MOZART, Wolfgang Amadeus
477
MOR‹NA,
kemiklibal›klar›n mezgitgiller familyas›ndan, so-
¤uk denizlerde yaflayan bir bal›k
(Gadus morrhua).
Boyu
1-1,5 m. kadard›r. S›rt ve yan taraflar› yeflilimsi esmer üzerine
koyu lekeli, karn› akt›r. A¤z› genifltir. Çenesinde b›y›k bulunur.
Kabuklular ve kafadanbacakl›larla beslenir. Eti yenir, bafl› ve iç
organlar›ndan bal›k gübresi yap›l›r. Karaci¤erinden ç›kar›lan ve
vitamince zengin olan bal›kya¤› kans›zl›¤a ve zay›fl›¤a karfl› ilâç
olarak kullan›l›r.
MOR‹TANYA
(Fr.: Mauritanie, ‹ng.: Mauritania), Bat› Afri-
ka’da devlet. Güneyde Senegal, do¤uda Mali ve Ceayir Sahras›,
bat›da Bat› Sahras› ve Atlas Okyanusu aras›nda kal›r. Yüzölçü-
mü 1.030.700 km
2
, nüfusu 2.400.000 (1996), baflkenti No-
uackhott; öteki kentleri F’Derick-Zouerate, Atar, Nouadhibou,
Kaédi, Bosso, dili Frans›zca ve Arapça, dini Müslüman’d›r. Gü-
ney kesimi hariç, hemen bütünüyle Sahra’da yer alan bir çöl ül-
kesidir. Atlas Okyanusu k›y›s›ndaki kesim, ülkenin di¤er yerle-
rine göre daha ya¤›fll›d›r. Moritanya, co¤rafî yeri nedeniyle be-
yaz ve siyah ›rk›n birbirine kar›flt›klar› aland›r. Halk›n önemli bir
bölümü göçebe hayvanc›l›kla u¤rafl›r. Ço¤unlukla koyun ve ke-
çi beslenir. 17. ve 18. yüzy›llarda bölgeye Frans›zlar yerleflme-
ye bafllad›lar. 1858’de Frans›z himayesine girdi ve 1898’de
Frans›z Bat› Afrikas›’na ba¤l› bir koloni hâline getirildi. 1960’ta
ba¤›ms›z bir devlet oldu.
MORS ALFABES‹,
Amerikal› Samuel Finley Bresee Mor-
se’un, telgrafç›l›kta kullan›lmak üzere çizgi ve noktalardan olufl-
turarak düzenledi¤i (1838) alfabe. Morse, alfabenin tüm harfle-
ri, 0-9 rakamlar› ve noktalama iflaretleri için, noktalarla (manip-
lenin k›sa vuruflu) çizgilerin (maniplenin üç noktaya denk uzun
vuruflu) yan yana gelmesiyle elde edilen karfl›l›klar haz›rlad›.
MOSTAR,
Bosna-Hersek’te flehir. Neretva Nehri k›y›s›nda,
Hersek’in eski baflkenti, nüfusu 110.300. Tar›msal pazar yeri
(tütün ve ticaret merkezi). Boksit ç›kar›l›r, tekstil geliflmifltir.
Eyer biçiminde Türk köprüsü (XVI. yy.) 1993’te S›rp sald›r›lar›n-
da y›k›ld›, 2004 y›l›nda onar›ld›, camiler ve Türk mahallesi,
bafll›ca tarihî yap›tlar›d›r.
MOTOR,
baflka bir enerji türünü mekanik enerjiye dönüfltü-
ren makine. Genellikle elektrik enerjisini ve kimyasal enerjiyi
tüketerek hareket üreten makineler için ve birinci durumda da-
ha çok “elektrik motoru”, ikinci durumda da yaln›zca “motor”
biçiminde kullan›l›r.
MOZAMB‹K
(Portekizce: Mozambique), Güneydo¤u Afri-
ka’da devlet. Hint Okyanusu k›y›lar›nda 10º 40' ve 26º 40' Gü-
ney enlemleri aras›nda kalan Mozambik, 812.379 km
2
genifllik-
tedir. Nüfusu 18.400.000 (1997) (ancak 50 bin kadar Avrupal›),
baflkenti Maputo (eskiden Lourenço Marques), öteki önemli
kentleri Nampula, Beira, Villa Cabral ve ‹nhambano’dur. K›y›da-
ki genifl ovalar batakl›kt›r ve yo¤un ormanla örtülüdür. ‹ç k›s›m-
lar, yer yer da¤l›k yöreler de bulunmakla beraber, 300-1.000 m.
yükseklikte bir platodur. Zambezi ve Limpopo gibi ›rmaklar bo-
yunca galeri ormanlar› uzan›r; fakat daha çok, bir savan ülkesi-
dir. Tanzanya, Malavi, Zambiya, Zimbabwe ve Güney Afrika
Cumhuriyeti ile s›n›rlanan bu genifl ülke, 10. yüzy›ldan beri
Arap ve ‹ranl› gemiciler taraf›ndan ticaret amac›yla ziyaret edili-
yordu. Portekizliler 15. yüzy›l›n bafllar›ndan itibaren önce Afri-
ka’n›n bat› k›y›lar›n› keflfettiler ve yüzy›l›n sonlar›na do¤ru bu k›-
y›lara ç›kt›lar. 1489’da Covilha ve 1498’de Hindistan’a ulaflma-
y› amaçlayan yolculu¤u s›ras›nda Vasco da Gama, Mozambik
k›y›lar›na ulaflt›. 1964’te Mozambikliler ba¤›ms›zl›k için gerilla
savafl›na bafllad›lar. “Frelimo” (Mozambik Kurtulufl Cephesi)
hareketi, 1975’te ba¤›ms›zl›¤› kazanmay› baflard›. Ba¤›ms›zl›k
ilân›ndan k›sa bir süre sonra sosyalizme ba¤l›l›¤›n› ilân etti. Ro-
dezya ve Güney Afrika, Mozambik’in topraklar›nda Zimbabwe
Afrika Ulusal Birli¤i’ne ba¤l› bir gerilla üssü bar›nd›rmas›na mi-
silleme olarak Mozambik’e sürekli hava ve komando ak›nlar›
düzenlemeye bafllad›lar. 1984’te karfl›l›kl› olarak sald›r›lar› dur-
durmay› amaçlayan antlaflma imzaland›ysa da çat›flmalar sür-
meye devam etti. 1986’da Devlet Baflkan› Samora Machel’in bir
uçak kazas› sonucu ölmesi üzerine Joaquim Chissanö devlet
baflkan› oldu. Ülkeyi demokratikleflme ve iç savafla son verme
çabalar› sonunda 1990’da çokpartili rejime dayanan yeni bir
anayasa yürürlü¤e girmifltir. Roma Anlaflmalar› (1992) partiler
aras›nda bar›fl sürecini bafllatm›flt›r. 1994’te yap›lan ilk baflkan-
l›k seçiminde Chissano devletin bafl›na geçti. 1995’te Mozam-
bik ‹ngiliz Milletler Toplulu¤u üyesi oldu. Bafll›ca ihraç mallar›
pamuk, fleker ve çayd›r. Yeralt› kaynaklar› yeteri kadar iflletile-
memektedir. Beira ve Maputo limanlar›nda baz› sanayiler kurul-
mufltur. Beira liman›, ayn› zamanda Zimbabwe ve baz› Orta Af-
rika ülkelerinin ihracat iskelesidir.
MOZART, Wolfgang Amadeus
(1756 Salzburg-1791
Viyana), Avusturyal› besteci. Dünyada, daha dört yafl›ndayken,
besteci, kemanc› ve piyanist olarak kendisini kabul ettirebilen
tek müzisyendir. ‹lk derslerini, kendisi de bir müzisyen olan ba-
bas› Leopold’dan ald›. ‹lk bestesini 1761’de yapt›: “Piyano için
sol majör Menuetto ve Trio”. Babas› ile birlikte 1762-1766 y›l-
lar› aras›nda Almanya, Fransa, ‹ngiltere, Hollanda ve Belçika’ya
giderek baflar›l› konserler verdi, kendisini dinleyenler bu “dâhi
çocuk”a hayran kald›. Ayn› süre içerisinde k›z kardefli ile birlik-
te ünlü kiflilerin salonlar›nda verdi¤i konserlerde de ayn› bafla-
r›y› yineledi. 1766-1768 aras›nda Salzburg’da iki y›ll›k bir e¤i-
tim gördü. Ö¤renim y›llar›nda Fux, Haydn, Eberlin gibi müzik
ustalar›n› inceleyerek tekni¤ini daha da gelifltirdi. 1768’de ilk
opera bestesi olan “Bastien und Bastienne” adl› “singspiel” Vi-
yana’da temsil edildi. Bir y›l sonra da opera buffa’s› “La Finta
Semplice” Salzburg’da sahnelendi. 1769’da Salzburg piskopos-
luk saray›na “Konzertmeister” (Konser Yönetmeni) olarak atan-
d›. 1771’e kadar iki kez ‹talya’ya gidip geldi, çeflitli kentlerde çe-
flitli yap›tlar› icra etti. 1772’de yeni seçilen Salzburg baflpisko-
posu kendisine iyi davranmamas›na karfl›l›k, 1777’ye kadar
“Konzertmeister”lik görevinde kald›. 1777’de Paris’e giden sa-
natç›, dönüflünde Münih’e de u¤rad›. 1779-1781 aras› Salzburg
Saray› ve Katedrali’nde orgçu olarak çal›flt›. 1781’de do¤du¤u
kentten ayr›larak Viyana’ya yerleflti. 1782’de Constanze Weber
ile evlendi. Constanze’den alt› çocu¤u oldu, bunlardan ikisi d›-
fl›nda hepsi genç yaflta öldü. Bu ara bir mason locas›na giren
Mozart, 1784-1787 y›llar› aras›nda yaflam›n›n en verimli çal›fl-
malar›n› yapt›. 1787’de Viyana ‹mparatorluk Saray›’nda “oda
