MIZIKAYI HÜMAYUN
468
MIZIKAYI HÜMAYUN,
Osmanl› Devleti’nde saray m›z›ka-
s›na verilen ad. II. Mahmut döneminde Mehterhane’nin kald›r›l-
mas› üzerine kuruldu. Avrupa’dan müzik araçlar› ve hocalar ge-
tirtildi. Zamanla geniflledi, askerî s›n›ftan say›lan m›z›kac›lar
aras›nda büyük rütbeliler, livalar, ferikler ço¤ald›. II. Meflruti-
yet’ten sonra denetim alt›na al›nan M›z›kay› Hümayun, Cumhu-
riyet döneminde kapat›ld›. M›z›kay› Hümayun sanatç›lar›, M›z›-
kay› Hümayun Mektebi’nde yetifltirilirlerdi.
M‹DAS
(‹.Ö. 715, ?-676, ?), Frigya kral›. Tarih ve arkeoloji
kaynaklar›nda oldu¤u kadar efsanelerde de ad› geçer. Herodot’a
göre Frigya’n›n ilk kral› Gordias’›n o¤ludur. Söylenceye göre
Gordias’›n Ana Tanr›ça Kibele ile birleflmesinden do¤du. Yu-
nanl›larla iliflki kurdu ve bir Yunan prensesiyle evlendi. Frig-
ya’n›n Kimmerler taraf›ndan baflkent Gordion ile birlikte yak›l›p
y›k›lmas›ndan sonra intihar etti. Birçok efsane ve masalda da ad›
geçen Midas, bunlar›n en ünlülerinden birinde Tanr› Dioni-
sos’un kendisine her dokundu¤unu alt›na çevirme yetisi verdi-
¤i; bir ikincisinde de Apollon ile Pan’›n (ya da Marsyas) aras›n-
daki bir yar›flmada ikincisinin taraf›n› tuttu¤undan Apollon tara-
f›ndan kulaklar›n›n eflek kula¤›na çevrilmesiyle cezaland›r›lan
kifli olarak anlat›l›r.
M‹DE,
sindirim borusunun yemek borusu ile onikiparmakba-
¤›rsa¤› aras›nda kalan genifllemifl bölümü. ‹nsan midesi tulum
biçiminde genifl bir torbaya benzer. ‹ki k›sma ayr›l›r. Üsttekine
dikine ya da inen bölüm, alttakine yatay bölüm denir. Dikine bö-
lüm de iki k›s›md›r; yukar›da “büyük tümsek” afla¤›da “as›l mi-
de”. Yatay bölüm “küçük tümsek”ten bafllar, mide kap›s› ile oni-
kiparmakba¤›rsa¤›ndan ayr›l›r. Midenin iki yüzü vard›r: Ön ve
arka yüz. Her iki yüz sa¤da “küçük k›vr›m” solda “büyük k›vr›m”
ile birbirine bitiflir. Mideyi yemek borusuna ba¤layan deli¤e
“mide a¤z›” denir. Midenin yap›s› dört katl›d›r: seröz zar, mide
kas›, mukoza alt› ve mukoza. Mukozan›n üzerinde ayr›ca salg›-
bezleri yer al›r. Bu bezler midenin çeflitli k›s›mlar›nda de¤iflik
tipte olurlar. Mide, sindirim görevini iki biçimde gerçeklefltirir.
Mekanik sindirim, kimyasal sindirim. Mekanik sindirim, mide
kaslar› yard›m›yla besinlerin çalkalanmas› ve kar›flt›r›lmas›d›r.
Kimyasal sindirim mukus, pepsin ve kloridrik asit salg›lar› yar-
d›m›yla olur. Bafll›ca mide hastal›klar› sindirim bozuklu¤u, mi-
de genifllemesi, gastrit, ülser ve kanserdir. Hayvanlarda mide,
beslenme biçimine göre de¤ifliklikler gösterir. Etçillerde, otçul-
lara göre daha küçüktür. ‹lkel hayvanlarda basit yap›l›d›r ve sin-
dirim borusunun az çok genifllemesinden ya da kese biçimini
almas›ndan oluflur.
M‹D‹LL‹,
bir at cinsi. Boyu 1-1,5 m. aras›nda de¤iflir. Bafl›
küçük olup ensesi kal›n yelelerle kapl›d›r. Normal atlardan daha
ufak olmas›na karfl›n sa¤lam yap›l›d›r. Anayurdu ‹skoçya’n›n ku-
zeyindeki Shetland Adalar›’d›r. Sakin yarad›l›fll› ve yetenekli olan
midilliler hem sirklerde hem de binek hayvan› olarak kullan›l›r.
Daha çok Midilli Adas›’nda yetifltirildi¤i için bu ad› alm›flt›r.
M‹D‹LL‹
(Yun.: Mitilini), Ege Denizi’nde, Türkiye k›y›lar› yak›-
n›nda (Edremit Körfezi önünde) büyük Yunan adas›. Alan› yak-
lafl›k 1.630 km
2
, nüfusu 97.000, merkezi, do¤u k›y›da Midil-
li’dir. Güneyde adan›n içine derin flekilde sokulan Kalloni Kör-
fezi ile iki parçaya bölünür. Bal›kç›l›k ve hayvanc›l›k, bafll›ca u¤-
rafllard›r. Adadan zeytin, zeytinya¤›, sabun, flarap, bu¤day, mer-
mer ve deri de ihraç edilir. Limni ve Hagios Evstratios adalar›y-
la birlikte Lesbos yönetim bölgesini meydana getirir.
M‹GREN,
zaman zaman tek yanl› bafl a¤r›s› nöbetleriyle bir-
likte bafl dönmesi, bulant› ve zikzakl› ya da par›lt›l› görme bo-
zukluklar› da yapan bir hastal›k. Bafl a¤r›lar› gözde ya da al›nla
flakak bölgesinde bafllar ve tüm bafla yay›labilir. Aç›klanamayan
fliflmeler ve atefl de görülebilir. Zihinsel çal›flma yapanlarda da-
ha çok rastlan›r. Kal›t›m›n da büyük rolü vard›r. Gerilimler, nö-
betlerin bafllamas›na yol açar. Tedavi için aspirin, kafein ve ko-
deinli ilâçlar verilir.
M‹HR‹MAHSULTAN CAM‹‹,
‹stanbul/Üsküdar ve Edir-
nekap› semtlerinde Mihrimah Sultan taraf›ndan yapt›r›lan cami-
ler. Üsküdardaki cami (1547), kare plânl› olup orta kubbe, mih-
rap taraf›ndan ve iki yandan birer yar›m kubbeyle yonca yapra-
¤›n› and›r›r. Cami, Mimar Sinan’a yapt›r›ld›. Son cemaat yerini,
sekiz sütuna dayanan befl kubbe örter. fiad›rvan, revakl› bölüm-
dedir. Birer flerefeli iki minaresi ve hünkâr mahfeli vard›r. Önün-
de III. Ahmet çeflmesi yer al›r. Ayn› adla Edirnekap›’da yapt›r›lan
(1565) caminin mimar› da Mimar Sinan’d›r.
M‹KA‹L,
Müslümanlara göre, Tanr›’ya yak›nl›¤› olan dört me-
lekten (mukarrebin) biri. Kuran’da bir kez ad› geçer. Tanr› buy-
ru¤u üzerine, Âdem’e ilk secde eden Cebrail ile Mikail’dir. Bir
hadise göre, cehennem yarat›ld›ktan sonra yüzü hiç gülmemifl.
Bedir Savafl›’nda Müslümanlara yard›ma gelen melekler aras›n-
da bulunmufl, ya¤mur ya¤d›ran, rüzgâr estiren, k›sacas›, do¤a-
y› Tanr› dileklerine uygun olarak yöneten Mikail’dir. Yahudilere
göre, ‹srailo¤ullar›n›n ve genellikle iyi insanlar›n koruyucu me-
le¤idir. Hristiyanlarca da koruyucu bir melek say›lan Mikail ad›-
na birçok tap›nak yap›lm›fl, sanat yap›tlar› üretilmifltir.
M‹KROB‹YOLOJ‹,
bitkiler ya da hayvanlar âleminde bulu-
nan mikroskopik organizmalarla u¤raflan biyoloji dallar›n›n tü-
mü. Mikrobiyolojiyi Pasteur kurdu ve k›sa süre içinde t›p, sa¤l›k,
tar›m, besin ve kimya sanayii gibi alanlara h›zla yay›ld›. Bakteri-
yoloji, mikoloji, viroloji, protistoloji gibi özel bölümleri vard›r.
M‹KROP,
gözle görülemeyecek kadar ufak olan tekhücreli
mikroorganizma. Her mikrop bu tek hücre içinde bütün yaflama
kudretine sahip, ufac›k bir varl›kt›r. Havada, suda, toprakta, bü-
tün eflyalarda her gün çok say›da mikrop ço¤al›r, yaflar ve ölür.
Küçük bir difl çürü¤ü, bir bitkinin kökü, milyonlarca mikrobun
yaflama ve üreme yeridir. Elveriflli flartlarda ço¤al›rlar, d›fl etki-
lerle ölürler. Mikroorganizmalar, bitkisel ve hayvansal olmak
üzere ikiye ayr›l›r. Küfler ve bakteriler “bitkisel kökenli” amipler,
kamç›l›lar, sporlular “hayvansal kökenli” mikroorganizmalard›r.
Hekimlikte, mikroplar› inceleyen, bunlar üzerinde araflt›rmalar,
deneyler yapan dala “mikrobiyoloji” denir. Mikroplar, zarars›z-
lar ve hastal›k yapanlar olmak üzere ikiye ayr›l›rlar. Bugün he-
kimlikte, zarars›z mikroplara “çürükçül” (saprofit), zararl›lar›na
da “hastal›k yap›c›” (patojen) denir. Zarars›z mikroplar›n, insan-
