Son y›llarda, Pennsylvania Üniversitesi ad›na Prof. G. Bass’›n
yönetiminde Bodrum’da yap›lan deniz alt› arkeoloji araflt›rma-
lar› sonucunda birçok bat›k ç›kart›ld›.
ARKH‹MEDES
(Arhimidis okunur) (‹.Ö. 287 Siraküza/Si-
cilya - 212 Siraküza), Yunanl› matematikçi ve fizikçi. Kiflisel
yaflam› hakk›nda çok az fley bilinmesine karfl›n, matematik ve
fizik problemleriyle u¤rafl›rken yemek yemeyi, uyumay› vb.
unutacak kadar dalg›n bir dâhi oldu¤u söylenir. Yüzen cisim-
lerle ilgili ve kendi ad›yla an›lan ilke kafas›nda canland›¤› za-
man, hamamdan ç›plak olarak sokaklara f›rlay›p “Evreka, evre-
ka!” (Buldum, buldum!) diye ba¤›rd›¤› rivayet edilir. Arkhime-
des, gökcisimlerinin hareketlerini gösteren bir planetaryum in-
fla etti, hidrolik bir org tasarlad› ve Nil Vadisi’nin sulanmas›n-
da kullan›lan Arflimet burgusunu keflfetti. Büyük bir gemiyi kal-
d›raçlar ve makaralarla suya indiren Arkhimedes, kendisine ye-
terince büyük bir kald›raç verildi¤i takdirde, dünyay› bile kald›-
rabilece¤ini söyledi. Yine Arkhimedes taraf›ndan tasarlanan
manc›n›k ve küresel aynalar, Romal›lar›n iki y›l boyunca Sira-
küza’ya girmelerini engelledi. Arkhimedes’in, bütün bu baflar›-
lar›n›, ‹skenderiye’deki arkadafllar›na gönderdi¤i teorik yaz›lar
yan›nda de¤ersiz ve önemsiz buldu¤u söylenir. Bu yaz›lardan
baz›lar› “Düzlemlerin Dengesi Üzerine”, “Yüzen Cisimler Üze-
rine”, “Parabolün Alan›”, “Küre ve Silindir Üzerine”, “Konik ve
Küresel fiekiller Üzerine” ve “Dairenin Ölçümü”dür. Bu çal›fl-
malar›n en geliflmifli ise “Sarmallar Üzerine” ad›n› tafl›yan in-
celemedir. Siraküza Romal›larca kuflat›ld›¤›nda, Arkhimedes’i
tan›mayan bir Romal› asker, düflüncelere dald›¤› için sordukla-
r›na cevap vermeyen bu büyük matematikçiyi hançerleyerek öl-
dürdü.
ARKT‹K OKYANUSU
ya da
KUZEY BUZ DEN‹Z‹,
kutup dairesinin kuzeyinde kalan deniz. Yüzölçümü 14 milyon
km 2 ‘yi geçer (geniflli¤i ile okyanus niteli¤i tafl›mas›ndan ötürü
bat› dillerinde “okyanus” olarak adland›r›l›r). En derin yeri Be-
ring Bo¤az›’n›n kuzeyinde, Çukçe Denizi’nde ölçülmüfltür
(5.500 m.’ye yak›n). Arktik Okyanusu’nun çeflitli kesimlerine
Barents, Beaufort, Çukçe, Do¤u Sibirya, Grönland, Kara, Lap-
tev, Lincoln, Norveç denizleri gibi yerel adlar verilmifltir.
ARMON‹,
bir akor oluflturan üç ya da daha fazla sesin ayn›
zamanda çal›nmas›yla ortaya ç›kan beste. Armonide sesler ve
çalg›lar birbirlerinden farkl› olabilir. Konusu, birlikte ç›kan ses-
ler aras›nda uyum sa¤lamak olan müzik dal›na da armoni deni-
lir.
ARMON‹KA,
a¤›z armonikas› olarak adland›r›lan küçük a¤›z
çalg›s›. “Armonika” ad›, birden çok sesi bir arada ve uyumlu
olarak ç›kartt›¤› için verilmifltir. Nefesli, basit çalg›d›r. Yan yana
s›ralanm›fl deliklerinden her biri üflendi¤inde ayr› notalarda
sesler ç›kar. Diatonik (düz sesli), kromatik (yar›m sesli) olanla-
r› vard›r.
ARMSTRONG, Neil Alden
(1930 Ohio), Amerikal› ast-
ronot ve Ay’a ilk ayak basan insan. 1949-1952 y›llar› aras›nda,
ABD deniz kuvvetlerinde pilotluk yapt›, Kore Savafl›’na kat›ld›. 15
Temmuz 1969 günü Cape Kennedy uzay üssünden Satürn - 5
roketiyle f›rlat›lan Apollo-II uzay arac›nda Collins ve Aldrin’le
birlikte Ay’a gitmek üzere uzay yolculu¤una ç›kt›. 21 Temmuz
1969’da Ay yüzeyine ayak bast›.
ARNAVUTLUK
(Arn.:
Shqipnija
Shqiprija, Fr.: Alba-
nie, ‹ng.: Albania),
Balkan Yar›mada-
s›’nda devlet. Nüfu-
su ve yüzölçümüyle
Balkan ülkelerinin
en küçü¤üdür. Adri-
ya Denizi k›y›s›nda,
kuzey ve do¤uda
Yugoslavya ve gü-
neydo¤uda Yuna-
nistan ile s›n›rlan›r.
Küçük az›nl›k gruplar› d›fl›nda nüfusun %95’i Arnavut’tur. Ayr›ca
ço¤u Kosova yöresinde olmak üzere, Yugoslavya’da 1.5 milyon
kadar Arnavut yaflar. Bafll›ca iki lehçe hâlinde Arnavutça konuflu-
lur. K›y›da, en genifl yerinde 30 km.’yi geçmeyen dar ovalar d›-
fl›nda, genellikle da¤l›k bir ülkedir. Kuzeybat›-güneydo¤u yönün-
de uzanan da¤ s›ralar› kuzey kesimlerinde karstlaflm›fl Yugoslav-
ya Dinarlar›’n›n devam›d›r. Bu s›ralar orta kesimde daha yüksek-
tirler. ‹ç kesimlerde bir dereceye kadar karasal iklim özellikleri
ortaya ç›karsa da, tipik Akdeniz iklimi egemendir. Ekonominin en
önemli kollar›n›, geleneksel olarak tar›m ve hayvanc›l›k oluflturur.
1946’da kurulan sosyalist rejim bir yandan geleneksel tar›m üre-
timinde baz› reformlar› gerçeklefltirirken, di¤er yandan önceleri
Sovyetler Birli¤i’nin ve 1961’den sonra da Çin’in yard›m›yla ma-
dencilik ve sanayi alanlar›nda ülkenin küçüklü¤üne oranla
önemli say›labilecek geliflmeler elde etti. Bafll›ca tar›m ürünleri
tah›l, flekerpancar›, tütün, pamuk ve zeytindir. Hayvanc›l›k yap›l›r
ve ülkenin üçte biri ormanlarla kapl›d›r. Bafll›ca sanayi ürünleri,
Cerrik ve Fier rafinerilerinde y›lda 20 milyon varille yak›n üreti-
len petrol ve 100 bin tondan fazla üretilen kromittir. Elektrik üre-
timi 2.885 milyar kws.’tir. Bafll›ca sanayi kollar›n› fleker, bitkisel
ya¤lar, bira, un, tütün, sigara, dokumac›l›k, kimyasal maddeler
üretimi oluflturur. Elbasan’da kurulu bir demir-çelik fabrikas›
vard›r. D›raç, ‹flkodra, Körice, Elbasan, Vlore, baflkent Tiran’dan
sonra en önemli merkezleridir. Ülkede Osmanl› ‹mparatorlu¤u
egemenli¤i 1912’de ba¤›ms›z prensli¤in kurulmas›yla sona erdi.
ARPA,
bu¤daygillerden bir tah›l cinsi
(Hordeum).
Yap-
raklar› yass›, çiçekleri basit baflak durumundad›r. Baflak ekseni
difllidir. Her difl üzerinde üç baflakç›k, her baflakç›kta da bir k›-
s›r, bir de verimli çiçek bulunur. Dünyan›n hemen tüm ›l›man ve
s›cak bölgelerinde yetiflir. En yayg›n türü adi arpad›r. Arpa tane-
leri ekmek ve bira yap›m›nda kullan›l›r. Yeflil arpa taneleri hay-
vanlara yem olarak verilir. Arpa Türkiye’de yayg›n olarak ekilir.
1997’de 3.700.000 hektar alandan 8.200.000 ton ürün al›nd›.
ARPA ÇAYI,
Do¤u Anadolu’da akarsu. Ç›ld›r Gölü’nden ç›-
ARKH‹MEDES
50
