MAYALANMA
449
matkap ucunun konumu ayarlanabilir ama tabla sabittir. Delik-
ler, silindirik matkap uçlar›n›n dönme hareketiyle aç›l›r. Matkap
uçlar› özel çeliklerden yap›l›r ve köreldikçe konik ucu bilenip
yeniden kullan›labilir. Malzemeden kald›rd›¤› çapa¤› atabilmesi
için gövdesi helis biçiminde oyulmufltur. Özellikle beton, tafl
gibi malzemede oyma ve k›rma ifllemini ayn› anda yapan “dar-
beli matkap”lar kullan›l›r. Darbeli matkap, yol yap›m ifllerinde
kullan›lan haval› çekiçlere benzetilebilir. Matkapta dönme dev-
ri, kullan›lan matkap ucuyla uyumlu olmal›d›r. Ayn› kesme h›z›-
n› tutturmak için çap› küçük matkap uçlar›nda devir yüksek, bü-
yük çapl› matkap uçlar›nda ise düflük devirler seçilmelidir. Mat-
kap uçlar›, yap›ld›klar› malzemeye ve çaplar›na (mm. olarak) gö-
re s›n›fland›r›l›rlar.
MAUN
ya da
MAHUN,
tespiha¤ac›gillerden bir a¤aç türü
(Swietanina mahagoni).
Akajular›n bir çeflididir. Ame-
rika, Asya ve Afrika’n›n tropikal bölgelerinde yetiflir. Sert, k›rm›-
z› kahverengi odunlar›, kaplama ve marangozluk ifllerinde çok
kullan›l›r. Büyük cüsseli bir orman a¤ac› olan maunun cilâlan-
m›fl kerestesine ve ürünlerine de bu ad verilir.
MAVERAÜNNEH‹R,
Ceyhun (Amuderya) ile Seyhun (Si-
riderya) aras›nda kalan bölgeye verilen ad. Bölge, Araplar tara-
f›ndan fethedildikten sonra, Araplarca “Nehrin Öte Taraf›nda Bu-
lunan Yer” olarak adland›r›ld›. Bölgede bugün çeflitli Türk cum-
huriyetleri bulunmaktad›r.
MAVR‹ M‹RA,
I. Dünya Savafl›’ndan sonra, ‹stanbul’da Rum
Patrikhanesi taraf›ndan kurulan dernek. “Kara Kader” anlam›na
gelen Mavri Mira’n›n amac›, ‹stanbul ve Anadolu’nun, Yunanl›-
lar›n eline geçmesini sa¤lamak, iflgal için gelen Yunan kuvvet-
lerini yerlefltirmekti. Bunun için mitingler düzenleyip propagan-
dalar yapmak, Rum çeteci milisleri kurmak ve yayg›nlaflt›rmak-
la u¤raflt›. Kurulufl bu amaçla Yunan K›z›lhaç›, Göçmenler Ce-
miyeti ve Rum okullar›yla iflbirli¤i yapt› ve Yunanistan’dan geti-
rilen cephaneyi Rumlara da¤›tt›. Tüm Rum kiliseleri cephanelik
durumuna geldi. Mavri Mira, Kurtulufl Savafl›’ndan sonra orta-
dan kald›r›ld›.
MAVZER,
i¤neli tüfeklerin yerini almak üzere, 1871’de Al-
manlar taraf›ndan yap›lan tüfek. 11 mm. çap›ndaki ilk mavzer
1870-1871 savafl› s›ras›nda Alman ordusunda Dreyse tüfe¤inin
yerine kullan›ld›. Daha sonra 1898’de yap›lan de¤iflikliklerle
flarjörlü ve seri at›fll› 7,9 mm. çap›nda bir silâh hâline getirilen
mavzer k›sa sürede birçok ülkenin ordular›nda kullan›ma girdi.
1945 y›l›na kadar Almanya’da kullan›lan mavzerin at›fl h›z› daki-
kada 6 mermidir.
MAYAKOVSK‹, Vladimir (Vladimiroviç)
(1893
Ba¤dadi/Gürcistan- 1930 Moskova), Rus flair. 15 yafl›nda Bol-
fleviklere kat›ld›. Birkaç kez tutukland›. ‹lk fliirlerini “Poflçeçina
Obflcestvennomu Vkusu” (Toplumsal Zevke Bir Tokat, 1912)
adl› gelecekçi (fütürist) antolojide yay›mlad›. Akmeistlerden et-
kilenmesine karfl›n, temelde simgeci ve akmeist fliir anlay›fl›na
karfl› ç›kt›. Rus gelecekçi ak›m›na ba¤l›, yal›n, baflkald›r›c› ve ye-
nilikçi bir tutumu ye¤ledi. Kendisine ün kazand›ran destan› “Ob-
lako v fitanakh”› (Pantolonlu Bulut) 1915’te yay›mlad›. “Bö¤ürtü
Kadar Basit” (1916) adl› ikinci fliir kitab› ve 1916-1917 y›llar›n›n
ürünü olan “Çelovek” (‹nsan) gibi destanlar›yla devrim öncesin-
de genifl bir çevrenin ilgisini çekti. Devrimden sonra “Marfl›-
m›z”, “Devrim Kasidesi” gibi, konuda ve biçimde yepyeni fliirler
yaratt›. Ayr›ca kendisinin de rol ald›¤› “Genç K›z ve Serseri” fil-
minin senaryosunu ve “Misteriya-Buf” adl› oyunu yazd›. “Sanat
Ordusuna Buyruk” (1918) fliiri, “150.000.000” (1921) ve
“Lyublyu” (Seviyorum, 1922) destanlar›yla yeni toplumun kuru-
luflunu destekledi. “Vladimir ‹lyiç Lenin” (1924) destan›nda, ya-
l›n bir anlat›mla Lenin’i selamlad›. “Kak Delat Sytichi?” (fiiir Na-
s›l Yaz›l›r?, 1926) adl› incelemesiyle sanat anlay›fl›n› sergiledi.
Bu dönemde, devrimden sonra ayd›nlar›n ald›¤› umursamaz tu-
tumu ve bürokrasiyi elefltirdi. “Ekim Destan›” (1927) adl› fliiri ve
Meyerhold taraf›ndan sahnelenen “Klop” (Tahtakurusu, 1929)
ve “Banya” (Banyo, 1930) adl› oyunlar›, bu dönem ürünlerin-
dendir. Toplumsal yaflamda ve kiflisel yaflant›s›nda u¤rad›¤› ha-
yal k›r›kl›klar› sonucunda intihar etti. Bu k›sa ömrüne karfl›n, ge-
nifl fliir ufkuyla, içten ve tutkulu söyleyifliyle, anlam yüklü ve
ça¤r›fl›ml› imgeleriyle ve fliirinin bütününü saran ritmik özellik-
leriyle ça¤dafl fliir alan›nda önemli bir yeri vard›r.
MAYALANMA,
karbonhidratlar›n havas›z bir ortamda mik-
roorganizmalarca bozunmas›; fermantasyon. Mayalanman›n bi-
yokimyasal bir süreç oldu¤unu “mayalanma, havas›z yaflam›n
sonucudur” diyen Pasteur ortaya koymufltur. Mayalanma, canl›
organizmalarda oluflan ve enerji a盤a ç›karan kimyasal bir tep-
kimedir. Solunum yapan organizmalar enerjilerini solunum ara-
c›l›¤›yla sa¤larken öteki organizmalar, mayalanma yoluyla ya-
flamlar›n› sürdürürler. Genellikle organizman›n enerji üretme
tepkimeleri yaln›zca bir madde arac›l›¤›yla sa¤lanabilir. Örne¤in
yulaf, baflka indirgeyici maddelere gereksinim duymadan, do¤-
rudan do¤ruya karbonhidratlar›n mayalanmas›yla enerji sa¤la-
yabilir. Yulaf, karbonhidrat› karbon dioksite ve alkole dönüfltü-
rür. Kimyasal olarak mayalanma, bir elektron al›flverifli olay›d›r
ve bu s›rada organik maddeler indirgenir. fieker gibi karbonhid-
ratlar en kolay mayalanan maddelerdir. Mayalanma s›ras›nda
genellikle karbon dioksit, hidrojen gaz›, metan, alkol bileflikleri
ve bir dizi organik asit a盤a ç›kabilir. Mayalanma çok eskiden
beri bilinir. Örne¤in sütün ekflimesi laktik asit bakterilerinin rol
oynad›¤› bir mayalanmad›r. Tuz ilâvesi ve havas›z bir ortamda
tutulmas›yla genellikle sebzelerde bulunan laktik asit bakterile-
rinin büyümesi önlenir. Bu s›rada bakterilerin baz›lar› oksijeni
al›rken baz›lar› da karbon dioksit ve hidrojen gaz› ç›kar›r; sonuç
olarak laktik asit bakterileri bütün öteki mikroorganizmalar› yok
ederek besin maddelerini korumaya yard›m eder. Bu bakterile-
rin yard›m›yla örne¤in, peynir ve yo¤urt elde edilir. Alkollü iç-
kiler de mayalanma ürünüdür. Örne¤in flarap, meyve suyunda-
ki flekerin mayalanmas›yla üretilir. Hamur da, mayalanma ürü-
nü olan karbon dioksit gaz› arac›l›¤›yla kabar›r. Bu tepkimenin
yürümesi için hamurda fleker bulunmas› gerekir. Unda bulunan
birtak›m enzimler unun içindeki niflastay› maltoza dönüfltürür.
‹yice ifllenmifl unlarda bu enzimler yok olabilece¤inden maya-
lanma için fleker ilâve etmek gerekir. Alkol mayalanmas›n›n ya-
