SAKARYA
565
bulunur. Karaci¤er günde 600-800 mililitre dolay›nda safra üre-
tir. Safran›n bafll›ca iki görevi sindirime yard›m etmek ve alyu-
varlar›n parçalanmas›na kat›lmakt›r. Sindirim görevi mide kimü-
sünün asidini nötralize etmek, kalsiyumun emilmesini ve ya¤-
lar›n metabolizmas›n› kolaylaflt›rmak, ayr›ca ba¤›rsak floras›n›n
bakteriyolojik dengesinin sa¤lanmas›na kat›lmakt›r. Alyuvarla-
r›n parçalanmas›na iliflkin göreviyse, normal ömrünü tamamla-
y›p parçaland›ktan sonra karaci¤ere gelen alyuvar art›klar›n›
bünyesine al›p at›lmas›n› sa¤lamakt›r.
SAFRAKESES‹,
karaci¤erin alt-arkas›nda bulunan, armut
biçiminde kese; ödkesesi. Görevi safra s›v›s›n› biriktirip yo¤un-
laflt›rarak ba¤›rsaklara göndermektir. Boyu 6-7 cm., hacmi 100
mililitre kadard›r. Birer kanalla karaci¤ere ve onikiparmakba¤›r-
sa¤›na ba¤l›d›r. Hemen hemen insana özgü bir organ olan saf-
rakesesi birçok memeli hayvanda bulunmaz.
SAHABE,
‹slâm Peygamberi Hz. Muhammet’in dostlar› an-
lam›nda kullan›lan bir terim. Kimilerine göre, dostu olmasa da,
onu görenlere sahabe demek gerekir. Çünkü onlar da peygam-
berin sözlerini iflitmifller ya da davran›fllar›n› görmüfllerdir.
Sünnî mezheplere göre sahabeler, din kurallar›n›n saptanma-
s›nda Kuran’dan sonra en önemli kaynaklard›r. Sahabelerin en
önde gelenleri, Hz. Muhammet’e en yak›n olan dört halifedir.
Hz. Muhammet ile birlikte Medine’ye hicret edenler (muhaci-
run), Medine’de onu karfl›layanlar (ensar), Bedir Savafl›’na kat›-
lanlar da de¤erli sahabelerden say›l›r. Sahabeye sövmek büyük
günaht›r, cezas› dayakt›r. Sahabenin ço¤ulu olan ashap sözcü¤ü
de ayn› anlamda kullan›l›r.
SAKA,
ispinozgillerden, güzel öten bir a¤aç kuflu
(Cardu-
elis carduelis).
Avrupa, Anadolu, Kuzey Afrika ve Sibir-
ya’da yaflar. Yaklafl›k 13 cm. boyunda olup s›rt› kahverengi, kar-
n› ve kuyru¤u beyaz, boynu k›rm›z›, kanatlar› ve ensesi karad›r.
Sevilen kafes kufllar›ndand›r. Bitkisel besinlerle beslenir.
SAKAR‹N,
sakkaritlerden 550 kez daha tatl› olan ve teknik
ad› o-sülfobenzoik amid olan tatland›r›c›. Normal olarak suda
çözünen sodyum tuzu biçiminde piyasaya verilir. Vücut taraf›n-
dan emilmedi¤i için fleker hastalar›nca ve düflük kalorili diyet-
lerde kullan›l›r.
SAKAROZ,
çay flekeri olarak bilinen disakkarit karbonhid-
rat (C
12
H
22
O
11
). fiekerpancar›, flekerkam›fl›, k›rm›z› pancar ile
çiçeklerde, hurma, ceviz ve bademde bulunur. Bafll›ca kayna¤›
flekerkam›fl› ve flekerpancar›d›r. Sakaroz molekülü, bir glikoz ve
bir früktoz molekülünün su ayr›larak birleflmesiyle meydana
gelmifltir. Renksiz, kristal yap›l› bir maddedir. 160ºC’ta ergir.
Suda çok, alkolde pek az çözünür. Ergime noktas›n›n üzerinde
›s›t›l›rsa bozunarak kahverengi, hofl kokulu karamele dönüflür.
Polarize ›fl›¤› sa¤a çeviren sakaroz (fleker) çözeltisi, hidrolizden
sonra sola çevirir (sindirimde bu hidroliz invertaz mayas›yla
sa¤lan›r). Optik aktifli¤indeki bu de¤iflme “evirtim” olarak bili-
nir ve glikoz ve früktozun eflit say›da molar kar›fl›m› “evirtik fle-
ker” ad›yla an›l›r. Balda % 70-80 oran›nda evirtik fleker bulunur.
Sakaroz vücuda hareket ve ›s› enerjisi sa¤lar; flekerleme, tatl› ve
reçel yap›m›nda kullan›l›r.
SAKARYA,
beslenme havzas›n›n büyük bölümü ‹ç Anadolu
Bölgesi’nde kalan, 824 km. uzunlukta ›rmak; K›z›l›rmak ve F›-
rat’tan sonra Türkiye’nin üçüncü büyük akarsuyu. Afyonkarahi-
sar dolaylar›nda Bayat Yaylas› ve çevresindeki da¤lardan kay-
naklar›n› alan Sakarya, Seyitgazi ilçesine kadar kuzey yönünde
akar. Burada bir yay çizerek güneydo¤u yönünü al›r. Sivrihisar
Da¤lar›’n›n güney etekleri önünde, önce do¤u, sonra da kuzeye
döner; Polatl›’n›n kuzeybat›s›nda Porsuk ile birlefltikten sonra,
yine genifl bir dirsek çizerek bu kez bat›ya döner. Sündiken ve
Bozda¤lar›’n›n kuzey etekleri önünde, yer yer derin vadiler için-
de ya da küçük ovalar üzerinde akarak Mihalgazi’den sonra ye-
ni bir dirsekle kuzeye yönelir. Pamukova’dan sonra, dar ve de-
rin Geyve ve Bo¤az›’ndan geçer ve Arifiye-Sapanca Gölü yak›-
n›nda genifl ovas›na ç›kar ve Karasu yak›n›nda denize dökülür.
60.000 km
2
ye yak›n beslenme havzas›na karfl›n sular› bol bir ›r-
mak de¤ildir. Çünkü havzas›n›n büyük bölümü yar› kurak ‹ç
Anadolu’da kal›r. Bafll›ca kollar› flunlard›r: Porsuk, Ankaraçay›,
Kirmir, Karasu, Göksu, Mudurnu ve Çarksuyu. Üzerinde Sar›yar
ve Gökçekaya barajlar› kurulmufltur.
SAKARYA,
Marmara Bölgesi’nin kuzeydo¤usunda il. Bat›-
da Kocaeli, güneyde Bilecik, do¤uda Bolu illeriyle s›n›rlan›r.
Kuzeyde, Kefken do¤usunda Delikkaya Burnu’ndan Melen De-
resi a¤z›na kadar Karadeniz’e aç›l›r. Ad›n›, il topraklar›n› güney-
kuzey do¤rultuda keserek Karadeniz’e dökülen ›rmaktan al›r. ‹lin
güney kesiminde yüksek da¤lardan oluflan engebeler vard›r:
Karada¤, Geyve Bo¤az›’n›n bat›s›nda Samanl› Da¤lar›’n›n do¤u
uzant›lar› vb. Orta ve kuzey kesimleri, ova düzlükleri ortas›nda
ada gibi yükselen baz› tepelik alanlar d›fl›nda, Sakarya ve kolla-
r›n›n meydana getirdi¤i genifl, yeni alüvyonlarla örtülü düzlük-
lerle kapl›d›r; bu düzlükler Sakarya ili yer flekillerinde egemen-
dir. Bu genifl düzlükler, bugün alan› çok azalm›fl olan batakl›k-
lar ve koruluklar d›fl›nda, Türkiye’nin bafll›ca tar›m alanlar›ndan
biridir. Sakarya ili iklimi, il topraklar›n›n Karadeniz ve Marmara
aras›nda bir geçifl yeri üzerinde bulunmas›n›n yaratt›¤› etkileri
yans›t›r. ‹l topraklar›n›n co¤rafî merkezinde bulunan Adapaza-
r›’nda en so¤uk ve en s›cak aylar›n ortalamalar› s›ras›yla 5,8 ve
22,8 derecedir (ayn› de¤erler Zonguldak’ta 21,6º ve 6º; ‹stan-
bul’da 5,4º ve 23,4º) Y›ll›k ya¤›fl tutar› 797 mm.dir; bu ya¤›fl›n
% 37,7’si k›fl, %18’i yaz mevsiminde düfler. Ana akarsu, 160
km.lik afla¤› 盤›r›yla Sakarya’d›r. Osmaneli’nin kuzeybat›s›nda
Sakarya il topraklar›na giren Sakarya Irma¤›, Mekece-Pamuko-
va Ovas›’ndan geçtikten sonra, Karada¤ ve Samanl› da¤lar› ara-
s›ndaki Geyve Bo¤az›’na girer. Dik yamaçlar›yla derin bir vadi
oluflturan bo¤az› geçtikten sonra, Do¤ançay’›n kuzeyinde genifl
afla¤› ovas›na ulafl›r. Bir dizi menderesler çizerek, il merkezinin
do¤u kenar›ndan geçer ve Karasu kasabas› yak›n›nda denize dö-
külür. ‹lde ald›¤› en önemli kollar›: sa¤dan Mudurnu ile soldan,
Sapanca Gölü’nün aya¤› Çarksuyu’dur. Sapanca Gölü’nün bat›
yar›s› da il topraklar› içinde kal›r. Sakarya, 4.817 km
2
yüzölçü-
müyle Kocaeli, Rize ve Trabzon’dan sonra Türkiye’nin dördüncü
küçük ilidir. 1954’te il hâline getirilmifltir. ‹lin toplam nüfusu
732.414’tür (1997). Buna göre nüfus oldukça yo¤undur. ‹l mer-
kezi Adapazar›, Çarksuyu üzerinde ve Sakarya Irma¤›’n›n hemen
