SAKARYA SAVAfiI
566
bat›s›nda, büyük bölümüyle ovada, bir bölümüyle de güneyba-
t›s›ndaki tepeler üzerinde kurulmufltur. Ulaflt›rma bak›m›ndan
avantajl› il merkezlerimizden biridir: 9 km.lik bir flube hatt›yla
Arifiye’de ana demiryoluna ba¤l› olduktan baflka, muntazam flo-
selerle bir yandan 5 km. güneyindeki Ankara-‹stanbul flosesine,
öte yandan da ilçelerine ve komflu illere ba¤lan›r (Karasu’da Ka-
radeniz k›y›s›na; Akçakoca ve Ere¤li’ye; Kaynarca, Kand›ra üze-
rinden fiile ve ‹stanbul’a; Do¤ançay, Pamukova, ‹znik üzerinden
Marmara Bölgesi’ne; Bilecik, Bozöyük üzerinden Eskiflehir’e).
Afla¤› Sakarya üzerinde, havzan›n gerçekten “pazar”› olan Ada-
pazar›, bu rolünü öteden beri oynamaktaysa da, özellikle 20.
yüzy›l›n bafllar›ndan beri geliflip büyümeye bafllam›flt›r. Gerek
k›rsal ve gerekse kentsel nüfusunun önemli bölümü, çeflitli ta-
rihlerde Balkanlar’dan ve Kafkasya’dan gelen göçmenlerle, daha
yak›n tarihlerde Türkiye’nin öteki bölgelerinden (özellikle Do¤u
Karadeniz’den) gelmifl olan kiflilerden meydana gelir. 20. yüzy›-
l›n bafllar›nda birkaç bin nüfuslu bir yerleflme olan Adapaza-
r›’n›n nüfusu 1927’de 22.500’e ulaflm›fl ve bu tarihten beri ge-
liflme h›z› artarak 1997’de 170.000’i geçen nüfusuyla Türki-
ye’nin büyük il merkezlerinden biri olmufltur. Kent merkezi ve
köyler, Kuzey Anadolu k›r›k hatt›na yak›n bulunmalar› ve ço¤un-
lukla yumuflak bir zemin üstünde kurulmufl olmalar› nedeniyle
depremlerden zaman zaman zarar gören illerimiz aras›ndayd›.
Ancak 17 A¤ustos 1999 ve 12 Kas›m 1999 depremlerinde Ada-
pazar›, Hendek, Akyaz› gibi pek çok yeri büyük ölçüde zarar gör-
dü. Sakarya, sanayi bak›m›ndan komflusu Kocaeli kadar de¤ilse
de, oldukça ileri düzeydeki illerimizden biridir.
SAKARYA SAVAfiI,
Kurtulufl Savafl›’nda Türk ve Yunan
ordular› aras›nda geçen meydan savafl› (23 A¤ustos-13 Eylül
1921). Birinci ve ‹kinci ‹nönü Savafl›’n›n yenilgiyle sonuçlanmas›
üzerine, kesin sonuç almak için seferberlik ilân eden Yunanistan,
kuvvetlerini on bir tümene ç›kard›. Avrupa devletleri ve özellikle
‹ngiltere’nin aç›k destekleriyle, insan ve top bak›m›ndan iki, ma-
kineli tüfek bak›m›ndan on kat üstün duruma geldi. Ankara henüz,
düzenli ordu kuruluflunu tamamlayamam›fl, askerî donan›m ek-
sikliklerini giderememiflti. Bu amaçla merkezî ordunun 3. Kafkas,
15. Piyade ve 14. Süvari tümenleri, Garp Cephesi Kumandanl›¤›
emrine verilerek, bu cephe, tam olarak örgütlenmemifl on befl pi-
yade, iki süvari tümeni ve bir süvari tugay› gücüne erifltirilebildi.
Bu kuvvetler ‹nönü-Kütahya-Dö¤er hatt›nda olas› bir sald›r›ya
karfl› savunma düzeninde yerlefltirildiler. K›sa sürede sonuç al-
mak isteyen Yunan kuvvetleri 10 Temmuz’da, güney kanattan 6
tümen, cepheden 5 tümenle sald›r›ya geçtiler. Bir hafta süren yo-
¤un savunma savafllar›ndan sonra Türk ordusu, Mustafa Kemal
Pafla’n›n buyru¤uyla Sakarya Irma¤›’n›n gerisine çekildi. Sakar-
ya’dan Eskiflehir’e dek uzanan genifl bir alan Yunan kuvvetlerinin
eline geçti. Türk ordusu bu mevzilerde savunma haz›rl›klar›na gi-
riflti. 5 A¤ustos günü TBMM, Mustafa Kemal’e baflkumandanl›k
görevini verdi. Baflkumandanl›¤›n yay›nlad›¤› bildiriyle (Tekâlifi
Milliye Emirleri), askerlik ça¤›nda olan herkes silâh alt›na ça¤r›l-
d› ve halk›n, elindeki tüm hayvan, yiyecek, giyecek ve araçlarla bu
yurt savunmas›na kat›lmas› istendi. ‹stiklâl mahkemeleri kuruldu
ve Güney Cephesi’nden iki tümen, merkez ordusundan da bir tü-
men ve iki alayla savunma hatt› güçlendirildi. Eksiklerini gider-
mek isteyen Yunan kuvvetlerinin 25 günlük duraksamas›, Türk
ordusu için gerekli süreyi sa¤lad›. 14 A¤ustos günü Yunan bir-
likleri Sakarya yönünde harekete geçtiler. Ancak, Türk ordusunun
savafl düzeni ve düflünceleri konusunda tam olarak bilgi edine-
memifllerdi. Mihal›çc›k-Sar›köy-Sivrihisar hatt›ndaki örtme (oya-
lama) birliklerini esas savunma hatt› sand›lar. Bu hatta geldikle-
rinde durumu anlad›larsa da, yeni bir düzen kurmak onlar› gecik-
tirdi. 23 A¤ustos günü iki ordu Sakarya boylar›nda karfl›laflt›. Türk
ordusu 164 top, 55.000 tüfek, 241 a¤›r makineliden oluflan bir si-
lâh gücüne sahipti. Yunan ordusunun gücü top ve tüfek bak›m›n-
dan iki kata erifliyordu ve ayr›ca 6.000 hafif makinelisi vard›. Sü-
vari kuvvetleri bak›m›ndan ise, Türk ordusu üstündü. Yunan or-
dusu, sol kanad› çembere alarak, güneyden Ankara’ya ulaflmak
istiyordu. 24-25 A¤ustos günleri yo¤un çarp›flmalarla geçti. Kimi
mevziler birkaç kez el de¤ifltirdi. 31 A¤ustos günü sona ererken,
plânlad›¤› baflar›y› elde edemeyen Yunan ordusunun sald›r›lar›
yavafllad›. 7 Eylül günü de, sol kanattaki Yunan birlikleri çekilme-
ye bafllad›. 10 Eylül’de Türk ordusu Beylikköprü yönünde karfl›
sald›r›ya geçti. Duatepe ele geçirildikten sonra, merkez ve sol ka-
nattan da karfl› sald›r›ya kalk›ld›. 12-13 Eylül gecesi Sakarya’n›n
do¤usu Yunan kuvvetlerinden temizlenmiflti. Ancak, önemli ek-
siklikleri olan Türk ordusu, Yunan kuvvetlerini Eskiflehir’den öte-
ye izleyemedi. Sakarya Savafl› sonunda Yunan ordusunun insan
kayb› 15.000 ölü ve 25.000 yaral›yd›. Baflar›l› bir yayg›n savunma
savafl› gerçeklefltiren Türk ordusunun ise 3.282 flehit ve 13.618
yaral›s› vard›. Sakarya Savafl›, Kurtulufl Savafl›’nda bir dönüm
noktas› oldu.
SAK‹,
su veren, su da¤›tan. Eski edebiyatta içki meclisinde
flarap sunan, da¤›tan kimse anlam›nda kullan›lm›flt›r. ‹çki mec-
lisi (bezm), flarap ve öteki içkilere ba¤l› olarak yayg›n biçimde
geçer. Sakinin tatl› dilli, 13-14 yafllar›nda eflsiz bir güzel olma-
s›; saz›n, sözün, flarab›n her türlüsünden anlamas›; meclisin
usul ve yöntemlerini bilmesi istenir.
SALEP,
salepgillerden otsu bitki
(Orchis);
bu cinsten ki-
mi bitkilerin yumru köklerinin dövülmesiyle elde edilen toz ve
bu tozdan yap›lan s›cak içecek. Salep her yerde yetiflen yayg›n
bir bitkidir.
SALTUKLULAR,
Malazgirt zaferinden sonra, Do¤u Ana-
dolu’da kurulan, merkezi Erzurum olan Türk devleti (1071-
