santral›, di¤er sanayi kurulufllar›d›r. ‹l merkezi Artvin, Çoruh
Irma¤›’n›n derin bo¤azlarla yard›¤› Karadeniz k›y› da¤lar› ara-
s›ndaki dar vadide, dik yamaçlar üzerinde kurulmufltur. Ho-
pa’n›n 70 km. kadar kuzeydo¤usundad›r.
ARYA,
orkestra eflli¤inde söylenen solo flark›. En çok opera
ve oratoryo gibi dramatik türlerde kullan›lmakla birlikte barok
ça¤da oda ve kilise kantatlar›nda ve Heinrich Albert ile Mo-
zart’›n yazd›klar› aryalarda oldu¤u gibi ba¤›ms›z bir biçim ola-
rak da kendini göstermifltir. Aryadaki ilk büyük geliflme, 17. ve
18. yüzy›llarda Venedik ve Napolili opera bestecileri taraf›ndan
gerçeklefltirildi. Bu geliflmenin en iyi örneklerine, Scarlatti,
Handel ve J. S. Bach’ta rastlamak mümkündür.
ARZU ‹LE KAMBER,
yer yer manilerin serpifltirildi¤i bir
halk öyküsü. Kamber, anas›yla babas› hac yolunda öldürüldük-
leri için evlâtl›k olarak verildi¤i evin k›z›yla birlikte yetifltirilir;
iki çocu¤un aras›nda bir aflk geliflmeye bafllar. Arzu’nun anne-
si bu aflk› engeller, Kamber da¤lara düfler, Arzu da zengin bir
tüccarla evlendirilir. Kocas› ölünce köyüne gönderilen Arzu,
yolda türkü söyleyen sevgilisinin sesini duyar, koflar, kollar›na
at›l›r, iki sevgili orac›kta ölürler. Çevrelerini bir su çevirir ve
gö¤üslerinden birer beyaz güvercinin ç›k›p uçtu¤u görülür.
Masals› nitelikler tafl›yan Arzu ile Kamber öyküsünün olufltu¤u
yüzy›l bilinmemekte, 16. yüzy›l âfl›k edebiyat›n›n ürünü oldu¤u
san›lmaktad›r. Yaln›z Anadolu’da de¤il, Rusya, ‹ran ve Irak’taki
Türk topluluklar› aras›nda da yay›lm›fl, a¤›zdan a¤›za aktar›l›r-
ken de¤iflik ayr›nt›larla zenginleflmifltir.
AS,
sansar cinsinden, kuyru¤u kara, gövdesi beyaz tüylü, çok
de¤erli postu için avlanan bir hayvan, kak›m
(Mustela er-
minea).
K›sa bacakl›d›r ve koku alma duygusu çok geliflmifl-
tir. Genellikle kuzey yar›kürede yaflar.
ASAL BÖLEN,
verilen bir tamsay›y› bölen asal say› ya da
matematiksel bir ifadeyi kalans›z bölen ifade.
→
ASAL ÇARPAN
ASAL ÇARPAN,
bölünmeyen çarpan ya da 1 ve kendin-
den baflka tam böleni olmayan çarpan. Asal bölen de denir. Asal
çarpan, say›larda asal say›, matematiksel ifadelerdeyse, tam bö-
leni olmayan ifadedir. Örne¤in, asal olmayan 12 say›s›n›n bö-
lenleri 1, 2, 3, 4, 6 ve 12’dir. Bunlardan 1 ve kendisi d›fl›ndaki
2, 3, 4, 6 içinde asal olanlar 2 ve 3’tür; yani 2 ve 3 say›lar› 12’nin
asal çarpanlar›d›r ve bu 12 = 2 2 . 3 biçiminde gösterilir. Mate-
matiksel ifadelerde de çarpanlara ay›rma, özünde asal çarpanla-
r›n çarp›m hâlinde yaz›lmas›d›r. Örne¤in x 3 - y 3 ifadesinin asal
çarpanlar› (x-y) ve (x 2 + xy + y 2 )’dir.
ASAL SAYI,
1 ve kendinden baflka tam böleni olmayan do-
¤al say›. 1 say›s›n›n 1’e, dolay›s›yla kendisine bölümü kalans›z-
d›r. 2 say›s›n›n 1’e ve kendisine bölümü kalans›zd›r. Böylece 1
ve 2 do¤al say›lar›n›n asal oldu¤u belirlenmifl olur (2, asal olan
biricik çift say›d›r). 3 say›s› da ayn› özelli¤i gerçekler. Fakat, 4
için 1 ve kendisinden baflka 2 de bir tam bölendir; bu nedenle
4 asal say› de¤ildir. Benzer biçimde 5, 7, 11, 13, 17, 19, 23, 29,
31, 37, 41 say›lar›n›n da asal olduklar› kan›tlanabilir. Asal say›-
lar› veren bir formül yoktur. Ancak 41’den büyük baz›lar›, n=1,
2, 3, ..., 39 olmak üzere n 2 + n + 41 ba¤›nt›s›yla bulunabilir (ör-
ne¤in n=5 için bu ba¤›nt› 71 asal say›s›n› verir). S›f›r say›s›, her
say› s›f›r› böldü¤ünden (bölüm s›f›rd›r) asal say› olamaz. Eksi
say›lar, do¤al say› olmad›klar›ndan, mutlak de¤erleri asal olsa
da, tan›m gere¤i, asal de¤ildirler.
ASALA
(Armée Secrète pour la Libération de l’Arménie’nin
k›saltmas›), Türkiye’de ve yurt d›fl›ndaki Türk temsilcilerine kar-
fl› eylemler düzenlemek ve sabotaj yapmak, böylece Birinci
Dünya Savafl› s›ras›nda Osmanl› ‹mparatorlu¤u’nda yaflayan Er-
menilere karfl› yap›lan sözde soyk›r›m›n intikam›n› alarak Türki-
ye topraklar› üzerinde ba¤›ms›z bir Ermeni devleti kurmak ama-
c›yla, militan Ermeniler taraf›ndan Lübnan’da kurulan örgüt. Ör-
gütün Lübnan’dan baflka ABD, Fransa, ‹sviçre ve daha baflka
Bat› ülkelerinde flubeleri vard›r. ASALA, çeflitli ülkelerdeki Türk
temsilcilerine karfl› silâhl› sald›r›lar düzenleyerek pek çok gö-
revliyi flehit etti. 1982’de ASALA üyesi iki militan Ankara Esen-
bo¤a Havaalan›’nda girifltikleri bir silâhl› eylemde 5 kiflinin ölü-
müne ve 72 kiflinin yaralanmas›na neden oldular. Militanlardan
biri çat›flmada öldürüldü di¤eri ise yakalanarak 1983’te idam
edildi. Bundan baflka Paris Orly Havaalan› THY bürosuna dü-
zenledikleri bir sald›r› da 8 kiflinin ölümüne neden oldu (15
Temmuz 1983).
ASALAK,
bir canl›n›n içinde ya da üzerinde, sürekli ya da
geçici olarak, onun zarar›na yaflayan baflka canl›, parazit. Bu
canl›lar kendilerine gerekli olan besin maddelerini (kan ya da
besisuyu) kendileri yapamaz, üzerinde yaflad›klar› canl›dan al›r-
lar. Hem bitki, hem de hayvanlar aras›nda asalak türler vard›r.
Bitkisel asalaklar aras›nda en önemlileri, hastal›k yapan bakteri-
ler ve mantarlard›r. Yüksek yap›l› bitkilerin içinde de asalak
olanlar bulunur. Bunlar ya klorofil tafl›mayan, bu nedenle de
özümleme yapamayan ya da kök sistemi gerilemifl bitkilerdir.
Asalakl›k, hayvanlar aras›nda biraz daha yayg›n görünmektedir.
Oldukça çok hayvan türü, hiç olmazsa geliflmesinin bir devre-
sinde asalak yaflar. Hayvansal asalaklar insan ve hayvanlarda
hastal›k yapan birhücreliler (uyku hastal›¤› mikrobu, dizanteri
amibi gibi) ile insan ve hayvanlarda asalak olarak yaflayan çok
hücrelilerdir (bit, uyuzböce¤i, fleritler gibi). Bu sonuncularda
vücut yap›s›n›n da de¤iflikli¤e u¤rayarak sadeleflti¤i görülür.
ASENA, Orhan
(1922 Diyarbak›r-2001 Ankara), oyun ya-
zar›. Ortaö¤renimini Diyarbak›r Lisesi’nde (1939), yüksekö¤re-
nimini ‹stanbul Üniversitesi T›p Fakültesi’nde tamamlad›
(1945). Çeflitli il ve ilçelerde hükümet ve s›tma savafl tabipli¤i
görevlerinde bulundu. Ankara Çocuk Hastanesi’nde staj›n› ya-
parak (1952-1955) çocuk hastal›klar› uzman› oldu. Ankara’ya
yerleflti. Yarat›fl, ‹stanbul (1943-1944), Varl›k, Hisar (1952-
1956) dergilerinde yay›mlad›¤› “fiiirler ve Masal”, “K›t Kanaat”
(1957) adl› yap›tlar›yla ad›n› duyurdu. 1954-1955 tiyatro mev-
siminde Ankara Devlet Tiyatrosu’nca sahneye konulan ilk oyu-
nu “Tanr›lar ve ‹nsanlar”dan sonra “Korku”, “Hurrem Sultan”,
“Yalan”, “Garipdede Ç›kmaz›”, “Kocao¤lan”, “Gecenin Sonu”,
“Kap›lar”, “Tohum ve Toprak”, “Fadik K›z”, “Toroslardan Öte-
ye”, “Kurtlar”, “Kral Düfltü”, “Murtaza”, “Bir Kad›n Üzerine Çe-
ARYA
52
