O⁄UZNAME
500
Karluklar ile O¤uzlar›n anlaflmas› sonucu y›k›ld›. O¤uzlar, Kut-
luk Devleti’nin y›k›lmas›ndan sonra Uygur Devleti’ne ba¤land›-
lar. Ancak bu yeni devletle de mücadele etmekten geri durma-
d›lar. O¤uzlar, Uygur Devleti’nin y›k›lmas›ndan sonra Siriderya
Irma¤› dolaylar›ndaki genifl bozk›rlara gelip burada göçebe bir
hayat sürmeye bafllad›lar. O¤uzlar›n tarihi, bu bölgede yaflama-
ya bafllamalar›ndan sonra dikkate de¤er bir durum ald›. O¤uzlar
Siriderya boylar›nda; tarihi çok iyi bilinmeyen, güçlü bir merke-
zî idareden yoksun bulunan bir devlet de kurmufllard›. Bu dev-
let, bafl›nda bulunan hükümdar›n “Yabgu” unvan›ndan dolay›
genellikle “O¤uz Yabgu Devleti” olarak bilinir. O¤uzlar Sirider-
ya bölgesinde hayvanc›l›k, hayvan ürünleri ticaretiyle u¤rafl›-
yorlard›. Bu yüzden ‹ran ve Horasan halk›yla ticaret iliflkileri var-
d›. Ayr›ca, Çin’i Akdeniz ve Karadeniz limanlar›na ba¤layan ker-
van yollar› üzerinde olmalar›ndan ötürü kervanlar› da kendi de-
netimleri alt›nda tutuyorlard›. Hem bu nedenle ve hem de sürü-
lerine otlak bulma zorunlulu¤undan dolay› zaman zaman kendi-
lerine komflu yerleflik halkla çat›flmak ve topraklar›na girme du-
rumunda kal›yorlard›. Bu yüzden, Karahanl›lar ve Gazneliler ile
s›k s›k savaflmak zorundayd›lar. Özellikle Gazneliler ile O¤uzla-
r›n mücadelesi, O¤uzlar›n gelece¤inde belirleyici bir rol oynad›.
O¤uz Yabgu Devleti’nin 10. ya da 11. yüzy›lda y›k›ld›¤› san›l-
maktad›r. Bu devletin ortadan kalkmas›yla O¤uzlar çevre ülkele-
re da¤›ld›lar. Bir k›s›m O¤uzlar, O¤uz Yabgu Devleti’nin subafl›-
s› Selçuk Bey’in o¤ullar› ve bir süre sonra torunlar›n›n etraf›nda
birlefltiler. O¤uz-Gazneli mücadelesini O¤uzlar›n lehine sonuç-
land›ran, Selçuk Bey’in torunlar› Tu¤rul ve Ça¤r› beyler oldu. Bu
iki kardeflin etraf›nda birleflen O¤uzlar, Gazneliler Devleti’ni
Dandanakan Savafl›’nda çok a¤›r bir yenilgiye u¤ratarak Büyük
Selçuklu ‹mparatorlu¤u’nu kurdular (1040). Büyük Selçuklu
‹mparatorlu¤u’nun kurulmas›yla O¤uzlar h›zla Ön Asya ülkeleri-
ni ele geçirdiler. Yar›m yüzy›l içinde Anadolu’nun büyük bir k›s-
m›na yay›ld›lar. Ancak O¤uzlar›n kurulmas›nda etkili olduklar›
Büyük Selçuklu ‹mparatorlu¤u, Anadolu Selçuklu Devleti, Os-
manl› ‹mparatorlu¤u gibi devletler bir süre sonra göçebe O¤uz-
lar›n etkisinden ç›karak yerleflik ‹ran ve Bizans toplumlar›n›n ve
onlar›n kültürlerinin etkisi alt›na girince iktisadi bak›mdan dün-
ya ticaret yollar›na ba¤land›lar. Bu nedenle, göçebe hayat tarz›-
n› devam ettiren, dolay›s›yla yerleflik toplumlarla ve uygarl›klar-
la çat›flma hâlinde olan O¤uzlar ile mücadele etmek zorunda
kald›lar. Büyük Selçuklu ‹mparatorlu¤u’nun ve Anadolu Selçuk-
lu Devleti’nin y›k›lmas›nda O¤uz isyanlar›n›n büyük pay› vard›r.
Osmanl› ‹mparatorlu¤u’nda da, son dönemlere kadar göçebe
O¤uz kabilelerini topra¤a ba¤lama çabalar›, O¤uz boylar›n›n
Osmanl› Devleti’ne karfl› isyanlar›na neden oldu. O¤uz gelenek-
lerine göre, O¤uz boylar› Bozoklar ve Üçoklar olmak üzere iki
ana kola ayr›l›rlar. Bu kollar›n da her biri 12 boya ayr›l›r, böyle-
ce O¤uz boylar›n›n say›s› 24’e ulafl›r. Bu örgütlenme efsanelere
göre Mete taraf›ndan yap›lm›flt›r.
O⁄UZNAME
ya da
O⁄UZ DESTANI,
Türklerin en
yayg›n destan›. Sözlü edebiyat›n en eski verilerindendir. Uygur
yaz›s›yla yaz›lm›fl bir kopyas› Paris Millî Kütüphanesi’ndedir.
Yaz›ya geçirilmeden 1500 y›l önce sözlü olarak anlat›ld›¤› san›l-
maktad›r. Berlin’de, Profesör Reflit Rahmeti Arat, Fraulain von
Gabain ve Bank, ortaklafla bir çal›flma sonunda yaz›l› metinleri
okumufllard›r (1936). Efsaneye göre Mete (O¤uz), Ayka¤an’›n
o¤ludur. K›rk günde büyümüfl, yi¤it olmufltur. Halk›n›n yaflad›-
¤› yerdeki ormanlara dadanan canavar› öldürür. Bir gün Tanr›’ya
yalvar›rken, gökten bir mavi ›fl›k düfler, ortas›nda bir k›z vard›r.
Bununla evlenir, 3 o¤lu olur. Adlar›n› Gün, Ay, Y›ld›z koyar. Bir
gün dolafl›rken, a¤aç kovu¤unda bir k›z belirir. Onunla da evle-
nir. Ondan da üç o¤lu olur. Adlar›n› Gök, Da¤, Deniz koyar. Bir
kurt ona yol gösterir ve Urum ka¤an›n› yener. Hindistan’dan M›-
s›r’a kadar tüm ülkelere egemen olur. Ölümünden önce ülkesi-
ni, o¤ullar› aras›nda Bozoklar ve Üçoklar diye ikiye ay›r›r.
OHM,
S‹ birim sisteminde elektrik direnci birimi (simgesi Ω).
Kendisi elektromanyetik bir kuvvet kayna¤› olmayan ve uçlar›
aras›na uygulanan 1 voltluk potansiyel fark›na ba¤l› olarak üze-
rinden 1 amperlik ak›m geçiren bir iletkenin direnci olarak ta-
n›mlan›r.
OHM YASASI,
“herhangi bir iletkenden geçen elektrik ak›-
m›n›n fliddeti, öteki koflullar sabit kalmak üzere, iletkenin uçlar›
aras›ndaki potansiyel fark›yla orant›l› olarak de¤iflir” biçiminde
ifade edilen yasa.
OKAL‹PTÜS,
mersingillerden, her zaman yeflil kalan a¤açlar
(Eucalyptus)
; s›tma a¤ac›. Anayurdu, Avustralya ve Malaysi-
ya’d›r. 300 kadar türü vard›r. Çeflitli yerlerde kullan›lan odunlar›,
yapraklar›ndan elde edilen ya¤, h›zl› büyüyen bir a¤aç olmas›, ba-
takl›k yerlerde yetiflebilmesi gibi birçok yararl› nitelikleri nedeniy-
le anayurdu d›fl›nda bütün tropikal ve yar›-tropikal bölgelerde ye-
tifltirilmektedirler. Yapraklar› t›rpan biçiminde, afla¤›ya sark›k, çi-
çekleri beyaz-sar› ya da k›rm›z› renkli (ar›c›l›kta çok de¤erlidirler),
meyvesi pek çok tohumlu kapsül meyvedir. Türkiye’de Bat› ve
özellikle Güney Anadolu’da batakl›klar› kurutmak, yol kenarlar›n›
a¤açland›rmak vb. amaçlarla yetifltirilmektedir.
OKKA,
eski bir a¤›rl›k ölçüsü birimi. Bin iki yüz seksen üç
gramd›r. Dirhem denilen dört yüz birime bölünürdü. Okka eski-
den tüm Türkiye’de, bugünse daha çok köylerde kullan›l›r. Baz›
ülkelerde de hâlâ kullan›lmaktad›r (Yunanistan, Yak›n Do¤u).
Günümüz Türkiyesi’nde halk dilinde kilo yerine okka deyimi de
kullan›lmaktad›r.
OKLUK‹RP‹,
kemirgenlerin oklukirpigiller familyas›ndan,
Eskidünya’da yaflayan bir memeli
(Hystrix cristata).
Boyu
50-60 cm., kuyru¤u 16 cm.dir. T›knaz ve kal›n gövdelidir. S›r-
t›nda, uzunlu¤u 40 cm.yi bulabilen sert, k›rç›l dikenler vard›r.
Topra¤a kazd›klar› yuvalarda yaflar, geceleri tek bafllar›na dola-
fl›rlar. Kök ve meyve gibi bitki k›s›mlar›yla beslenirler. Etleri ye-
nebilir. Oklukirpi, yayg›n olan inanc›n aksine, s›rt›ndaki diken-
leri f›rlatamaz.
OKS‹JEN,
periyodik cetvelin VIA grubunda yer alan ametal
element. Atmosferin hacim bak›m›ndan %21’ini, yerkabu¤unun
a¤›rl›k bak›m›ndan %50’sini oluflturur. A¤›rl›kça suyun %89’u,
insan vücudunun da %60’› oksijendir. Atmosfer d›fl›nda, do¤a-
da serbest (elementel) hâlde bulunmaz. Renksiz, kokusuz ve
