N‹GHT‹NGALE, Florence
493
rizme dayan›r. Tar›msal ürünler içinde tah›l ve meyve üretimi
baflta gelir. Hayvanlardan, daha çok koyun beslenir. Yüzölçümü
küçük ve nüfusu az bir il olmas› nedeniyle, tar›msal ürünlerden
sa¤lanan gelirden y›lda nüfus bafl›na düflen ortalama pay bak›-
m›ndan Türkiye’de en ön s›ralarda yer al›r. ‹ç Anadolu’daki mer-
kezî konumu nedeniyle, Nevflehir, Türkiye’nin oldukça yo¤un
karayoluna sahip illerinden biridir. ‹l merkezi Nevflehir’in
1927’de (K›rflehir’in ilçesi) nüfusu 13.000 kadard›. O tarihlerde
baflta meyvecilik olmak üzere zengin bir tar›m yöresinin bafll›ca
pazar›yd›. Yukar›da da belirtildi¤i gibi, bugün ayn› zamanda
canl› bir turizm hareketinin merkezidir. Fakat çevresindeki bu
derece ünlü do¤al güzelliklerle oranl› bir turizm örgütlenmesine
sahip de¤ildir. Bu nedenle kent gerekti¤i kadar geliflememifltir.
NEWTON,
S‹ birim sisteminde, kütlesi 1 kilogram olan bir
cisme 1 metre/saniye
2
’lik ivme kazand›ran kuvvet olarak tan›m-
lanan kuvvet birimi (simgesi N).
NEWTON, Sir ‹saac
(1642 Woolsthorpe/Lincoln-1727
Kensington), ‹ngiliz fizik, astronomi ve matematik bilgini. Büyü-
kannesi taraf›ndan büyütüldü. ‹lkokuldayken basit kimya deney-
lerine ilgi duydu. 1660’ta Newton, Cambridge’deki Trinity Col-
lege’e gitti. 1665’te Londra’da veba salg›n› ç›k›nca, do¤du¤u yer
olan Woolsthorpe’a dönerek 1667’ye kadar orada kald›, kendini
deney ve araflt›rmalara verdi. Beyaz ›fl›¤›n ayr›flt›r›lmas›, çeflitli
metalurji çal›flmalar›, evrensel çekim yasas›, matematik alan›n-
daysa çokterimli ifadelerin üstlerinin al›nmas›, diferansiyel ve
integral hesaplar›, bu iki y›ll›k çal›flmas›n›n ürünleridir ve onun
“Trinity College” ö¤retim üyeli¤ine getirilmesini sa¤lam›flt›r.
1668’de ilk yans›mal› teleskobu yapt›. Ertesi y›l optik profesörü
oldu. 1672’de “Royal Society” üyeli¤ine seçildi. 1703 y›l›ndan
ölümüne kadar bu kurumun baflkanl›¤›n› yapt›. 1687 y›l›nda
mekanik ve klasik fizik bilimlerinin temel yap›t› say›lan “Philo-
sophiae Naturalis Principia Mathematica”y› (Do¤a Felsefesinin
Matematik ‹lkeleri) yay›mlad›. 1688’de parlamentoya üye olu-
fluyla birlikte bilimsel çal›flmalardan uzaklaflt›, politika yaflam›-
na at›ld›. 1691-1694 y›llar›nda ciddî bir ruhsal bunal›m geçirdi.
Sonralar› darphane müdürlü¤ü görevinde bulundu; din, tarih ve
kronoloji çal›flmalar› yapt›. 1684’te Leibniz, matematikle ilgili
diferansiyel analiz çal›flmalar›n› aç›klay›nca, iki bilgin, buluflun
kime ait oldu¤u konusunda y›llarca tart›flt›lar.
NEY,
klasik Türk müzi¤inde, nefesli bir saz. Ses ç›karmak için
bafl sola do¤ru e¤ilerek üflenir. Klasik Türk müzi¤inde ahenk
ney’e göre yap›l›r. Ney sar›, budakl› bir çeflit kam›fltan yap›l›r ve
delikleri k›zg›n demir çubuklarla aç›l›r. Sesi çok etkili olup, ok-
tav› en yüksek sazlardan biridir. Neyler küçüldükçe sesleri ince-
lir. Kal›n seslileri çalabilmek için kuvvetli nefes gerekir. Ses ala-
n› üç sekizli kadard›r. 12 çeflit ney olup, bunlara flu isimler ve-
rilir: Mansur, mansur mabeyni, flah, davut, davut mabeyni, bol
ahenk, bol ahenk mabeyni, sipurde (ahderi), müstahsen, müs-
tahsen mabeyni, k›z neyi ve k›z neyi mabeyni. Yar› büyüklükte-
ki tiz sesli neylere “n›sfiye” denir.
NEYZEN TEVF‹K
(1879 Bodrum-1953 ‹stanbul), flair. So-
yad› Kolayl›’d›r. ‹zmir ‹dadisi’ndeki ö¤renimini yar›da b›rakt›.
Dönemin edebiyat ve müzik çevrelerine kat›ld›. fiair Eflref, Toka-
dizade fiekip Dede Remzi ile arkadafll›k kurdu. ‹lk fliirlerini
Muktebes dergisinde yay›mlamaya bafllad› (1898). Bilgisini ge-
lifltirdi. Befl y›l kadar M›s›r’da kald›. Dönüflünde ‹stanbul’a yer-
leflti. Ney çalmadaki ustal›¤›yla çeflitli çevrelerin sevgisini ka-
zand›. Her dönemde toplumsal kural ve bask›lar›n d›fl›nda kal-
ma çabas› göstererek kendini alkole verdi. Birkaç kez ak›l has-
tanesinde yatt›. Kendine özgü kiflili¤ine ba¤l› olan hicivlerinde
dil, anlat›m gibi teknik kayg›lar› duymad›¤› hâlde bu türe gelifl-
me say›labilecek renkler getirdi; dizeleri uzun y›llar halk taraf›n-
dan besimsenerek okundu. Yap›tlar›: “Hiç” (1918), “Azab-› Mu-
kaddes” (1949).
N‹AGARA,
Kuzey Amerika’da, ABD ve Kanada s›n›r›n›n bir
kesimini oluflturan ›rmak. 54 km. uzunlu¤una karfl›n sular› ba-
k›m›ndan çok önem tafl›r ve Ontario Gölü’nü Erie Gölü’ne ba¤-
lar. Üzerindeki flelale ve ivintiler nedeniyle ulafl›m için Welland
Kanal› aç›lm›flt›r.
N‹ETZSCHE, Friedrich Wilhelm
(1844 Rökken-1900
Weimar), Alman filozof. Bonn ve Leipzig üniversitelerinde oku-
du. 1868’de Basel’de Yunan dili ve edebiyat› profesörü oldu.
Richard Wagner ile dostluk kurdu. 1878’de sa¤l›k nedenleriyle
görevinden ayr›larak uzun bir geziye ç›kt›. 1889’da bunama ne-
deniyle bir klini¤e yat›r›ld›. Frengi yüzünden olan bu bozukluk-
lar genel felçle en yüksek noktaya ulaflt›. Filozof 25 A¤ustos
1900’de Weimar’da k›z kardeflinin yan›nda öldü. “Üstinsan fel-
sefesi” diye bilinen Nietzsche felsefesi tam anlam›nda bir yaflam
felsefesidir, yaflam› yücelten ve yaflam› araflt›ran bir felsefedir.
“Kötülük insan›n en büyük gücüdür” diyen Nietzsche, Herakle-
itos’a yak›n olsa da Marksist düflünceden uzakt›r; hatta onunla
tersleflir. Nietzsche’nin felsefesi tam tam›na bireyci bir felsefedir
ve felsefî a¤›rl›ktan yoksundur. Bu felsefeyi, 19. yüzy›l kültürü-
ne geri bir aç›dan yöneltilmifl çeliflkili bir elefltiri saymak do¤ru
olur. Nietzsche’nin bafll›ca yap›tlar›: “Die Geburt der Tragödie
aus dem Geiste der Muzik” (Müzi¤in Ruhundan Trajedinin Do-
¤uflu, 1872), “Morgenröte” (fiafak, 1881), “Also sprach Zarat-
hustra” (Böyle Buyurdu Zerdüflt, 1883-1885), “Jenseits von Gut
und Böse” (‹yi ve Kötünün Ötesinde, 1886), “Der Antichrist”
(Deccal, 1888), “Götzendämmerung” (Putlar›n Bat›fl›, 1889).
N‹GHT‹NGALE, Florence
(1820 Floransa-1910 Lond-
ra), hemflirelik mesle¤inin kurucusu, ilk hemflire. Zengin bir ai-
lenin k›z›yd›. Gençlik dönemini an› defteri tutmak ve kitap oku-
makla geçirdi. Hastabak›c›l›¤a heveslendi, 1851’de Kaisers-
werth Enstitüsü’nde (Almanya) hastabak›c›l›k ö¤renimi gördü.
Salisbury Hastanesi’nde görev yapt›. K›r›m Savafl› (1854) s›ra-
s›nda ‹stanbul’a geldi, yaral› ‹ngiliz ve Osmanl› askerlerine Se-
limiye K›fllas›’nda hemflirelik yapt›. Bar›fltan sonra ülkesine
döndü (1856). Hemflirelik mesle¤inde özel bir e¤itimin gerekli
oldu¤u anlay›fl›n› yaymaya çal›flt›. 1860 y›l›nda Londra’da St.
Thomas Hastanesi’nde Nightingale Hemflirelik Okulu’nu kurdu.
Birçok hemflirelik okulu aç›lmas›na ön ayak oldu; hemflireli¤in
bir meslek durumuna getirilmesine katk›da bulundu. ‹stanbul’da
da onun ad›n› tafl›yan bir yüksek hemflirelik okulu ve özel has-
tane vard›r.
