SAMSUN
567
1201). Sultan Alparslan, kumandanlar›ndan Ebül Kas›m’› Erzu-
rum ve dolaylar›n› almas› için görevlendirdi. Bu bölgeyi büyük
bir baflar›yla ele geçiren Ebul Kas›m, ayn› bölgenin beyli¤ine ta-
yin edildi. Ölümünden sonra yerine o¤lu Ali (1102), Ali’den
sonra bu hanedana ad›n› veren Saltuk Bey bafla geçti. Gürcüler
ile savaflt› (1153-1161). K›z›n› Anadolu Selçuklu Sultan› II. K›l›ç
Aslan ile evlendirdi. Saltuk Bey ölünce yerine o¤lu Nâsirüddin
Muhammet geçti. Irak Selçuklu Sultan› Tu¤rul Bey’e ba¤lanan
Nâs›rüddin Muhammet ölünce yerini Melikflah ald›. Melikflah,
Anadolu Selçuklu Sultan› Rüknettin Süleyman fiah ile yapt›¤›
savaflta yenildi (1201) ve Saltuklular›n egemenli¤i son buldu.
SALYANGOZ,
yumuflakçalardan, küçük, kabuklu hayvan-
lar›n genel ad›. Kabuklar› ince, sar›mt›rak ve sarmal k›vr›ml›d›r.
Dünyan›n her taraf›nda nemli topraklarda, yeflillikler aras›nda
yaflar, bitkisel besinlerle beslenirler. Salyangoz kimi ülkelerde
yenir. Bu nedenle son y›llarda Türkiye’nin d›flsat›m ürünleri ara-
s›na girmifltir; çeflitli Avrupa ülkelerine gönderilir.
SAMAN NEZLES‹,
yiyecek maddelerinin, tozlar›n, özellik-
le çiçektozlar›n›n yol açt›¤›, hapfl›rma, göz k›zarmas› ve kafl›n-
mayla bafllayan alerjik nezle. Bu nezle türü burun mukoza zar›
ya da göz sümüksel zar›n›n gösterdi¤i alerjik tepkiden ileri ge-
lir. Kimi zaman bafl a¤r›s› da görülebilir. Hastal›¤›n süresi, or-
taya ç›kmas›na neden olan d›fl etkinin varl›¤›n› sürdürmesine
ba¤l›d›r. ‹lâçla tedavisi mümkün olmakla birlikte en iyi yöntem,
hastan›n kendisinde alerji yaratan etkiden uzak durmas›d›r.
SAMANYOLU,
içinde bulundu¤umuz galaksi. Disk biçi-
minde sarmal bir galaksidir. 100 milyar dolay›nda y›ld›z içerir.
Yar›çap› 15.000 parsec kadard›r. Ays›z gecelerde gökyüzünün
karanl›k zemini üstünde baz› k›s›mlar› çok parlak görülür. Gü-
nefl Sistemi’miz, Samanyolu’nun sarmal kollar›ndan biri üzerin-
de olup Sagittarius Tak›my›ld›z› do¤rultusundaki yo¤un galaksi
merkezinden 9.000 parsec uzaktad›r. Samanyolu, kabaca küre-
sel bir çekirdek (çap›, yaklafl›k 1.500 parsec) çevresinde, a¤›r ve
düzgün olmayan bir h›zla dolan›r. Günefl, galaksinin merkezi et-
raf›nda her 250 milyon y›lda bir çember çizer. Samanyolu, çap›
50.000 parsec’i bulan bir gaz ve toz bulutuyla geçici y›ld›zlar ve
y›ld›z kümelerinden oluflan küresel bir ayla ile çevrilidir. Sarmal
kollar› üzerinde çeflitli özellikte milyonlarca parlak y›ld›z bulu-
nur. Toz bulutlar›, Samanyolu’nun büyük bölümünü görmemize
engel olur. Arada karanl›k lekelerin gözükmesi bundand›r.
SAMSUN,
Orta Karadeniz bölümünde il ve bu ilin merkezi
olan kent. Do¤uda Ordu, güneyde Tokat ve Amasya, bat›da
Çorum ve Sinop illeriyle komfludur; kuzeyde, Terme do¤usun-
dan Alaçam’›n bat›s›na kadar, uzun bir k›y› fleridiyle Karade-
niz’e aç›l›r. Bu denize dökülen iki önemli akarsuyun (Yeflil›r-
mak ve K›z›l›rmak) genifl delta ovalar› ve a¤›zlar› bu il içinde
kal›r. Kuzey Anadolu kenar da¤lar›, Orta Karadeniz bölümünde
ve özellikle Samsun ilinde, s›ran›n bat› ve do¤udaki kesimle-
rine göre alçakt›r. “Canik” genel ad› alt›nda tan›nan bu da¤lar,
yine Do¤u ve Bat› Karadeniz bölümlerinde oldu¤u gibi, belli
yönde uzant›ya da sahip de¤ildir. K›z›l›rmak, Yeflil›rmak ve
kollar› taraf›ndan parçalanm›fl, tabanlar› az çok geniflleyerek
ova düzlükleri durumuna gelmifl yöreler, bu da¤ bloklar›n› bir-
birinden ay›r›r. Ladik güneyinde, Samsun-Amasya s›n›r›nda
yer alan Akda¤ (2.058 m.) ile Vezirköprü’nün bat›s›nda, Sinop
ili s›n›r›ndaki Kunduz Da¤› (1.788 m.) d›fl›nda, da¤lar›n yük-
seklikleri her yerde 1.500, hatta 1.000 metreden azd›r. Buna
karfl›l›k Samsun, alçak k›y› ovalar›n›n bütün Karadeniz bölge-
sinde en genifl yer kaplad›¤› ildir. K›z›l›rmak, Yeflil›rmak ve
Termesuyu deltalar›, il alan›n›n önemli bir bölümünü olufltu-
rur. Yerflekillerinin gösterdi¤i bu özellik, iklim, do¤al ve kül-
türel bitki örtüsü, özellikle tar›msal ürünlerin çeflitlili¤i ve üre-
tim miktarlar›n›n öteki Karadeniz k›y› illerine oranla fazla olu-
flu, nüfusun kalabal›kl›¤› ve k›rsal yerleflmelerin daha çok
“toplu yerleflme” karakteri tafl›mas› gibi farkl›l›klara neden ol-
mufltur. S›cakl›k rejimiyle bölgenin öteki k›y› illerinden önem-
li bir ayr›l›k göstermez. Örne¤in Samsun il merkezinde y›l›n en
so¤uk ve en s›cak aylar›n›n ortalamalar› 6,9º ve 23,2ºdir. An-
cak ya¤›fllar bak›m›ndan durum az çok de¤iflir. Karadeniz k›y›-
lar›nda genellikle 1.000-1.200 mm.nin üstünde kalan y›ll›k or-
talama ya¤›fl tutarlar› Samsun ilinde azal›r. ‹l, akarsular bak›-
m›ndan zengindir. Bu zenginlik, do¤rudan do¤ruya Karade-
niz’e dökülen küçük sulardan baflka, Yeflil›rmak ve K›z›l›rmak
gibi iki önemli akarsuyun afla¤› 盤›rlar›yla a¤›zlar›n›n Samsun
ilinde kalmas›n›n sonucudur ve etkilerini özellikle tar›m ala-
n›nda gösterir. Yeflil›rmak-Terme ve K›z›l›rmak delta ovalar›,
bütün Karadeniz bölgesinin en yo¤un k›rsal nüfuslanma ve ve-
rimli tar›m yöreleridir. Bu durumlar›yla da güney k›y›lar›m›z›n
Çukurovas›’na benzerler. Öte yandan, K›z›l›rmak üzerinde (Baf-
ra ilçe merkezi yak›n›nda) yap›m›na bafllanan ve Çarflamba ya-
k›n›nda, Yeflil›rmak üzerinde yap›m› bitirilmifl olan Hasan
U¤urlu baraj ve hidroelektrik santralleri Türkiye’nin en önemli
sulama ve enerji üretimi kurulufllar›d›r. Deniz bal›kç›l›¤›yla kar-
fl›laflt›r›lamazsa da, bu ›rmaklar ve deltadaki baz› küçük göller-
den bal›k bak›m›ndan da yararlan›l›r. Özellikle K›z›l›rmak a¤z›n-
da mersinbal›¤› av› ve havyarc›l›k, ekonomiye katk›s› bak›m›n-
dan önem tafl›masa da, de¤iflik bir gelir kayna¤› olmas›yla dik-
kati çeker. Samsun ilinin yüzölçümü 9.579 km
2
, nüfusu ise
1.168.574’tür. ‹l merkezi Samsun, Orta Karadeniz’de Yeflil›r-
mak ve K›z›l›rmak deltalar› aras›nda kalan bir koyda kurulmufl-
tur. Kentin hemen k›y› boyunca, do¤udan bat›ya bir flerit, hâ-
linde uzanan liman ve gar yöreleri, ifl ve ikamet semtlerinin bü-
yük bölümü düz ve alçakt›r. Fakat geriye do¤ru yavafl yavafl
