S‹‹RT
581
lar Kurulu kararnamesiyle flirketin imtiyaz›na son verildi ve 1930
y›l›nda ç›kar›lan 1701 say›l› kanunla ‹nhisarlar ‹daresi (Tekel) ku-
ruldu. 1986’ya kadar devlete ait olan sigara üretimi ve d›flal›m› te-
keli 28 May›s 1986’da serbest b›rak›lm›flt›r. Böylece yerli ve ya-
banc› özel kesime de Türkiye’de sigara fabrikalar› kurma ve siga-
ra d›flal›m› yapma haklar› tan›nm›fl oldu.
S‹GORTA,
elektrik devrelerinde devreyi koruyan eleman. Ge-
nellikle yal›tkan bir madde içine geçirilmifl, ergime noktas› düflük
metal bir telden oluflur. Telden geçen ak›m teli ›s›t›r ve ak›m flid-
deti artt›kça telin s›cakl›¤› yükselir. Sonunda ergime noktas›na
ulaflarak kopar. Böylece devre aç›lm›fl olur, yani ak›m kesilir. Ev-
lerde kullan›lan sigortalar›n teli “buflon” ad› verilen iki ucu metal
kapakl› porselen bir mahfaza içine al›nm›flt›r. Bu tel ergiyince ge-
nellikle buflon kapaklar› aras›na kablo teli sar›larak sigorta yeni-
den “ba¤lan›r”. Gere¤inden çok tel sar›lmas›n›n yan› s›ra bu tür
ba¤lama, kopan tellerin elektrik çarpmas›na yol açmas› bak›m›n-
dan da tehlikelidir. Bu nedenle genellikle her “att›¤›nda”, dü¤me-
sine bas›larak yeniden çal›flmas› sa¤lanan ve belli bir ampere
ayarlanm›fl “otomatik sigorta” kullan›l›r. Sanayide büyük ak›mlar
için “b›çakl› sigorta”lar, elektronik ayg›tlarda ve otomobillerde de
uçlar› metal kapakl›, içinde ince bir iletken bulunan küçük cam
tüp biçiminde sigortalar kullan›l›r.
S‹GORTA,
ileride ortaya ç›kabilecek tehlike ve kazadan do¤a-
cak zarar›n giderilmesinin, önceden yap›lan ödemeler (prim) kar-
fl›l›¤›nda taahhüt alt›na al›nmas›. ‹nsanlar çok eski zamanlardan
beri yaflamlar›n› ve mallar›n› muhtemel zararlara karfl› güvence al-
t›na almak istemifllerdir. Bu iste¤in sonucu olarak sigortac›l›k 14.
yüzy›lda ‹talya’n›n k›y› limanlar›nda, daha sonra ‹ngiltere’de bafl-
lad›. Dünya ticaretinin geliflmesiyle sigortac›l›k da önemli ilerle-
meler kaydetti. Türkiye’de ilk sigorta flirketi 1893’te kurulan Os-
manl› Sigorta fiirketi’dir. Cumhuriyet’ten sonra sigortac›l›k gide-
rek geliflti. Ruhsat alarak çal›flmaya bafllayan sigorta flirketi, be-
lirli nedenlerle oluflacak zararlara karfl› tazminat vermeyi taahhüt
eder. Sigorta yapt›ran ile sigorta flirketi aras›nda oluflacak zarar›n
tazminat miktar› üzerinde bir anlaflmaya var›l›r. Sigortalama kar-
fl›l›¤› olarak, sigorta yapt›ran flirkete y›ll›k prim ödemelerinde bu-
lunulur. ‹ki taraf› ba¤layan anlaflmaya sigorta poliçesi denir. Si-
gortalanacak nesnelerin çeflidi kadar sigorta vard›r. Sözgelimi
evin, iflyerinin, eflyalar›n, tafl›n›r mallar›n, gemilerin vb. nesneleri
yang›na karfl› sigorta ettirilmesi yang›n sigortas› ad›n› al›r. Yang›-
na karfl› sigorta ettirilen nesnelerin maddî de¤eri, yang›n olma ih-
timalinin büyüklü¤ü (rizikosu) sigorta flirketi taraf›ndan araflt›r›l-
d›ktan sonra tazminat bedeli kararlaflt›r›l›r. Mal›n maddî de¤eri ve
rizikosu ne kadar büyükse ödenecek primler de o kadar yüksek
olur. Ayn› flekilde, kaza sigortas›, afet sigortas›, deniz kazalar›na
karfl› sigorta, hayat sigortas› vb. vard›r. Hayat sigortas›, kiflinin
yafl, sa¤l›k, meslek durumuna göre, daha önceden edinilmifl is-
tatistiksel verilerden yararlan›larak yap›l›r.
S‹‹RT,
bir bölümü Güneydo¤u Anadolu Bölgesi’nde, kuzey ve
do¤usundaki baz› ilçeleri Do¤u Anadolu Bölgesi’nde kalan il ve
bu ilin merkezi olan kent. Kuzeyde Bitlis, do¤uda Van, güneyde
Mardin ve fi›rnak bat›da Batman illeriyle s›n›rlan›r. ‹l topraklar›n›n
do¤u ve kuzey kesimleri da¤l›kt›r; Güneydo¤u Toroslar ile örtülü-
dür. Burada en yüksek doruklar 3.000 m.ye yaklafl›r. ‹lin geri ka-
lan k›s›mlar›, yerine göre az yüksek tepelerle, fakat daha genifl öl-
çüde, derin vadilerle parçalanm›fl plato düzlükleriyle örtülüdür.
Gömülü vadilerin bazen 500 m.den de alçak tabanlar› hariç, yük-
seklikler yine 800-1.000 m. aras›nda oynar. Siirt ilinin, Güneydo-
¤u Anadolu’nun en do¤u kesiminde yer almas› ve baz› k›s›mlar›-
n›n Güneydo¤u Anadolu’ya kaymas› nedenleriyle kendine özgü
bir iklimi vard›r. Karasal s›cakl›k rejimi egemendir. Örne¤in Siirt
il merkezinde en so¤uk ay olan ocak ortalamas› 2,5, en s›cak ay
temmuz ise 30,4 derecedir. Ölçülen en düflük s›cakl›k -19,3, en
yüksek s›cakl›k ise 42,7 derecedir. Ya¤›fllar da¤l›k kesimlerde
800-1.200 mm. aras›nda de¤iflir, fakat bat›ya ve güneye do¤ru
azal›r. ‹lin merkezi yerinde bulunan Siirt’te y›ll›k ya¤›fl tutar› 756
mm.dir. Bu miktar›n 600 mm.si, en ya¤›fll› mevsimler olan k›fl ve
ilkbaharda düfler. Yaz mevsimi belirgin flekilde kurakt›r (10,5
mm.). Da¤l›k kesimlerde, çok yerinde bozulmufl olsa da, mefle,
yabanî f›st›k, ard›ç gibi a¤açlardan oluflan ormanlara rastlan›r. Fa-
kat ilin egemen do¤al bitki örtüsü bozk›rd›r. Siirt ilinin ana ›rma-
¤› Dicle’dir; hemen bütün sular›n› bu ›rmak toplar. Dicle, ilin gü-
neybat› köflesinden Cizre’nin yak›nlar›na kadar Siirt-Mardin illeri
s›n›r›nda akar. Siirt ili topraklar›nda kalan bafll›ca kollar› Botan,
Batman ve Garzan’d›r. 5.406 km
2
olan Siirt’te genel nüfus yo¤un-
lu¤u 45 kadard›r ve Türkiye ortalamas›n›n alt›ndad›r. Daha önce
Siirt’in bir ilçesi olan ve 1989’da il konumuna getirilen Batman
Türkiye’nin bafll›ca petrol endüstrisi merkezi hâline gelmifl ve h›z-
la kalabal›klaflm›flt›r. Yine Siirt’e ba¤l› fi›rnak ilçesinin de ayn› y›l
il yap›lmas› ve Befliri, Kozluk ve Sason ilçelerinin il yap›lan Bat-
man’a ba¤lanmas›yla ilin yüzölçümü 11.000 km
2
den 5.406
km
2
ye düflmüfltür. ‹l merkezi Siirt, Güneydo¤u Toroslar’›n ete¤in-
de, 930 m. yükseklikte bir ovada kurulmufltur. ‹lin bafll›ca akar-
sular›ndan biri olan Botan, kentin hemen güneyinden geçer. 19.
yüzy›lda, önce Diyarbak›r’a, sonra da Bitlis’e ba¤l› bir sancak olan
Siirt, Cumhuriyet döneminin bafllar›nda il hâline getirilmifltir.
1927’de 17 bin kadar olan nüfusu önemli bir art›fl göstermemifl-
tir. Ancak birkaç kereste fabrikas›yla baz› el sanatlar› dikkati çeker
(özellikle kilim, battaniye, flal gibi dokumalar). Tar›m ve hayvan-
c›l›k bak›m›ndan Güneydo¤u Anadolu’nun öteki illeri kadar zen-
gin de¤ildir. Bafll›ca ürün tah›ld›r. Baklagiller içinde mercimek
baflta gelir. Endüstri bitkileri çeflitli de¤ildir. Toplam üretimin ta-
mam›n› tütün meydana getirir. Genel sebze üretimi de yetersizdir.
