MERKEZ BANKASI
460
da et, süt ve kuzu verimleri de oldukça yüksektir. Koçlar›ndan
y›lda ortalama 5-7, koyunlar›ndan 3-4 kg. yapa¤› elde edilir.
MERKEZ BANKASI,
bir ülkede para arz›n›, kredileri ve
kredi maliyetlerini düzenlemekten sorumlu kurum. Ayr›ca Mer-
kez bankas› birçok ülkede, bankac›l›k sisteminin iflleyiflini de-
netlemek, çeklerde takas ifllemini yürütmek, kambiyo denetim-
leriyle döviz al›m-sat›m›n› gerçeklefltirmek, hükümetin malî
acenteli¤ini ve dan›flmanl›¤›n› yapma sorumluluklar›n› da üstle-
nir. Amac›, parasal istikrar› ve düzenli iktisadi büyümeyi sa¤la-
makt›r. ‹lk Merkez Bankas› 1694’te ‹ngiltere’de kurulmufltur.
1930’lardaki büyük bunal›m›n ard›ndan merkez bankalar›n›n ik-
tisadi istikrar›n ve büyümenin sa¤lanmas›ndaki önemleri art-
m›fl, kredi alan›ndaki yetkileri geniflletilmifltir. TC. Merkez Ban-
kas› ise 11 Haziran 1930 tarih ve 1715 say›l› yasaya dayan›larak
kurulmufltur.
→
TÜRK‹YE CUMHUR‹YET‹ MERKEZ BANKASI
MERKÜR,
Günefl Sistemi’nin
en küçük ve Günefl’e en yak›n geze-
geni. Günefl’ten ortalama uzakl›¤›
57.850.000, çap› 4.870 km’dir.
Kütlesi Dünya’n›n kütlesinin
0,054’ü kadard›r. Ortalama yo¤un-
lu¤unun 5,2 gr/cm
3
. oluflu, içinde
a¤›r elementler bulundu¤unu gös-
terir. Günefl’e çok yak›n oldu¤u
için, Günefl’in do¤uflundan en çok
2 saat 15 dakika önce ya da bat›fl›n-
dan en çok 2 saat 15 dakika sonra,
ufkun biraz üstünde görülür. Bu
yüzden gerekti¤i gibi incelenememifltir. Merkür’ün yerçekimi
Dünya’n›nkinin dörtte biri kadard›r. Gezegenin yörüngesindeki
dönüfl h›z› saniyede 47,8 km’dir. Uydusu yoktur. Eskiden hem
Günefl hem de kendi çevresindeki dönmesini ayn› sürede (88
gün) tamamlad›¤› san›l›rd›. Ancak geliflkin optik ve radyo tek-
nikleriyle yap›lan gözlemlere göre, ekseni çevresindeki dönüflü-
nü 59 günde tamamlamaktad›r. Günefl’e dönük yüzünün s›cak-
l›¤› 400ºC, öteki yüzününse -253ºC’t›r. Yörüngesi, Dünya’n›n
yörünge düzlemine göre 7º e¤iktir. Yörünge düzlemi, Plü-
ton’dan sonra en çok e¤ik olan gezegendir. Dünya’n›n yörünge-
si içinde doland›¤›ndan, Merkür’e Dünya’dan bak›l›nca Ay gibi
de¤iflik evreler gösterir. Dünya’dan yap›lan gözlemlerde Gü-
nefl’e karfl› siyah bir nokta gibi görünür. Günefl’in önünden ge-
çifli 3 y›l ile 13 y›l aras›nda de¤iflen sürelerde olur. Gezegen,
Günefl’in önünden en son 1986 y›l›nda geçmifltir. Bundan son-
raki geçifller 1993, 1999, 2003 y›llar›nda meydana gelecektir.
Bugüne kadar yap›lan araflt›rmalar Merkür’de atmosfer olmad›-
¤›n› göstermekle birlikte baz› incelemeler de gezegende çok ha-
fif bir atmosfer tabakas›n›n bulunmas› ihtimalini ortaya koy-
mufltur. Bu araflt›rmalara göre Merkür atmosferinin kal›nl›¤›
Dünya’n›nkinin ancak binde üçü kadard›r. Gezegenin yüzeyinde
gri lekeler ile daha aç›k renkli k›s›mlar ve Ay’›n yüzeyine benzer
engebeler gözlenmifltir. Einstein’›n, Merkür’ün yörüngesinin her
yüz y›lda bir 43 saniye ileri kayaca¤›n› öngörmesi, genel göre-
lilik kuram›n›n kan›tlan›fl› olarak kabul edilir.
MERS‹N,
mersingillerden, her zaman yeflil kalan bitki cinsi
(Myrtus).
Yapraklar› deri gibi sert, çiçekleri beyaz renklidir.
Ço¤u Güney Amerika’da bulunan 100 kadar türü vard›r. Bunlar-
dan yaln›zca
“Myrtus communis”
türü Akdeniz çevresin-
de do¤al olarak yetiflir; 4-5 m.ye kadar boylanabilen bir a¤aç-
ç›kt›r. Yapraklar› koyu yeflil, çiçekleri güzel kokuludur. Tatl› ve
baharatl› olan meyvesi yenir. Yapraklar›ndan eczac›l›k ve koku-
culukta kullan›lan uçucu bir ya¤ elde edilir (Myrtol). Süs bitki-
si olarak da yetifltirilir.
MERS‹N,
Akdeniz Bölgesinde, ‹çel’in il merkezi olan kent.
Türkiye’nin en önemli limanlar›ndan biridir. Körfezde, 8.300 m.
uzunlu¤unda bir r›ht›m vard›r. ‹ç ve Do¤u Anadolu’nun ticaret
kap›s›d›r. Bu canl› ticaret Mersin’de sanayinin geliflmesine de
yard›mc› olur. Kentte un, ya¤, sabun, ç›rç›r, çivi, iplik ve doku-
ma fabrikalar›, onar›m atölyeleri ve bir petrol rafinerisi (ATAfi)
vard›r. 1997 say›m›na göre nüfusu 499.452’dir. Mersin’de yaz-
lar çok s›cak geçti¤inden, halk›n bir bölümü Toroslar üzerinde-
ki Gözne ve F›nd›kp›nar yaylalar›na ç›kar. Mersin, ‹.Ö. 1450-
1200 y›llar› aras›nda Hititlerin yerleflim merkeziydi, sonradan
s›ras›yla Fenikeliler, Persler, Yunanl›lar, Makedonyal›lar, Ro-
mal›lar, Araplar, Bizansl›lar, Selçuklular, Haçl›lar, Ermeniler,
Osmanl›lar ve M›s›rl›lar geldi, Kütahya Antlaflmas› ile (1830) yi-
ne Osmanl›lar›n eline geçti. I. Dünya Savafl›’ndan sonra Mersin’i
Frans›zlar ald› (17 Aral›k 1918), 1921’de geri al›nd›. Yümüktepe
Höyü¤ü’nde neolitik ça¤dan kalma çeflitli aletler bulundu. Antik
Pompeiopolis (bugünkü Viranflehir) Roma devrine aittir. Yaka,
Menekfle, Ziyarettepe, Gözne kaleleri, Eskicami (1870) ve Yeni-
cami (1898) gibi tarihi yap›lar› vard›r.
MERS‹NBALI⁄I,
k›k›rdakl›bal›klar›n mersinbal›¤›giller fa-
milyas›ndan, kuzey yar›kürenin so¤uk ve ›l›k denizlerinde 150
m.ye kadar derinliklerde yaflayan bir bal›k
(Acipenser stu-
rio).
Boyu 3-6 m., gövdesi mekik biçiminde, bafl› sivri ve
uzundur. Diflsiz ve hortum gibi uzayabilen a¤z› bafl›n alt›nda
bulunur. Vücudu kemik pütürlerle kapl›, kal›n bir deriyle örtülü-
dür. Genellikle denizlerde yaflar. Yumurtlama zaman›nda ›rmak-
lara girer. Her çeflit canl›yla beslenir. Eti yenir, yumurtalar›ndan
siyah havyar, sidik torbas›ndan tutkal yap›l›r. Sürekli olarak av-
land›¤›ndan soyu azalmaktad›r. Mersinbal›¤›n›n göllerde yafla-
yan yak›n türleri de vard›r.
MERS‹YE,
ölen birinin erdemlerini ve iyi yanlar›n› anarak
duyulan ac›y›, üzüntüyü dile getiren manzumeler. Sözcük Arap-
çada, Türkçe a¤›t sözcü¤ünün tam karfl›l›¤›d›r. Türk edebiyat›n-
da say›s›z mersiye örneklerine rastlan›r. Divan flairleri, devrin
büyüklerinin ya da yak›nlar›n›n ölümü üzerine, kaside, gazel,
mesnevi, terkib ve tercii bend gibi çeflitli naz›m biçimlerinde
mersiyeler yazm›fllard›r. Baki’nin, Kanunî’nin ölümü; Tafll›cal›
Yahya’n›n, fiehzade Mustafa’n›n bo¤durulmas› üzerine yazd›kla-
r› mersiyeler bu alanda tan›nm›fl örnekler aras›ndad›r. Mersiye
denilince akla genellikle Ali’nin torunu Hüseyin’in Kerbelâ’da
öldürülmesi olay›yla ilgili fliirler gelir. fiiî-Bat›nî inanca sahip
flairlerin hemen hepsi bu konuda mersiye söyledi¤i gibi, Sünnî
flairlerin de konuya ilgi duyduklar› görülür.
