› vard›r: 1) Karakterlerin ayr›l›¤› yasas›:
Sadece bir tek karakter bak›m›ndan farkl› olan iki saf soyun çap-
razlanmas›, birinci dölde ana-babadan birine benzeyen homo-
jen bireyler verir. Çaprazlama döllenmelerdeyse, melez bireyle-
rin döllenmesi belli oranda homojen olan ya da olmayan birey-
ler ortaya ç›kar. 2) Karakterlerin ba¤›ms›z ayr›l›¤› yasas›: E¤er
“allel” eflli¤ine dayanan bir karakter çifti (düz-k›r›fl›k bezelye to-
humu) yerine iki ya da daha fazla karakter çifti (düz-k›r›fl›k ve
sar›-yeflil tohum) al›nacak olursa, bunlar ba¤›ms›z biçimde ay-
r›l›k gösterirler.
MENDERES, Adnan
(1899 Ayd›n-1961 ‹mral› Adas›/‹s-
tanbul), siyaset ve devlet adam›. Tan›nm›fl bir toprak sahibinin
o¤ludur. Ortaö¤renimini ‹zmir Amerikan Koleji ve ‹zmir ‹ttihat
ve Terakki Lisesi’nde yapt›. Yunan iflgali s›ras›nda yedek subay-
ken Ayd›n yöresinde kurulan ulusal direnifl hareketlerine kat›ld›.
1930 y›l›nda Cumhuriyet Halk Partisi’nden Ayd›n milletvekili
seçildi. 1946 y›l›na dek aral›ks›z olarak ayn› partiden milletveki-
li seçilen Menderes, ayr›ca parti müfettiflli¤i yapt› ve milletvekil-
li¤i s›ras›nda Ankara Hukuk Fakültesi’ni bitirdi. II. Dünya Sava-
fl›’ndan sonra Türkiye’de çok partili düzene geçilmesi üzerine
Celal Bayar, Fuat Köprülü ve Refik Koraltan ile birlikte 7 Ocak
1946’da Demokrat Parti’yi kuran Menderes, ayn› y›l›n temmuz
ay›nda yap›lan seçimlerde bu kez Demokrat Parti’den Ayd›n mil-
letvekili seçildi. Kimi illerde seçimi kazanan ve Millet Mecli-
si’nde bir muhalefet grubu oluflturan Demokrat Parti’nin bu dö-
nemdeki sözcülü¤ünü yapan Menderes, partisinin geliflmesi
için büyük çabalar harcad›. Demokrat Parti’nin, 14 May›s
1950’de yap›lan genel seçimleri kazanarak iktidara gelmesi üze-
rine 22 May›s 1950’de baflbakanl›¤a atand›. Ayn› zamanda De-
mokrat Parti genel baflkanl›¤›na getirildi. On y›l süreyle baflba-
kanl›k görevinde kalan Menderes, özel sektöre öncelik tan›yan
bir ekonomik politika izledi. Türkiye’ye yabanc› sermayenin gir-
mesini sa¤layan 6224 say›l› “Yabanc› Sermayeyi Teflvik Kanu-
nu”nu ç›kartt›. Menderes’in yönetimi s›ras›nda Türkiye’nin NA-
TO ve CENTO ittifaklar›na girmesi yan› s›ra, ABD ile ikili anlafl-
malar yap›ld›. ABD’ye Türkiye’de üsler verildi ve Kore Savafl›’na
asker gönderildi. ‹ç politikada söz, düflünce ve bas›n özgürlü-
¤ünü k›s›tlay›c› yasalar ç›karan Menderes, ülkede partizan bir
yönetim kurdu. Tüm bu geliflmeler sonucu 27 May›s 1960 gü-
nü Türk Silâhl› Kuvvetleri’nce hükümetin devrilmesi üzerine tu-
tuklanan Menderes, Yass›ada’da kurulan Yüksek Adalet Divan›
önünde yarg›lanarak idama mahkûm oldu. 17 Eylül 1961 tari-
hinde karar ‹mral› Adas›’nda infaz edildi. 1990’da itibar› iade
edildi. Naafl› ‹mral›’dan al›n›p Topkap›’da özel yap›lm›fl mezarl›-
¤a defnedildi.
MEND‹REK,
su engeli. Bir limanda ya da akarsu yata¤›nda
yap›lar› korumak ya da su ak›m›n› istenilen yöne çevirmek için
kullan›l›r. Mendirekler, özellikle limanlara özgü yap›lard›r. Sahi-
le k›y› taban›ndan ba¤l›d›r. Bunlar, egemen rüzgâr do¤rultusun-
da infla edilir, çeflitli uzunluktaki k›s›mlardan oluflur. En uzun
mendirek, egemen rüzgâr› karfl›layacak mendirektir. Platformla-
r›, en üst seviyenin 2-3 metre üzerinde bulunur. Mendireklerin
etek k›s›mlar›, a¤›rl›klar› genellikle 600 tona varan yapma blok-
lardan infla edilir.
MENEKfiE,
ikiçeneklilerin menekflegiller familyas›ndan, bir
ya da çok y›ll›k, otsu bir bitki cinsi
(Viola).
Dünyan›n her ye-
rinde yetiflir. Yapraklar› yürek biçiminde, erdifli çiçekleri genel-
likle mor, kimi türlerinde beyaz renklidir. Sevilen bir süs bitki-
sidir. Çiçeklerinden ç›kar›lan esans kokuculukta kullan›l›r. Bu
çiçekler ayr›ca halk aras›nda öksürü¤e ve bo¤az yang›lar›na kar-
fl› da kullan›lmaktad›r. En bilinen türleri kokulu menekfle
(V.
odorata)
ve çiçekleri genellikle çift renkli olan hercaimenek-
fledir
(V. tricolor).
MENEMEN OLAYI,
‹zmir’in Menemen kasabas›nda mey-
dana gelen ve yedek subayl›¤›n› yapmakta olan ö¤retmen Mus-
tafa Fehmi Kubilay’›n ve iki bekçinin öldürülmesi ile sonuçlanan
gericilik olay› (22 Aral›k 1930). Olay bast›r›ld›ktan sonra kuru-
