tam bir terör politikas› uygulad›lar. Sonunda Medler ile birleflen
Babillilerin ve di¤er uluslar›n ayaklanmalar›yla y›k›ld›lar.
ASYA,
k›talar›n en büyü¤ü. Yüzölçümü 44.614.000 km 2 ’dir.
Hemen tamam›na yak›n bölümü kuzey yar›mkürede kal›r. Ancak
Malaka Yar›madas› ile ekvatora kadar sokulur ve Asya’dan say›-
lan baz› adalarla 10º Güney Paraleli’ne kadar iner. Uç noktalar›:
Kuzeyde Çelyuskin Burnu (77º 35´ Kuzey), do¤uda Çukçe Yar›-
madas›’n›n do¤u ucu (170º Bat›), güneyde Singapur, ana k›tan›n
en güney noktas› (1º 14´ Kuzey) bat›da Baba Burnu (26º 10´
Do¤u). Bu uç noktalar aras›ndaki uzakl›klar 10-11 bin km.’dir.
Kuzeydo¤uda s›¤ ve dar Bering Bo¤az› ile Amerika’dan ayr›l›r.
Bat›da, Avrupa ile s›n›r› kesin de¤ildir, bununla beraber, Ural
Da¤lar›, Ural Irma¤› ve Kafkaslar›n kuzeyindeki Maniç çukurlu-
¤u iki k›ta aras›nda s›n›r olarak kabul edilir. Afrika’dan K›z›lde-
niz ile ayr›l›r. Ancak kuzeyde Süveyfl k›sta¤›nda bir kanalla par-
çalanm›fl olsa da iki k›ta birbirine ba¤lan›r. Asya, genel flekliyle
derin körfezlerle nispeten az parçalanm›fl, kitlesel bir k›tad›r.
Bafll›ca yar›madalar: Kuzeyde Taymir ve Çukçe, güneyde Arap,
Dekkan ve Çinhindi, do¤uda Kamçatka, Kore, bat›da da Anado-
lu yar›madalar›. Çevresi boyunca, fakat özellikle güney ve do¤u
kenarlar› önünde birçok adalar yer al›r. Asya, ortalama yüksek-
li¤i en fazla olan k›tad›r. Yerkabu¤unun en yüksek noktas› (Eve-
rest, 8.882 m.), en yüksek ve genifl platolar› (Tibet, Pamir) As-
ya’da yer ald›¤› gibi, en derin deniz çukurlar› da Filipinler yak›-
n›nda, yine bu k›tan›n kenar›nda bulunurlar. Yer flekilleri bak›-
m›ndan yüksek ve genç da¤lardan oluflan bir kuflak, bat›dan do-
¤uya, ayr› adlar tafl›yan s›ralar hâlinde fakat sürekli uzanarak
Asya’y› ikiye böler (Kuzey Anadolu Da¤lar›, Hindikufllar, Pamir
Platosu, Himalaya, Karakurum ve Kuenlun s›ralar›, Tibet Plato-
su ve Birmanya Da¤lar›...); bu genç da¤ kufla¤›n›n güneyinde,
yerkabu¤unun yaflça en eski kara bloklar› olan Arap ve Dekkan
platolar› ile genç da¤lardan inen akarsular›n meydana getirdi¤i
genifl alüvyon ovalar› yer al›r (Mezopotamya, ‹ndus, Ganj-Brah-
maputra, ‹rravadi, Mekong ovalar› gibi). Genç da¤ s›ralar› kuze-
yinde, Orta Asya’da yaflca daha eski da¤larla bunlar aras›nda
kalan ve çok kez kurak platolar (Tiyenflan, Altay, Sayan, Baykal,
Kingan, Yablanovoy, Stanovoy s›ralar› ve Tarim, Taklamakan,
Gobi ve Çungarya vb.) vard›r. Kuzey Asya, k›tan›n en genifl k›s-
m›n› kaplar (Sibirya). Bu genifl bölge bat› kesiminde ovalardan,
orta kesiminde çok parçalanm›fl platolardan ve do¤u kesiminde
de, daha kar›fl›k bir sistem meydana getiren da¤lardan meyda-
na gelir. Kutup bölgesinden ekvatorun güneyine, Akdeniz k›y›-
lar›ndan buzlu Ohotsk Denizi’ne kadar yay›lan bu çok büyük k›-
tada son derece çeflitli iklim tipleri ve bölgeleriyle bitkisel örtü
topluluklar› bulunur (güneyde “muson” ikliminin çeflitli tipleri,
do¤u k›y›lar›n›n serin ve k›fllar› sert iklimi, ‹ç Asya’n›n ana nite-
li¤i karasall›k ve kurakl›k olan iklim tipleri, bat› k›y›larda subtro-
pikal iklimin çeflitli tipleri ve kuzeyin kutupalt› ve kutup iklimle-
ri). Dünya nüfusunun yar›dan fazlas› Asya’da yaflar (3 milyardan
fazla). Bu nüfusun co¤rafî da¤›l›fl› son derece düzensizdir. Kilo-
metre kareye düflen ortalama nüfus Asya genelinde 57 kifli, k›-
tan›n üçte birini kaplayan Sibirya’da ise 4 kiflidir. Asya, II. Dün-
ya Savafl›’ndan bu yana siyasal yap›s›nda Afrika’dan sonra en
büyük de¤ifliklikler meydana gelen k›tad›r. Hong Kong, Macao
gibi küçük topraklar d›fl›nda bugün sömürge yönetimi alt›nda
hemen hemen hiçbir yer kalmam›flt›r. Özellikle güney Asya’da
birçok ba¤›ms›z devlet do¤mufltur.
ASYA-AVRUPA MARATONU,
ilki 1 Nisan 1979’da
düzenlenen ve Bo¤aziçi Köprüsü’nün Anadolu yakas›ndaki gi-
riflinden bafllay›p ‹nönü Stadyumu önünde sona eren yar›fllara
verilen ad. 20 km., 15 km. ve 10 km. yürüyüfl bölümlerini içe-
ren maraton büyük ilgi gördü. ‹lk yar›flman›n birincisi,
2.35.39.6’l›k derecesiyle Zonguldak’tan Hasan Saylan oldu.
1983’te uluslararas› düzeyde yap›lmaya baflland›. 1983’te ‹ngi-
liz Ian Thomson (2.23.34) birinci oldu. Daha sonraki y›llarda,
Mehmet Yurdadön, Mehmet Terzi ve Hanefi Atmaca birincilik-
ler kazand›lar. Yar›flma 1985’ten sonra “Avrasya Maratonu”
ad›yla an›ld› ve 1986’da uluslararas› atletizm takvimine girdi.
ASYA HUNLARI,
Çin’in kuzeyindeki bozk›rlarda göçebe
hayat› yaflayan, daha çok hayvanc›l›kla u¤raflan ve ‹.Ö. 3. yüz-
y›lda Türk, Mo¤ol ve Tunguz kabilelerinin birli¤inden oluflan ilk
bozk›r imparatorlu¤unun, Hun ‹mparatorlu¤u’nun kuruluflunda
egemen unsur olarak rol oynayan Türk boyu. Hun birli¤inin bi-
linen ilk flefi T’u-man’d›r. (Teoman) T’u-man’›n o¤lu Mo-tun
(Mete), Hun birli¤ini Büyük Hun ‹mparatorlu¤u’na dönüfltürdü.
Tan-hu unvan›n› ald›. Tan-hu hem baflrahip, hem baflkomutan,
hem de en büyük yöneticiydi. Mo-tun, Hunlar›n do¤usunda
oturan Mo¤ol, Tunguz boylar›n›, Yüe-çileri yendi. Çin’i haraca
ba¤lad›. Çin’den Avrupa’ya kadar uzanan Büyük Asya ticaret yo-
lunu (‹pek Yolu) denetimi alt›na ald›. Mo-tun ‹.Ö. 176’da Çin
imparatoruna yollad›¤› mektupta 26 boy ve kent devletini ege-
menli¤i alt›na ald›¤›n› yazmaktad›r. Mo-tun’un kurdu¤u boylar
birli¤i, ilk göçebe Türk ‹mparatorlu¤u kabul edilmektedir. Birlik
“soylu”, “özerk” ve “unagan-bo¤ol” yani köle boylardan meyda-
na gelmektedir. En tepede Tan-hu ve ailesi bulunmaktad›r. Bu
aile, çok büyük sürülere ve en iyi otlaklara sahipti. Boylar sol ve
sa¤ olarak ikiye ayr›l›rd›. Sol ve sa¤›n bafl›nda “sol bilge elig”
sa¤›n bafl›nda “sa¤ bilge elig” denilen ve çok defa Tan-hu’nun
akrabalar›ndan olan yöneticiler bulunurdu. Sol, sa¤a göre daha
itibarl› oldu¤undan genellikle solun bafl›nda veliaht bulunurdu.
ASYA HUNLARI
55
