N‹LÜFER
496
ta üzerinde, her biri 220 km. uzunlukta iki kol ve a¤›zla Akde-
niz’e dökülür: Denize ulaflt›¤› noktalarda bat›da Reflit (‹skende-
riye’nin do¤usunda) ve do¤uda Dimyat (Port Said’in bat›s›nda)
bulunur. Irma¤›n yukar› 盤›r› uzun süre bilinmeden kald›. An-
cak 13. yüzy›ldan bafllayarak 19. yüzy›la kadar süren bir dizi ke-
flif gezisi sonunda Nil bütünüyle tan›nabildi. Eski M›s›rl›lar, tan-
r›lar›n bir hizmetkâr›, iyi bir cin sayd›klar›ndan Nil Irma¤›’na
sayg› gösterirlerdi. Vadisi boyunca birçok uygarl›k kurulmufl
olan Nil, tarih boyunca M›s›r’›n en önemli yaflam kayna¤› oldu.
N‹LÜFER,
nilüfergillerden, uzun ömürlü, köksapl› bir su bit-
kisi
(Nymphea).
Yüzer yapraklar› yuvarlak ve genifltir. Uzun
bir çiçeksap›n›n ucunda bulunan çiçekleri beyaz, sar›, mavi ya
da pembe renkte, meyvesi kapsül biçimindedir. Durgun sular-
da ve havuzlarda yetiflen nilüfer, güzel bir süs bitkisidir.
N‹fiASTA,
glikoz zincirlerinden oluflan bir karbonhidrat. Gli-
koz zincirleri niflastada iki tür polisakkarit, yani amiloz ve amilo-
pektin oluflturacak biçimde dizilmifllerdir. Amiloz, 200-500 gli-
koz birimi içeren dallanmam›fl bir zincirden oluflur. Amilopektin
ise birbirine karfl›l›kl› ba¤lanarak dallanm›fl bir yap› gösteren 20
glikoz biriminden oluflan zincirler hâlindedir. Do¤al niflasta ço-
¤unlukla amiloz ve amilopektin kar›fl›m›d›r. Örne¤in patates ve
tah›l niflastalar› %20-30 amiloz ve %70-80 amilopektin içerir.
Niflasta, bitkilerde sitoplazma içine da¤›lm›fl tanecikler hâlinde-
dir. Bu taneciklerin mikroskop alt›ndaki görünümü her bitki için
farkl› oldu¤undan söz konusu niflastan›n kökeni bu yöntemle
belirlenebilir. Pirinç, patates, bu¤day ve öteki tah›l ürünlerinin
niflastas› dünya ölçe¤inde toplam besinin %70’ini oluflturur.
N‹ZAMICED‹T,
III. Selim zaman›nda kurulan talimli asker
oca¤›na verilen ad. 18. yüzy›lda Osmanl› ‹mparatorlu¤u’nda ya-
p›lmak istenen tüm yeniliklere de bu ad verilir. Osmanl› ‹mpa-
ratorlu¤u’nu, içinde bulundu¤u kötü ekonomik-politik koflullar-
dan kurtarmak ve imparatorlu¤un bölünmesini engellemek
amac›yla III. Selim birtak›m yenilikler yapma girifliminde bulun-
du. ‹lk önce asker ocaklar›ndan ifle bafllad›. Çeflitli asker ocak-
lar›nda düzenlemeler yapt›. Yeniçeri Oca¤›’na karfl›l›k Bostanc›
Oca¤›’na ba¤l› olarak Bostanc› Tüfekçisi Oca¤› olarak Nizam›ce-
dit Oca¤›’n› kurdu (24 fiubat 1793). Bu ocak için yeni tüzük ya-
p›ld›. Nizam›cedit Oca¤›, 12.000 kifliden oluflacak ve bunun
1.600’ü ‹stanbul’da, di¤erleri de baflka bölgelerde yerleflecek-
lerdi. Askerlerin e¤itimi için Avrupa’dan uzman subaylar getiril-
di; yeni k›fllalar yap›ld›; yeni giysiler haz›rland›. Oca¤›n giderle-
rini karfl›lamak ve subaylar›n maafllar›n› ödemek için irad›cedit
adl› yeni bir hazine kuruldu. Nizam›cedit’in çok k›sa zamanda
geliflip güçlenmesi, yeniçerileri ve onlarla iflbirli¤i yapan fieh-
zade Mustafa, fieyhülislâm Ataullah Efendi ve ‹stanbul kayma-
kam› gibi ileri gelenleri tedirgin etti. Bunlar›n k›flk›rtmalar›yla
kale yamaklar›, Kabakç› Mustafa’n›n yönetiminde ayakland›lar;
ayaklanmay› bast›rmak için hiçbir giriflimde bulunmayan III.
Selim, Nizam›cedit’i kald›rd›¤›n› bildirdi; buna ra¤men fleyhü-
lislâm›n fetvas›yla tahttan indirildi (1807).
NOBEL ÖDÜLLER‹,
Alfred Nobel’in vasiyetnamesi gere-
¤ince 1901’den beri her y›l fizik, kimya, fizyoloji-t›p, edebiyat ve
bar›fl alan›nda verilen ödüller. 27 Kas›m 1895 tarihli ve 30 Ara-
l›k 1896’da Stockholm’de aç›klanan vasiyetnamesiyle Alfred
Nobel’in kurdu¤u ödüller, insanl›¤a çeflitli alanlarda hizmet
edenleri ödüllendirmek amac›n› güder. Bunu sa¤lamak için No-
bel’in servetinin y›ll›k geliri befl eflit paya bölünerek da¤›t›l›r.
1969’dan bu yana iktisat alan›nda da, ‹sveç Merkez Bankas›’n›n
koydu¤u bir Nobel Ödülü verilmektedir. Fizik, kimya ve iktisat
ödülleri ‹sveç Kraliyet Bilimler Akademisi; fizyoloji ya da t›p
ödülleri Stockholm Kraliyet Karolin Enstitüsü; edebiyat ödülü
‹sveç Akademisi; bar›fl ödülü de Norveç parlamentosunun seç-
ti¤i befl kiflilik bir Nobel komitesi taraf›ndan da¤›t›l›r.
NOEL,
Hristiyanlar›n, ‹sa’n›n do¤um gününü kutlad›klar› yor-
tu. Bat›’da kutlama 354 y›l›ndan bafllayarak 25 Aral›k’ta yap›ld›.
Do¤u’daysa Noel 6 Ocak’ta kutlan›yordu. Daha sonra Do¤u’da
da Aral›k ay›n›n 25. günü benimsendi. Noel yortusu nedeniyle
Noel a¤ac› (çam) süslenir ve ›fl›kland›r›l›r. Çocuklara Noel ge-
cesi flekerleme, oyuncak vb. arma¤anlar da¤›tt›¤›na inan›lan ef-
sanevî Noel Baba (Aziz Ayanikola), karla örtülü k›rm›z› bafll›kl›
paltosu ve kocaman beyaz sakal›yla temsil edilir; bu efsaneye
uygun olarak çocuklara arma¤anlar verilir.
NOKTALAMA ‹fiARETLER‹,
noktalama iflinde kullan›-
lan iflaretler. Bu iflaretlerin bafll›calar› ve kullan›ld›klar› yerler
flunlard›r: Nokta (.), bitmifl bir cümlenin sonuna; baz› k›saltma-
lardan ve s›ra gösteren say›lardan sonra konur; ayr›ca belli bir
günü gösteren tarihlerin yaz›m›nda gün, ay, y›l say›lar›n› birbi-
rinden ay›r›r; saat gösteren say›larda saat ile dakikan›n aras›na
konur. Virgül (,), ayn› görevi gören süzcükleri, sözcük öbekle-
rini ve s›ral› cümleleri ay›rmada; özne ile yüklem aras›na baflka
ögeler girmiflse, öznede belirtilmesi gereken ögelerden sonra;
say›lar›n ondal›k k›s›mlar›n› belirtmede kullan›l›r. Noktal› virgül
(;), birbirine ba¤l› bulunmalar›na karfl›n, kendi içinde ba¤›ms›z
olan cümleleri ay›rmak için; iki cümle birbirine ba¤laçla ba¤la-
n›yorsa, birinci cümlenin sonunda kullan›l›r. ‹ki nokta (:), bir
cümleden ya da sözcükten sonra örnekler, aç›klamalar yap›la-
caksa, cümlenin ya da sözcü¤ün sonuna konur. Üç nokta (...),
“gibi” anlam›nda; bitmemifl cümlelerin sonunda kullan›l›r. S›ra
noktalar (....), söylenmeden geçilen sat›rlar› belirtmek için kul-
lan›l›r. Soru iflareti (?), soru bildiren cümlenin ya da sözcü¤ün
sonuna konur. Ünlem iflareti (!), ünlem bildiren cümlelerden ya
da sözcüklerden sonra konur. K›sa çizgi (-), sat›r sonuna s›¤-
mayan sözcükleri bölerken; iki kelimenin aras›ndaki ilgiyi, ba¤-
lant›y› ve ayr›ca; ara sözcükleri, ayr›nt› say›labilecek aç›klamala-
r› belirtmek için kullan›l›r. Uzun çizgi (-), karfl›l›kl› konuflmada,
konuflan de¤ifltikçe sözlerin bafl›na konur. Noktal› çizgi (.-),
madde s›ralamalar›nda, konu bafll›klar›n› ay›rmak için kullan›l›r.
T›rnak iflareti (“ “), baflkas›ndan aktar›lan sözlerin bafl›na ve so-
nuna konur. Ayraç
(
( )
)
, bir cümle ya da sözcükle ilgili aç›kla-
man›n bafl›na ve sonuna konur. Köfleli ayraç ([ ]), ayraç içine
al›nmas› gereken bir aç›klama, köfleli ayraç içine al›n›r. Kesme
iflareti (’), özel adlardan, k›saltmalardan ve say›lardan sonra ge-
len ekleri ay›rmak için kullan›l›r. Düzeltme iflareti (^), Arapça ve
Farsça kökenli sözcüklerde ince “k” ve “g” den sonra gelen “a”
ve “u”nun üstüne konur; yaz›mlar› ayr›, anlamlar› farkl› olan
sözcüklerde kullan›l›r. Çengel iflareti (§), ayr› konular›, de¤iflik
paragraflar› ay›rmak için konur.
