N‹L
495
d›ndan askerî darbeyle devrildi. Devlet baflkan› olan Albay Sey-
ni Kountché, 1983’te sivil yönetime geçifl için ilk ad›mlar› att›.
Kountché’nin 1987’de ölmesi üzerine yerine geçen Albay Ali
Seibou yeni Anayasa için çal›flmalara bafllad›. 24 Eylül
1989’daki halkoylamas›yla seçmenlerin %99’unun yeni Anaya-
sa’y› kabul etmesinden sonra cumhurbaflkanl›¤› ve Ulusal Mec-
lis seçimleri yap›ld›. Cumhurbaflkan› Seibou’nun baflkanl›¤›n-
daki sivil hükümet Aral›k 1989’da göreve bafllad›. O tarihe kadar
Seibou’nun baflkanl›¤›n› yapt›¤› Ulusal Yönlendirme Üst Konse-
yi ve baflbakanl›k makam› kald›r›ld›.
N‹JERYA
(Fr. ve ‹ng.: Nigeria), Bat› Afrika’da devlet. Güney-
de Gine Körfezi, bat›da Benin, kuzeyde Nijer, do¤uda Kamerun
ve kuzeydo¤uda da Çad ile s›n›rlan›r. Yüzölçümü 923.769 km
2
,
nüfusu 107.100.000 (1997), fiilî baflkenti Lagos, yeni tasarlan-
m›fl baflkenti ise Abuja’d›r. Resmî dili ‹ngilizce (ayr›ca birçok
yerli lehçeleri), ço¤unlu¤un dini Müslümand›r. Ülkenin kuzey
ve güneyi aras›nda fizikî ve beflerî co¤rafya bak›m›ndan büyük
ayr›l›klar vard›r. Atlas Okyanusu k›y›lar›, özellikle Nijer deltas›
batakl›kt›r ve “mongrov”la örtülüdür. Bu k›y› fleridinin ard›nda
yo¤un ekvator orman› bafllar. 19 eyalete bölünmüfl olan Fede-
ral Nijerya Devleti’nin 6 eyaleti kuzeyde yer al›r: ‹lorin, Jos, Ka-
duna, Kano, Maiduguri, Sokoto. Avrupal›lar›n gelmesinden ön-
ce bugünkü Nijerya birtak›m yerli krall›klar taraf›ndan yönetili-
yordu. 1960’ta ba¤›ms›z bir devlet hâline gelen Nijerya,
1961’de, bir halkoylamas› sonunda ‹ngiltere Kamerunu’nun ku-
zey bölümünü ülkesine katt›. 1963’te Birleflmifl Milletler’e üye
oldu. 1967-1970 aras›nda ülke, bir seri kanl› olaylara sahne ol-
du. Bunun bafll›ca nedeni, güneydo¤uda Biafra eyaletinin
(75.000 km
2
, 15.000.000 nüfus) ba¤›ms›z olmak istemesiydi.
Bu giriflim sonuca ulaflamad›. Baflkanl›k sistemiyle yönetilen
Nijerya’da merkezî devletin 2 meclisli parlamentosunun d›fl›n-
da, 19 eyaletin de kendi parlamentolar› vard›r. Nijerya’da 1979
anayasas›yla sivil yönetime dönüldü. 1983’te Tümgeneral Mo-
hammed Buhari öncülü¤ünde darbe yap›ld›. 1985’te kans›z bir
askerî darbeyle General ‹brahim Babangida iktidar› ele geçirdi
ve 1993’e kadar iktidarda kald›.
N‹KARAGUA
(Fr. ve ‹ng.: Nicaragua), Orta Amerika’da dev-
let. Pasifik ve Atlas okyanuslar› aras›nda yer alan Nikaragua, ku-
zeyde Honduras, güneyde de Kostarika ile s›n›rlan›r. 130.000
km
2
yüzölçümüyle en genifl Orta Amerika devletidir. 4.530.000
(1996) olan nüfus kar›fl›k gruplardan oluflur: Melezler %70, be-
yazlar %15, zenciler %9, yerliler %6. Baflkenti Managua, resmî
dili ‹spanyolcad›r. Nüfusun oldukça önemli bölümü kentlerde
yaflar; bafll›calar›: Leon, Jinotega, Matagalpa, Granada, Masaya
ve Puerto Morazán’d›r. 1502’de Atlas Okyanusu k›y›lar›na ilk
ayak basan Avrupal› Kolomb oldu. 1522’de ‹spanyol Gil Gonza-
les d’Avila, yerlilerin flefini yenilgiye u¤ratarak ülkeyi ‹spanya
ad›na fethetti. Bugünkü ad›, Nicarao adl› bir yerli flefinin ismin-
den gelir. 1821’de ba¤›ms›zl›k kazanmas›na karfl›n Nikaragua,
bu tarihten beri bir seri siyasî, askerî kar›fl›kl›klar içinde yafla-
m›flt›r (iç savafllar, ‹ngiltere ve ABD’nin ülke ifllerine kar›flmas›
vb.). Ülkede 1936’dan beri süregelen Somoza ailesinin otoriter
yönetimi, 1979-1980’de Sandinista gerillalar›n›n kanl›, fakat ba-
flar›l› savafllar›yla sona erdi. Yeni yönetim, Somoza rejiminin
son bulmas›ndan sonra sosyalist ülkelerle yak›nlaflt›. Bunun
üzerine ABD ekonomik yard›m› keserek yönetime karfl› mücade-
le veren sa¤c› contralara destek verdi. 1984’te yap›lan seçimleri
Sandinistlerin lideri Daniel Ortega kazanarak devlet baflkan› ol-
du. ABD’nin Sandinist yönetime karfl› sert siyasetini sürdürme-
si ve Nikaragua’ya uygulanan ticarî ambargolar ülke ekonomisi-
nin önemli ölçüde sars›lmas›na neden oldu. Komflu ülkelerde
üslenen contralar›n sald›r›lar› di¤er Orta Amerika ülkeleriyle ilifl-
kilerinin bozulmas›na yol açt›. Ortega 1987’den sonra bask›c›
önlemleri yumuflatmaya bafllad›. Mart 1988’de ise Nikaragua
birliklerinin Honduras’taki gerilla üslerini imha etmek için girifl-
tikleri askerî operasyon baflar›s›zl›kla sonuçland›. Tüm bu olum-
suzluklar üzerine etkinli¤ini kaybeden Ortega, 1990 seçimlerini
kaybetti, Violeta Borrios de Chamorro devlet baflkan› oldu.
N‹KOT‹N,
tütün yapra¤›nda bulunan, renksiz ya¤ k›vam›nda,
s›v› alkaloit (C
10
H
14
N
2
). Fizyolojik olarak en etkin maddeler-
dendir. Sinir sistemini uyar›p kan damarlar› ve ba¤›rsaklar›n düz
kaslar›n› etkiler. Önemli bir t›bbî kullan›m› olmad›¤› gibi, siga-
raya ba¤l› etkilerinden ötürü sa¤l›k sorunlar›na yol açar. Kan
bas›nc› art›fl›na, derideki damarlar›n daralmas›na ve deri s›cak-
l›¤›n›n azalmas›na ya da çarp›nt› ve düzensiz kalp at›fl›na, akci-
¤er kanserine vb. neden olabilir. Açl›¤a ba¤l› mide kaz›nt›lar›n›
giderici ve ba¤›rsaklar›n kas hareketlerini uyararak iç yumuflat›-
c› etkileri de vard›r. Öyle ki, yemek sonras›nda sigara içmenin,
bilimsel bir temeli oldu¤u söylenebilir. Hipofiz bezinden böb-
rekleri etkileyen bir hormon salg›lanmas›n› uyard›¤›ndan idrar
söktürücü etkisi de vard›r. Öteki alkaloitlerin tersine, tam anla-
m›yla al›flkanl›k yaratan bir madde de¤ildir. Tar›mda haflarat öl-
dürücü olarak kullan›l›r.
N‹L
(tarihte: Nilus, Arapça: En-Nil), Kuzeydo¤u Afrika’da ›rmak
(6.676 km.). Genellikle güneyden kuzeye akan Nil, Afrika K›ta-
s›’n›n en büyük; dünyan›n en uzun ikinci ›rma¤›d›r. Yüzölçümü
2.900.000 km
2
olan beslenme havzas› Ruanda, Kenya, Tanzan-
ya, Zaire, Sudan, Etiyopya ve M›s›r’›n s›n›rlar› içinde kal›r. Tan-
ganyika (Burundi) Gölü’nün kuzeyinde do¤an Nil, 盤›r›n›n bu
kaynak kesiminde Kasuma, Kagera gibi adlar tafl›r. Victoria Gö-
lü’nü (Nil Victoria), Rimpon ve Owen flelalelerini geçer ve Kioga
Gölü’ne girer. Daha sonra Murchison flelalelerini ve Albert Gö-
lü’nü geçer ve Güney Sudan’daki batakl›k ovaya var›r ve Bahr ül-
Cebel ad›n› al›r. No Gölü batakl›klar›nda, önemli kollar›ndan bi-
ri olan Bahr ül-Gazal ile birleflerek Beyaz Nil ad›n› al›r (Arapça:
Bahr ül-Ebyaz). Sobat kolunu ald›¤› yere kadar do¤u yönünde
akar (bu kol güneybat› Etiyopya’dan gelir). Buradan, yaklaflak
850 km. kuzeyde, Sudan’›n baflkenti Hartum’da Mavi Nil ile bir-
leflir (Arapça: Bahr ül-Azrak). Yaklafl›k 1.250 km. uzunlukta olan
Mavi Nil, Orta ve Kuzeybat› Etiyopya da¤lar›ndan iner ve bir ko-
lu da Tana Gölü’nden gelir. Yaklafl›k 320 km. daha kuzeyde yi-
ne Etiyopya’dan gelen Atbara kolunu al›r. Atbara’dan sonra art›k
çöl bölgesine giren Nil, denize döküldü¤ü yere kadar hiçbir sü-
rekli su almaz. Vadi Halfa’da M›s›r topraklar›na girer ve Asvan
ile Kahire aras›nda dar, fakat bitekli¤iyle ünlü bir vadi içine yer-
leflir. Kahire’nin 160 km. kuzeyinde genifl (23.000 km
2
) bir del-
