PARAGUAY
529
anayurdu Avustralya olan, bütün dünyada kafeslerde beslenen
muhabbetkufllar›d›r
(Melopsittacus)
.
PAPALIK,
papan›n bulundu¤u makam. Merkezi Roma ken-
tindeki Vatikan’d›r. Papal›¤›n kuruluflu kilise tarihi kadar eskidir.
‹sa’n›n yak›n arkadafllar›ndan Aziz Petrus’un Roma’ya gelerek
orada öldü¤ü, dolay›s›yla onun halefi olan papalar›n kutsal bir
görevi oldu¤u Hristiyanlarca kabul edilmektedir. Roma impara-
torlar›n›n, Hristiyanl›¤› kabul ettikten sonra, Roma Kilisesi’nin
bafl›nda bulunan papalara dini konularda dan›flmalar› Papal›¤›n
önemini art›rd›. 5. yüzy›lda ‹znik’te toplanan din meclisinde,
bölge piskoposlar›n›n bütün di¤er metropolitlere üstün oldu¤u
kabul edilince, ‹talya’daki tek piskoposluk olan Roma Kilisesi
bütün ‹talya’n›n en üst dini makam› oldu. Do¤u Roma ‹mpara-
torlu¤u içinde de benzer flekilde birçok papal›k ve patriklik var-
d›. Do¤u Kilisesi kesin olarak Roma Kilisesi’nden ayr›l›nca
(1054) Bat› dünyas›nda Papal›¤›n etkisi daha da artt›. 10. yüz-
y›lda Papal›k büyük bir bunal›m geçirdi; Roma’dan baflka Avig-
non ve Pisa flehirlerinde de ayr› papal›klar kuruldu. Röne-
sans’ta, Protestan Reform hareketinde ve Napoléon döneminde
Papal›k az çok bunal›m geçirdiyse de bunlar› rahatl›kla atlatt›.
Orta Ça¤’da Papal›¤›n siyasî nüfuzu, Papal›k makam›na gelen
birçok papan›n kirli oyunlara gelmesine yol açt› (Borgialar gibi).
Osmanl› ‹mparatorlu¤u’nun Do¤u Avrupa’da yay›lmas› s›ras›n-
da düzenlenen kara ve deniz savafllar›nda Papal›¤›n büyük rolü
oldu. 1870 y›l›nda birli¤ini sa¤layan ‹talya’da Roma, yeni dev-
letin baflkenti olunca, papan›n Vatikan Saray›’nda bir hükümdar
olarak kalmas› kabul edildi ve el konan topraklar›na karfl›l›k pa-
paya maafl ba¤land›. Ancak papalar, Roma’n›n yeni ‹talya devle-
tine kat›lmas›na karfl› ç›kt›lar ve Papal›¤›n ba¤›ms›z olmas› fikir-
leri yar›m yüzy›l kadar savunuldu. Nihayet 1929’da ‹talyan hü-
kümeti ile yap›lan Latran Antlaflmas› ile Papal›k, Vatikan Kilise
Devleti olarak ba¤›ms›zl›¤›na kavufltu.
PAPUA-YEN‹ G‹NE
(Fr.: Papouasie Nouvelle-Guinée,
‹ng.: Papua New Guinea), Yeni Gine Adas›’n›n do¤u yar›s› üze-
rinde devlet. Yeni Gine’yi oluflturan üç bölgeden ikisinin birlefl-
mesiyle oluflmufltur: Kuzeydo¤u Yeni Gine ve Güneydo¤u Yeni
Gine (adan›n bat›s›n› oluflturan ‹rian Baret Endonezya toprakla-
r›na dahildir). Kuzeydo¤u bölgesi, 1883-1885 y›llar›ndan I.
Dünya Savafl› sonras›na dek Alman sömürgesiydi. 1921’de bu
bölge Milletler Cemiyeti mandas›na girdi. 1946’dan 1975’e dek
BM vesayetinde Avustralya taraf›ndan yönetildi. Güneydo¤u
bölgesi, önceleri ‹ngiltere’nin sömürgesiyken 1906’da Avustral-
ya’ya verildi. 1973’te Avustralya bu bölgeye iç özerklik tan›d›.
1975 y›l›nda her iki bölge birleflerek ba¤›ms›z Papua-Yeni Gine
Devleti’ni oluflturdular ve Uluslar Toplulu¤u’nun tam üyesi ol-
dular. Yeni devletin alan› 462.840 km
2
, nüfusu 4.400.000’dir
(1997). Baflkenti Port Moresby, bafll›ca kentleri ise Rabaul, Lae
ve Madang’d›r. Halk›n›n ço¤u Melanezya lehçeleriyle konuflur-
sa da, resmî dili, ancak s›n›rl› say›da insan taraf›ndan konuflu-
lan ‹ngilizcedir. Ekvatorla 10º güney paraleli aras›nda, bat›-do-
¤u yönünde uzanan Papua, co¤rafî yeri, iklimi, büyük çeflitlilik
gösteren morfolojisiyle ilginç bir ülkedir. Yeni kurulan bu genifl
devlet, toprak ürünleri ve yeralt› kaynaklar› bak›m›ndan oldukça
zengindir. Baflkent Port Moresby, baz› uluslararas› havayolu or-
takl›klar›na ait uçaklarla komflu ülke ve k›talara ba¤lan›r. ‹çte ka-
rayollar› bugün için çok yetersizdir. Bafll›ca ürünleri; muz, hin-
distancevizi, patates, flekerkam›fl›, kahve, kakao, kauçuk, kopra,
çay, bitkisel ya¤ ve tohumlar; hayvan ve orman ürünleridir. Ye-
ralt› kaynaklar› içinde bak›r, alt›n ve gümüfl dikkati çeker.
PARA,
de¤iflim arac› ve de¤er ölçüsü olarak kullan›lmak için
devletçe bast›r›lan metal ya da k⤛t akçe. Kiflilerin toplum için-
de yapt›klar› hizmete ya da verdikleri mala karfl›l›k olmak üzere
alacaklar›, para ile ödenir. Her hizmetin ve mal›n, o topraklar
üzerinde kullan›lan para birimi cinsinden bir karfl›l›¤› vard›r. Do-
lay›s›yla para, toplumun alacakl›ya verdi¤i bir borç senedi, bir
sat›n alma gücüdür. Paray› elinde bulunduran kimse, bu para
karfl›l›¤›nda mal ve hizmet sat›n alabilir. 1914’ten önce ödeme
arac› olan paran›n de¤eri, gümüfl, alt›n gibi de¤erli madenlerin
belirli a¤›rl›klar›na orant›l› olarak hesaplan›rd›. Günümüzde kul-
lan›lan madenî paralar›n kendi de¤erleri yoktur ve itibarî de¤er-
leri üzerinden ifllem görürler. Günümüzde en çok kullan›lan iti-
bari para banknotlard›r. K⤛t üzerine yaz›l› de¤erlerden oluflan
banknotlar, ilgili devletin bir kuruluflu ya da izin verdi¤i bir ban-
ka taraf›ndan özel olarak bas›l›r ve piyasaya sürülür (emisyon).
Banknotlar›n ç›kar›l›fl›nda çok s›k› iktisadî kurallara uyulur. Aksi
takdirde paran›n sat›n alma gücü süratle azal›r ve kiflilerle dev-
let aras›ndaki güven sars›l›r. Türkiye’de emisyon T.C. Merkez
Bankas›’n›n yetkisindedir. Özellikle II. Dünya Savafl›’ndan sonra
her milletin paras›n›n birim de¤eri, itinayla hesaplanan belirli
miktar de¤erli maden (alt›n gibi) karfl›l›¤› olarak tespit edilmek-
teydi. Son y›llarda bu yöntem terk edilerek birim paran›n de¤eri
tamamen soyut bir de¤er tafl›maya bafllam›flt›r. Buna göre, birim
paran›n ülke içinde sat›n alabilece¤i mal ve hizmetler paran›n iç
de¤erini, ayn› flekilde birim paran›n sat›n alabilece¤i yabanc›
para (özellikle dolar) miktar› da d›fl de¤erini oluflturur. Tarihte
paran›n kullan›lmaya bafllanmas› ‹.Ö. 7. yüzy›la rastlamaktad›r.
Bu dönemde, araç ya da silâh biçimi verilmifl maden parçalar›
al›flveriflte de¤er ölçüsü olarak kullan›l›yordu. Önceleri de¤erli
madenler belirli a¤›rl›kta toz ya da külçe olarak kullan›l›rken, da-
ha sonralar› üzerlerine de¤erlerini belirten damgalar vurularak
ç›kar›lmaya baflland›. Bu anlamda ilk paran›n Lidya Kral› Krezüs
taraf›ndan tedavüle ç›kar›ld›¤› san›lmaktad›r.
PARAGUAY,
Güney Amerika’da devlet. Güney Amerika’da,
denize k›y›s› olmayan iki devletten biri (di¤eri Bolivya). Brezil-
ya, Arjantin ve Bolivya ile s›n›rlan›r. Yüzölçümü 406.572 km
2
,
nüfusu 5.100.000 (1997), baflkenti Asunción, di¤er önemli
kentleri Encarnicion, Villarrica, Concepcion, Pedro Juan Cabal-
lero ve Coronel Oviedo’dur. Dili ‹spanyolca (daha çok konuflu-
lan dil yerli Guarani), dini Katolik’tir. Paraguay’›n ilk kâflifleri Di-
az de Solis (1515) ve Diego Garcia’d›r (1525). ‹spanyollardan
önce burada Guarani yerlileri yafl›yordu. 1537’de Asuncion
kenti kuruldu. 1585’ten itibaren Paruguay’a gelip yerleflen ‹s-
panyol Cizvit misyonerleri, yerliler aras›nda Hristiyanl›¤› yay-
maya bafllad›lar. 1649’da Paraguay kesinlikle bir ‹spanyol sö-
mürgesi oldu ve 1757’de Cizvitler ülkeden ç›kar›ld›. Paraguay
1811’de ba¤›ms›zl›¤›n› kazand›. 1954’ten sonra General Alfredo
