k›p bir süre Türkiye - Ermenistan s›n›r›nda akar ve Tuzluca ilçe-
sinin kuzeyinde Aras’a kar›fl›r. 174 km. uzunlu¤undad›r.
ARPACIK,
gözkapa¤›n›n kenar›nda ç›kan, arpa tanesi bü-
yüklü¤ünde küçük kan ç›ban›. ‹tdirse¤i de denilir. Kapakta flifl-
lik, k›zart› ve a¤r› ile bafllar. fiifllik genellikle bir hafta içinde pat-
layarak da¤›l›r. Tedavi antiseptikli göz banyolar› ve s›cak pansu-
manlardan sonra antibiyotikli pomat sürülerek yap›l›r. Arpac›k
daha çok çocuklarda ve gençlerde görülür. Kans›zl›k ve birtak›m
görme bozukluklar›, hastal›¤› haz›rlayan bafll›ca etkenlerdir.
ARfiIN,
eski bir uzunluk ölçüsü. Türkiye’de metre sisteminin
26 Mart 1931’de resmen kabul edilmesinden önce kullan›ld›.
Yap› ifllerinde ve arazi uzunluklar›n› ölçmekte kullan›lan mima-
rî arfl›n yaklafl›k 75 cm., kumafl ölçmekte kullan›lan ticarî arfl›n
ise yaklafl›k 67 cm. uzunlu¤undayd›.
ARfi‹MET BURGUSU,
Arkhimedes’in icat etti¤i bir çeflit
su pompas›. ‹çinde, çap› kendisininkine yak›n bir burgu bulu-
nan bofl bir silindirdir. Kolu çevrildikçe, burgu, alttaki suyu yu-
kar› ç›kar›r. Nil Nehri’nden tarlalara su aktarmakta hâlâ kullan›l-
maktad›r.
ARfi‹V,
eski
belge ve yaz›la-
r›n sakland›¤›
yer, belgelik.
Arflivlerde sak-
lanan belgeler
kil ya da tunç
tabletler, papi-
rüsler, parflö-
menler, elyaz-
malar›, daktilo
edilmifl ya da
bas›lm›fl yaz›lar,
mikrofilmler,
foto¤raflar ve ses bantlar› biçiminde olabilir. Türkiye Cumhuri-
yeti’nin zengin bir arflivi vard›r. Osmanl› ‹mparatorlu¤u’nun ilk
dönemlerinden bafllayarak devlet belgeleri torba ve sand›klarda
sakland›. Tanzimat döneminde Mustafa Reflit Pafla ilk arfliv bi-
nas›n› yapt›rd›. Cumhuriyet döneminde Baflbakanl›k Arfliv Genel
Müdürlü¤ü kurularak eski Hazine-i Evrak, bu genel müdürlü¤e
aktar›ld›.
ARTEZYEN,
topra¤› burguyla delerek aç›lan ve suyu kendi-
li¤inden f›flk›rtan kuyu, artezyen kuyusu. Kuyunun alt ucu, daha
yüksek düzeydeki bir kaynaktan beslenen bir derin su birikinti-
sine aç›l›r. Su, aç›lan kuyudan bileflik kaplar yasas›na uygun
olarak, kaynak düzeyine kadar f›flk›r›r. Artezyen ad›, Orta Ça¤’da
bu kuyular›n pek çok oldu¤u Fransa’n›n Artois kentinin ad›ndan
türetilmifltir.
ARTI SAYI,
s›f›rdan büyük herhangi bir gerçel say›, pozitif
say›. Rakam›n bafl›na “+” iflareti konarak, ya da hiçbir iflaret
konmadan gösterilir. Art› say›lar, say› do¤rusu üzerinde s›f›r›n
sa¤›nda yer al›rlar.
→
EKS‹ SAYI
ARTIKYIL,
bir y›l›n yaklafl›k 365 gün 6 saat olmas› nede-
niyle, dört y›lda bir yinelenerek flubat ay›n›n 29 gün çekti¤i
y›llara verilen ad.
ARTUKO⁄ULLARI,
Âmid (Diyarbak›r), H›sni Keyfa
(Hasankeyf), Mardin ve Harput dolaylar›nda hüküm sürmüfl
olan bir Türkmen sülâlesi. Sülâlenin kurucusu Artuk Bey’dir.
Suriye Selçuklu hükümdar› Tutufl, Artuk Bey’e, Kudüs’ün
al›nmas›ndaki hizmetlerinden ötürü Kudüs valili¤ini verdi.
Artuk Bey’in soyundan gelenler, Âmid-H›sni Keyfa Artuko-
¤ullar›, Mardin Artuko¤ullar› ve Harput Artuko¤ullar› adlar›
verilen üç ayr› beylik kurdular. Kudüs, Fat›mîlerce iflgal edi-
lince Artuk Bey’in o¤lu Muinüddevle Sokman’a H›sni Keyfa
verildi. Sokman burada Âmid-H›sni Keyfa Artuko¤ullar› Bey-
li¤i’ni kurdu (1101-1231). Bu beylik Mo¤ol istilâs›yla çöktü.
Artuk Bey’in di¤er o¤lu ‹lgazi’nin kurdu¤u Mardin Artuko¤ul-
lar› Beyli¤i (1108-1409) bir ara Halep’i de denetim alt›na al-
d›. Bu beyli¤i Karakoyunlular ortadan kald›rd›. Artuko¤ulla-
r›ndan Belek, Süleyman, Davut, Karaaslan ve Nurettin Mu-
hammet, Harput’ta kurulan Harput Artuko¤ullar› (1185-
1233) Beyli¤i’nde hüküm sürdüler. Bu beyli¤i Anadolu Sel-
çuklu Sultan› I. Alaettin Keykubat ortadan kald›rd›. Göçebe
O¤uz boylar› üzerinde etkin olan Artuko¤ullar›, özellikle Haç-
l›lara baflar›yla karfl› koydular. Bulunduklar› bölgelerde
önemli bay›nd›rl›k eserleri yapt›rd›lar.
ARTV‹N,
Karadeniz Bölgesi’nin do¤u bölümünde, Gürcis-
tan s›n›r›nda il. Kuzeyde Gürcistan, do¤uda Ardahan, güneyde
Erzurum, bat›da da Karadeniz ve Rize ile çevrilir. Yüzölçümü
7.436 km 2 , merkez ilçe d›fl›nda yedi ilçesi vard›r. Çoruh Irma-
¤› ve bafll›ca kollar›n›n (Oltu, Tortum) derin vadileriyle parça-
lanm›fl, yüksek plato ve da¤l›k kitlelerle kapl› olan Artvin, çok
engebeli bir ildir. Çoruh, do¤uda Karçal ve Yaln›zçam s›rala-
r›yla bat›da Kaçkar s›ralar› aras›nda kal›r. Bu s›ralar üzerinde
birçok doruklar 2.500-3.000 m.’yi aflar. Artvin ilinin simgesi
hâline gelmifl olan Çoruh (1936-1956 aras›nda ilin ad›n›n Ço-
ruh olarak kullan›lmas› bu nedenledir), Muratl›’da Gürcistan
topraklar›na girer ve Batum’un hemen güneyinde Karadeniz’e
dökülür. Do¤u Karadeniz ikliminin koflullar› görülen k›y›lar
çok ya¤›fll›, k›fllar› ›l›k, yazlar› serindir. Bu iklim, Çoruh vadisi
boyunca Borçka ve Artvin’e kadar sokulur. Fakat daha içerler-
de ya¤›fllar azal›r, az çok karasal iklim nitelikleri belirir. Türki-
ye’nin kuzeydo¤u kenar›nda kalan bu ilimiz, ulafl›m olanaklar›
bak›m›ndan geri kalm›flt›r. Her ne kadar Kars ve Ardahan’dan
gelerek Yaln›zçam geçidi üzerinden (2.650 m.) Artvin’e ulaflan
karayolu buradan ilin iskelesi Hopa’ya inerse de, özellikle
Borçka-Hopa aras›nda çok dönemeçli olan bu yol fazla ifllek
de¤ildir. Bununla beraber, Hopa, ilin bafll›ca girifl ve ç›k›fl ka-
p›s›d›r. Tar›m ve hayvanc›l›k ilin hemen tek ekonomik etkinli-
¤idir. Fakat üretim komflu illere göre azd›r. Çeflitli meyveler ve
çay, baflta gelen ürünlerdir. En önemli sanayi kuruluflu Borç-
ka ilçesindeki Murgul bak›r iflletmesidir. Son y›llarda toz hâli-
ne getirilen bak›r ve pirit iki genifl boru ile Hopa iskelesine
(Samsun’a gönderilmek üzere) pompalanmaktad›r. Sülfürik
asit fabrikas›, çay ve kereste imalathaneleri, termik elektrik
ARTV‹N
51
