MUSON
482
vî” ve Peygamber Süleyman’dan sonra da “Yahudi” diye adlan-
d›r›lm›fllard›r. Yakup Peygamber zaman›nda Mezopotamya’dan
M›s›r’a göçen Musevîler ‹.Ö. 17. yüzy›lda zenginleflip güçlendi-
ler. M›s›r’da do¤an Musa Peygamber ise Musevîleri firavunlar›n
zulmünden kurtararak Sina ve Faran bölgelerine yerlefltirdi.
Tevrat adl› kitapta dini ve ahlâkî görüfllerini toplad›. Süleyman
Peygamber zaman›nda en parlak devirlerini yaflayan Musevîler,
1948’de Filistin’de ba¤›ms›z bir ‹srail Devleti kurdular.
MUSON,
esifl yönü mevsimden mevsime, birbirine ters ola-
rak de¤iflen rüzgâr sistemi. Musonlar, büyük mevsimlik ›s› fark-
lar› görülen okyanuslar ve karalar aras›nda oluflur. Denizden es-
tiklerinde büyük sellere yol açan ya¤›fllar› getirirler. Muson rüz-
gârlar›n›n en tipik örne¤i Hindistan’da görülür. K›fl mevsimi bo-
yunca, Güney Sibirya üstündeki yüksek bas›nç bölgesinden ge-
len ve Hindistan’› kuzeyden güneye geçen kuru rüzgârlar eser.
Yaz›n karalar›n fliddetle ›s›nmas› sonucu Kuzey Hindistan üs-
tünde oluflan alçak bas›nç merkezinden güneye do¤ru gelen
nemli rüzgârlarsa çok fliddetli ya¤›fllar getirirler.
MUSSOL‹N‹, Benito
(1883 Predappio/Romagna-1945
Como), ‹talyan diktatör. Fakir bir ailenin o¤luydu. Do¤du¤u yö-
re cumhuriyetçi gelene¤iyle tan›n›rd›. May›s 1921’de yap›lan
seçimlerde Milano’dan milletvekili seçildi. Bu arada, kurdu¤u
hareket de zay›f hükümetlerin olumsuz politikalar› ve yürütülen
terör ve sindirme kampanyas› sonucu geliflmemiflti. Hükümetin
güçsüzlü¤ünün sürmesi ve parlamenter sistemin iflâsa do¤ru
gitmesi, 28 Ekim 1922’de ünlü “Roma’ya Yürüyüfl”e yol açt›.
Faflist militanlarla birlikte Roma’ya yürüyen Mussolini, parla-
mentonun da onay›yla baflbakanl›¤a getirildi (Kas›m 1922). ‹k-
tidara geliflinden 10 y›l kadar sonra, Avrupa’daki kar›fl›k durum-
dan yararlanmak amac›yla Habeflistan’a sald›rd› (1935). Millet-
ler Cemiyeti’nin ‹talya aleyhinde ald›¤› tüm kararlara karfl›n, Ha-
beflistan bütünüyle iflgal edildi. Mussolini daha sonra ‹spanya
‹ç Savafl›’na da müdahale etti ve faflist güçleri aç›kça destekledi
(1936-1939). Giderek Nazi Almanyas›’na ba¤›ml› hâle geldi.
‹talya, Fransa’n›n iflgalinden sonra (1940) II. Dünya Savafl›’na
kat›ld›. Savafl koflullar› ‹talya’da büyük bir hoflnutsuzluk yaratt›.
Mussolini, 1943 Temmuz ay›nda kral›n emriyle tutukland›, fa-
flist idarenin sona erdi¤i aç›kland›. Otto Skorzeny yönetiminde
bir Alman komando birli¤i, Mussolini’yi planörler arac›l›¤›yla
hapsedildi¤i da¤ otelinden kaç›rd›. Mussolini kuzeyde, tümüyle
bir Alman kuklas› niteli¤indeki ‹talyan Sosyal Cumhuriyeti’ni
kurdu. Nazi Almanyas›’n›n çöküflünden ve ‹talya’n›n kurtuluflun-
dan sonra ‹sviçre’ye kaçmak isterken yakaland›. Partizanlar ta-
raf›ndan metresiyle birlikte kurfluna dizildi ve cesedi Milano’da
bacaklar›ndan as›larak teflhir edildi.
→
FAfi‹ZM
MUSTAFA REfi‹T PAfiA
(1800 ‹stanbul-1858 ‹stanbul),
Osmanl› devlet adam›, sadrazam. Büyük ya da Koca lâkaplar›y-
la an›l›r. Enifltesi Ispartal› Seyyit Ali Pafla’n›n himayesinde bü-
yüdü. Seyyit Ali Pafla’n›n Mora seraskerli¤inden al›nmas› üzeri-
ne ‹stanbul’a döndü. Sadaret Mektubi Kalemi’ne girdi. 1828 y›-
l›nda, Osmanl›-Çarl›k Rusyas› savafl› s›ras›nda ordu kâtibi ola-
rak II. Mahmut’a yazd›¤› seferle ilgili mektuplar›yla, padiflah›n
dikkatini çekti. 1829’da Edirne Bar›fl Antlaflmas›’n› yapan heye-
te kâtip olarak kat›ld›. ‹stanbul’a dönünce M›s›r’a görevli olarak
gitti. Mustafa Reflit Bey, 1834’te ola¤anüstü ortaelçilikle Paris’e
gönderildi. 1836’da Londra elçili¤ine atand›. 1837 y›l›nda bu
görevine ek olarak müflir ve pafla unvan›yla hariciye naz›rl›¤›na
getirildi. 1838’de Osmanl›-‹ngiliz ticaret antlaflmas›n› imzalad›.
Böylece ‹ngiltere’yi memnun ederek, d›fl politikada ve özellikle
M›s›r sorununda bu devletin yard›m›n› sa¤lamak amac›n› güdü-
yordu. Bu antlaflman›n imzalanmas›ndan hemen sonra yeniden
Londra elçili¤ine gönderildi. II. Mahmut’un ölümü ve yerine
genç Abdülmecit’in geçmesi üzerine ‹stanbul’a döndü. Padiflah›
›slahat gere¤ine inand›rd›. Gerekli haz›rl›klar› tamamlad›ktan
sonra 3 Kas›m 1839 günü mülkî ve askerî erkân, yabanc› elçiler
ve büyük bir halk toplulu¤unun huzurunda Tanzimat Ferman›’n›
okudu. Bu fermanla Osmanl› ülkelerinde bütün tebaan›n mal,
can, ›rz ve namus güvenli¤i ilân ediliyordu. M›s›r Valisi Mehmet
Ali Pafla’n›n da etkisiyle 31 Mart 1841’de hariciye naz›rl›¤›ndan
azledilen Reflit Pafla, 16 Temmuz 1841’de dördüncü kez Paris
elçili¤ine gönderildi. Fransa’da hastalanmas› üzerine yurda
döndü. 23 Ekim 1845’te ikinci kez hariciye naz›r› ve 28 Eylül
1846’da sadrazam oldu. Ancak, Cumhuriyet ilân etmeyi tasarla-
d›¤›na iliflkin söylentiler, sadrazaml›ktan al›nmas›na neden oldu
(27 Nisan 1848). 12 A¤ustos 1848’de, ikinci kez sadrazaml›¤a
getirildi. Ülkede ›slahat hareketlerini sürdürerek 1850’de esir ti-
caretini yasak etti. Encümeni Danifl’i kurdu (1851). fiirketi Hay-
riye kuruldu. Mustafa Reflit Pafla, devlet erkân› aras›nda ortaya
ç›kan anlaflmazl›klar sonucunda 27 Ocak 1852’de sadrazaml›k-
tan al›nd› ve Meclisi Vâlâ baflkanl›¤›na atand›. Fakat 4 Mart gü-
nü yeniden sadrazaml›¤a getirildi. Mustafa Reflit Pafla’n›n bu
üçüncü sadareti uzun sürmedi ve 5 A¤ustos 1852’de azlonuldu.
13 May›s 1853’te üçüncü kez hariciye naz›rl›¤›na getirildi. ‹ngil-
tere ve Fransa ile 12 Mart 1854’te, Rusya’ya karfl› bir ittifak ant-
laflmas› imzalad›. K›r›m Savafl› bu dönemde bafllad›. 23 Kas›m
1854’te dördüncü kez sadrazam oldu. Devletin ›slahat ifllerini
düzenlemek üzere Meclisi Âli-i Tanzimat’› kurdu. Fakat 4 May›s
1855’te sadrazaml›ktan istifa etmek zorunda kald›. 2 Kas›m
1856’da, beflinci kez sadrazam oldu. 1 A¤ustos 1857’de azledi-
len Mustafa Reflit Pafla, Meclisi Âli-i Tanzimat baflkanl›¤›na
atand›. 22 Ekim 1857’de alt›nc› kez, sadrazaml›¤a getirildi. An-
cak bu son sadareti k›sa sürdü. Mustafa Reflit Pafla, meslek ha-
yat›nda zeki bir politikac› ve yetenekli bir yöneticiydi. Osmanl›
kurulufllar›n›n Bat› örne¤ine göre düzenlenmesi yanl›s›yd›.
MUSUL,
Kuzey Irak’ta, Dicle k›y›s›nda kent. 570.926 nüfusuy-
la ülkenin üçüncü büyük merkezidir. Üniversitesi, arkeoloji mü-
zesi; yak›n›nda Ninova kal›nt›lar› vard›r. K›fllar› so¤uk ve ya¤›fll›,
yazlar› s›cak ve kurak iklimi ile Kuzey Mezopotamya’n›n tar›ma
elveriflli bir yöresinin bafll›ca ticaret merkezi (tah›l, pamuk, mey-
ve) olan Musul, Ba¤dat’tan sonra Irak’›n ikinci önemli endüstri
kentidir (fleker, dokumac›l›k, deri iflleri, çimento, petrol vb.).
MUSUL MESELES‹,
Lozan Antlaflmas›’ndan sonra Mu-
sul’un gelece¤i konusunda Türkiye Cumhuriyeti ile ‹ngiltere
aras›nda ortaya ç›kan siyasî sorun. Asl›nda Avrupal›lar, 19. yüz-
y›l›n ilk yar›s›ndan bafllayarak, tarihi ve dini nedenlerle, daha
