RUSYA
561
tu. Yurt d›fl›nda bulunan ve
devrimin patlak vermesiyle
Rusya’ya dönen Troçki, Sov-
yet’in bafl›na getirildi. Daha
sonra grevler, sokak çarp›flma-
lar›, Sovyet’in oluflumu ve ro-
lünden hareketle Lenin de
1905 devrimini 1917 Ekim
Devrimi’nin ilk provas› olarak
nitelendirecektir. 6 Kas›m
1917’de (eski Rus takvimine göre 24 Ekim) art›k Sovyet’te Men-
fleviklere ve Sosyalist Devrimciler’e karfl› ço¤unluk sa¤lam›fl
olan Bolflevikler, Sovyet Askerî Yürütme Komitesi’nin devrim
plânlar›na uygun olarak K›fll›k Saray’› ve geçici hükümet binala-
r›n› ele geçirdiler. Ertesi gün, toprak devrimi programlar› Bolfle-
viklerce hemen aynen benimsenmifl olan Sosyalist Devrimci-
ler’in hükümete kat›lmaya yanaflmamas› üzerine yaln›zca Bolfle-
viklerden oluflan bir Halk Komiserleri Konseyi oluflturuldu ve
bu konsey ülkedeki tüm Sovyetler taraf›ndan tan›nd›. Fabrikala-
ra, Kilise’nin ve eski düzen yanl›lar›n›n mülklerine el kondu. Rus
tarihine “1917 Ekim Devrimi” olarak geçen bu devrimi, Lenin,
tarihî görevleri bak›m›ndan, devrimin k›rsal alanlara tafl›nd›¤›
1918 y›l›na dek “burjuva”, ondan sonras› için de “sosyalist”
olarak nitelendirdi. ‹lerlemeye devam eden Alman ordular› ile 5
Aral›k’ta ateflkes imzaland›. 3 Mart 1918’de imzalanan Brest-Li-
tovsk Antlaflmas› ile savafl kesinlikle sona erdi. Ateflkesin he-
men ard›ndan, Rusya’da iç savafl patlak verdi. Bir yanda ‹ngilte-
re, Fransa, Japonya ve ABD hükümetleri taraf›ndan desteklenen
ve eski çarl›k rejimi yanl›s› güçlerden oluflan Beyaz Ruslar, di-
¤er yanda ise Troçki taraf›ndan örgütlenen ve eski askerlerle ifl-
çilerden oluflan K›z›l Muhaf›zlar bulunuyordu. Yaklafl›k üç y›l
boyunca, Kafkasya, Ukrayna, Balt›k yöresi ve Sibirya’da fliddet-
li mücadeleler oldu. 1921 y›l›nda Bolflevikler iktidar› tam anla-
m›yla ele geçirdiler.
RUSYA,
Topraklar›n›n dörtte biri Do¤u Avrupa’da, dörtte üçü
Güney Asya’da bulunan dünyan›n en genifl devleti. 21 özerk
cumhuriyet, 2 federal flehir, 10 özerk yönetim birimi (okrug), 6
özerk il (kray) ve 49 özerk bölgeden (oblast) meydana gelir. Rus
devletinin temelinin at›ld›¤› tarihî bölge; IX. yy.’dan XX. yy.’a ka-
dar devam eden geliflme süreci içinde, Do¤u Avrupa’dan Pasi-
fik’e kadar uzanan dev bir imparatorluk boyutlar›na ulaflt›. VI.
yy.’dan itibaren ‹slâv kabileleri, Balt›k Denizi’yle Karadeniz ara-
s›ndaki ›rmak boylar›nda yerleflmeye bafllad›lar. ‹slâvlar, IX.
yy.’da, serüvenci Norman kavmi Vareglerin ticarî ve askerî bo-
yunduru¤u alt›na girdiler; bunlara Rus ad›n› veren Varegler, Ru-
rik döneminde Novgorod’da bir devlet kurdular (856’ya do¤ru);
bu devlet k›sa sürede Neva’dan Karadeniz’e kadar geniflledi.
Büyük Petro (1682-1725) ve II. Yekaterina (1762-1796), bir öl-
çüde mutlak›yetçi bat› modellerinden esinlenerek Rusya’y› mo-
dern bir devlet yapt›lar. Baflkent, 1715’te Sen-Petersburg’a ta-
fl›nd›. Bir donanma kuruldu; ordu güçlendirildi; ülke yönetimi
yeniden örgütlendi; vergilendirmede reform yap›ld›; e¤itim ge-
lifltirildi; sanayi ve ticaret teflvik edildi. Memur aristokrasisi, sa-
hibi bulundu¤u topraklar üzerinde veraset hakk› (1714) ve hiye-
rarflik bir statü (1722) elde etti. Rus Kilisesi’nin bafl›na, çara
ba¤l› bir vekilin gözetiminde bir Sinod Meclisi getirildi (1721).
1649’dan beri babadan o¤ula geçen kölelik, Pugaçev Ayaklan-
mas›’ndan (1773-1775) sonra özellikle Ukrayna’ya yay›ld›. Li-
vonya, Estonya, ‹ngria ve Karelya, 1721’de (‹sveç ile Nystad
Antlaflmas›); Beyaz Rusya, Volhynia, Litvanya ve Kurland 1772,
1793, 1795’te (Polonya’n›n bölüflülmesi); Azak, K›r›m ve Güney
Ukrayna, 1774 ve 1792’de (Osmanl› ‹mparatorlu¤u ile Küçük
Kaynarca ve Yafl antlaflmalar›) Rusya’ya kat›ld›. I. Aleksandr,
Finlandiya (1809) ve Besarabya’y› (1812) ald›; Frans›z istilâs›n›
geri püskürttü (1812); 1815’te Polonya kral› oldu; Kutsal ‹ttifak’›
haz›rlad›. I. Nikolay (1825-1855), antiliberal politikalar› sürdür-
dü (1825’de Dekabrist hareketin, 1831’de Polonya ayaklanma-
s›n›n bast›r›lmas›) Balkanlar ve Bo¤azlar›n egemenli¤ini Os-
manl›lardan almaya çal›flt› ama ‹ngiltere ve Fransa’n›n muhale-
fetiyle karfl›laflt› (1841, Londra Konvansiyonu; 1854-1856 K›r›m
Savafl›). II. Aleksandr (1855-1881), köleli¤in kald›r›lmas›
(1861); yönetim bölgelerinde veya illerde (zemstvolar) ve flehir-
lerde (dumalar) seçilmifl meclislerin kurulmas›; askerlik hizme-
tinin esneklefltirilmesi; adalet ve e¤itimde modernleflme gibi
büyük reformlar gerçeklefltirdi. Asya’da (Kafkasya, Türkistan,
Do¤u Sibirya) yeni topraklar elde etti. Ama Avusturya ve Alman-
ya, Berlin Kongresi’nde (1878), Balkanlarda Osmanl›lar karfl›-
s›ndaki zaferinin meyvelerini almas›n› ve San Stefano Antlafl-
mas›’n› uygulamas›n› engellediler. ‹çeride, liberaller ve hâlâ
toprak sahibi olamayan köylülerin hoflnutsuzlu¤u devrimci k›fl-
k›rtmalar› besledi; çar öldürüldü. III. Aleksandr (1881-1894) ve
II. Nikolay (1894-1917) döneminde çarl›k politikas›n›n temelini
otokrasi, Ortodoksluk ve ulusçuluk oluflturdu. Ruslar d›fl›ndaki
halklar ve Yahudiler k›y›ma u¤rad›. Ancak sanayideki dev gelifl-
me, sefalet çeken bir iflçi s›n›f›n›n do¤mas›na yol açt›. 1898’de
kurulan Sosyal Demokrat ‹flçi Partisi, 1903’ten itibaren Bolfle-
viklerin yönetimine girdi. Ülke, haz›rl›kl› olmad›¤› halde 1914’te
Almanya’ya karfl› savafla girdi. Savafl, Rusya için k›sa sürede fe-
lâketle sonuçland›: 2,5 milyon insan yitirildi; ülkenin tüm bat›
bölgesi iflgal edildi. Mart 1917’de (Rus takvimine göre flubat)
Petrograd’da meydana gelen kar›fl›kl›klar (fiubat Devrimleri) so-
nunda çarl›k rejimi ortadan kald›r›larak, yerine, burjuvazinin
destekledi¤i liberal cumhuriyetçi bir hükümet kuruldu. Halk s›-
n›flar›, ›l›ml› sosyalistlerle (Menflevikler) radikal sosyalistler
(Bolflevikler) ve devrimci sosyalistlerden oluflan iflçi ve asker
sovyetleri biçiminde örgütlendi. Bat›l› ülkelerin bask›s›yla, tem-
muzdan itibaren Kerenski’nin baflkanl›¤›ndaki hükümet reform-
lar› ertelendi; Menflevikler ve devrimci sosyalistlerin deste¤in-
de savafl› sürdürdü. Sovyetler içinde giderek artan hoflnutsuz-
luk Bolfleviklerin yarar›na oldu; Rusya’da 1922’de yeni bir dev-
let: SSCB kuruldu. Minsk Antlaflmas› ve BDT’nin kurulmas›n-
dan (8 Aral›k 1991) sonra SSCB’nin çöküfl süreci Mihail Gor-
baçov’un 25 Aral›k 1991’deki istifas›yla tamamland›. Ekim
1993’teki askerî darbe giriflimini bast›ran devlet baflkan› Boris
Yeltsin yönetimindeki Rusya, yurttafllar aras›nda eflitli¤i güven-
ceye alan bir hukuk devletini zoraki ad›mlarla infla etmeye çal›fl-
maktad›r. Ancak bu arada eski SSCB’nin sonunu haz›rlayan
merkez güçlerden bir türlü yakas›n› kurtaramamaktad›r. ‹ç je-
opolitik karmaflas›n›, keflfetmeye bafllad›¤› engin topraklar üze-
