TAYLAND
618
gösteren derecelemeye göre derecesi 12’dir ve en fliddetli rüz-
gâr say›l›r. Daha çok s›cak ve tropikal bölgelerde görülen tay-
fun, a¤açlar› köklerinden söker, evlerde ve araçlarda tahribata
yol açabilir.
→
KASIRGA
TAYLAND
(Thai dilinde: Muang Thai ya da Prathet Thai, Fr.:
Thailande, ‹ng.: Thailand), Güneydo¤u Asya’da, Çinhindi Yar›-
madas›’n›n orta kesimini kaplayan devlet. Myanmar Birli¤i (Bir-
manya), Laos, Kamboç ve Malaysiya ile s›n›rlan›r. Do¤uda Si-
yam Körfezi ile bat›da Andaman Denizi aras›nda kal›r. Yüzölçü-
mü 514.000 km
2
, nüfusu 59.611.000 (1998), baflkenti Bang-
kok, di¤er önemli kentleri Chiang Mai, Nakhon, Ratchasima,
Khon Kaen, Udon Thani, Phitsanulok ve Hat Yai’dir. Ülkede Thai
(Tay) dili konuflulur, % 4 kadar Müslüman d›fl›nda ço¤unlu¤un
dini Budizmdir. Ülkenin en genifl k›sm›n› ortada Menam Irma¤›
ve kollar› taraf›ndan sulanan ovalar ve delta kaplar. Bu delta es-
ki bir körfezin alüvyonlarla dolmas› sonucunda oluflmufltur.
TAYVAN
ya da
TA‹WAN
(Fr. ve ‹ng.: Taiwan), Asya’n›n
güneydo¤u k›y›lar› a盤›nda ada ve bu ada üzerinde kurulmufl
devlet. Devlet, Formoza ya da Milliyetçi Çin olarak da tan›n›r.
K›tadaki Çin Halk Cumhuriyeti’nden Tayvan ya da Formoza Bo-
¤az› ile ayr›l›r. Bo¤az›n en dar yeri 150 km.dir. Yüzölçümü
35.961 km
2
, (çevresindeki ufak adalarla birlikte 36.182 km
2
),
nüfusu 20.543.000 (1998), baflkenti Taipeh, di¤er önemli kent-
leri, Kaohsiung, Taiçung, Tainan, Kilung ve fiançung’tur. Resmî
dili Çince, dini Konfüçyüsçülük, Budizm ve Taoculuk’tur. Ayr›-
ca % 4 kadar Hristiyan ve % 0,25 kadar Müslüman vard›r. Ada-
n›n en eski yerlileri Malaysiya kökenlidir. Bunlar bugün de da¤-
l›k yörelerde yaflarlar. Say›lar› birkaç yüz bini geçmeyen bu yer-
lilerin d›fl›nda ülke nüfusunun tamam›na yak›n› Çinlidir. Çinli-
lerin adaya gelmeleri ve yerleflmeleri de¤iflik zamanlarda ve de-
¤iflik olaylar nedeniyle gerçekleflmifltir. 16. yüzy›lda karfl› k›y›-
daki Fukien eyaletinden gelenler bugün 8.000.000 kadard›r. 19.
yüzy›lda Kanton’dan gelenlerin say›s› 4.000.000’u geçer. 1949
yenilgisinden sonra gelen Çinlilerin say›s›ysa 3.000.000 kadar-
d›r. Tayvan, da¤l›k bir adad›r ve baz› doruklar›n›n yüksekli¤i
4.000 m.ye yaklafl›r. Kuzeyden güneye uzanan bu da¤lar, ada-
n›n do¤u k›y›lar›na yak›nd›r ve bu k›y›lara dik bir flekilde inerler.
Rölyefin bu asimetrik durumu nüfus, yerleflme ve ekonomi üze-
rinde etkilidir. Adan›n Asya’ya bakan yar›s› daha kalabal›k, daha
canl›d›r. ‹klim s›cak ve nemlidir; ormanlar genifl yer kaplar (%
60). Ekonomik hayat› bugünkü durumuyla Tayvan sanayide ol-
dukça ileri; maden kaynaklar› çeflitli ve zengin bir ülke olmakla
birlikte, temel gelir kayna¤› yine de tar›md›r. Bafll›ca ürünleri
flunlard›r: fiekerkam›fl›, tatl› patates, pirinç, çay, yerf›st›¤›, soya,
mantar, çeflitli meyveler (özellikle muz, ananas ve turunçgiller).
Tar›m›n yard›mc› kolu olan hayvanc›l›k ve bal›kç›l›k oldukça ge-
liflmifltir. Yeralt› kaynaklar›n›n önemlileri flunlard›r: Taflkömürü,
alt›n, bak›r, pirit, petrol, do¤al gaz, gümüfl, kükürt, amyant, gra-
fit. Endüstrinin en önemli kollar›ysa, dokumac›l›k, motorlu tafl›t
araçlar›, gemi yap›m› ve çeflitli imalat sanayileridir.
TEFR‹KA,
uzun bir yaz›n›n ya da yap›t›n gazete ya da dergi-
lerde parça parça yay›m›. Edebiyatta, özellikle romanda uygu-
lanm›flt›r. Tefrika romanlarda gazete okuyucusu göz önünde tu-
tuldu¤u için, sanat de¤erinden çok, ilgi çekicilik aranm›flt›r.
TEKEL
(Tütün, Tütün Mamulleri, Tuz ve Alkol ‹flletmeleri Ge-
nel Müdürlü¤ü, diye an›l›r). Türkiye’de, tüzel kiflili¤i olan ve so-
rumlulu¤u sermayesiyle s›n›rl› kamu iktisadî kuruluflu. 1941’de
‹nhisarlar Umum Müdürlü¤ü ad›yla kuruldu. Daha sonra, tüzel
kiflili¤i olan, özerk ve sorumlulu¤u sermayesiyle s›n›rl› bir kamu
iktisadî kuruluflu olarak düzenlendi. 1987’de TEKEL’in ana sta-
tüsü yürürlü¤e girdi. Alkollü içecek ve sigara üretiminin yan› s›-
ra, üreticinin desteklenip ürün kalitesinin ve verimlili¤inin yük-
seltilmesi için gerekli çal›flmalar› yapmakla görevlendirildi. Befl
müessesesi ve bu müesseselere ba¤l› iflletmeleri bulunmaktad›r.
TEKERLEK,
merkezî bir dingil çevresinde dönebilen daire-
sel bir parçadan oluflan ve hareket iletimini sa¤layan mekanik
ayg›t. Tekerlek denince ilk akla gelen, araba tekerle¤idir. Mezo-
potamya’da yap›lan kaz›larda ‹.Ö. 3000 y›llar›na ait tekerleklere
rastlanm›flt›r. Bafllang›çta savafl arabalar›nda ve krallar›n cenaze
törenlerinde kullan›lan arabalarda görülen basit tekerlekten
sonra ‹.Ö. 1800’lerde ispitli tekerle¤in bulunmas› önemli askerî
geliflmelere yol açt›. Eski M›s›rl›lar, bu tür tekerlekler üzerine
bindirilmifl arabay› ‹.Ö. 17. yüzy›lda ülkelerini iflgal eden, Hik-
sos ad›n› verdikleri Asyal› bir kavimden ö¤rendiler. M›s›rl›lar-
dan sonra Asurlular, Sümerler, Hititler, Yunanl›lar ve Romal›lar
da tekerlekli araba kulland›lar. Tekerle¤in bulunmas› ve geliflti-
rilmesi uygarl›¤a büyük ilerlemeler sa¤lad›. Tekerlek, say›s›z
teknik buluflun temelini oluflturdu. Bugün tekerle¤in kullan›l-
mad›¤› yer yok gibidir. Tekerlekten tafl›ma amac›yla yararlan›l-
d›¤› gibi teknik uygulamalarda da yararlan›l›r. Kasnaklar ve
çarklar, tekerlek esas›na dayan›r. ‹lk tekerlekler, üç parça tahta
ile bunlar› tutan bak›r kancalardan ve hepsini çivilerle birleflti-
ren deri ya da metal çemberlerden oluflur ve ekseni orta k›s›m-
da yer alanbir ç›k›nt›dan geçerdi. Avrupa’da çevresi metal, orta
çubuklar› 14 tane olan ilk tekerle¤i yapan Keltlerdir. ‹lkel bir bil-
yal› yata¤› ilk kullanan da yine Keltler olmufltur.
TEK‹RDA⁄,
Trakya’da il ve bu ilin merkezi olan kent. Kuzey-
de K›rklareli, bat›da Edirne, do¤uda Marmara’n›n kuzey k›y›s›n-
da oldukça uzun bir k›y›ya sahiptir. ‹l topraklar›, kuzeydo¤u ke-
siminde Ist›rancalar’›n do¤u uçlar›na kadar sokulursa da, orta ve
kuzey kesimleri Ergene Havzas› içinde kal›r. Kayna¤›n› Saray il-
çesinin kuzeydo¤usundan alan Ergene Irma¤›, Muratl› ilçesi ya-
