T‹P
624
tam›fl ile yapt›¤› savaflta Toktam›fl’› bir kez daha yendi (1395);
Özi ve K›r›m dolaylar›n› ele geçirdi. Ça¤atay hanlar›ndan H›z›r
Hoca’n›n k›z› Tökel Hatun ile evlendi (1397). 1398 y›l›nda Hin-
distan’a girdi ve Delhi’yi ald›. Timur 1399 y›l›nda yeniden bir
‹ran-Anadolu seferine ç›kt›. Sivas, Malatya ve Besni’yi alarak
Suriye’ye geçti; Hama, Humus, Baalbek’i ele geçirdi, daha son-
ra Memlûk Sultan› Ferec’i yenerek fiam’› ald›. Timur, Suri-
ye’deyken Osmanl› Hükümdar› I. Bayezit Sivas ve Erzurum’u ifl-
gal etmiflti. Bu olaylar iki hükümdar aras›nda ünlü Ankara Sa-
vafl›’na (1402) yol açt›. Ankara Savafl›’ndan galip ç›kan Timur,
1403’te Semerkant’a döndü. Semerkant’ta daha önce tasarlad›¤›
Çin Seferi için haz›rl›klar yapt› ve 1404 Kas›m›’nda Çin Seferi’ne
ç›kt›. Ancak Çin’e varmadan hastalanarak, Otrar kentinde öldü.
T‹P,
öykü, roman ya da tiyatroda benzerlerinin ortak nitelikle-
rini kiflili¤inde toplayan, bunlar› abart›lm›fl biçimde yans›tan ki-
fli. Tip yaratma, kifliyi kiflide simgeleme, bütünselli¤i içine yer-
lefltirme iflidir. Bu simgeleme ya da bütünleme yoluyla, insanl›-
¤› yücelten ya da afla¤›laflt›ran nitelikler, özellikler vurgulan›r.
Bu nedenle tipler, ola¤an, normal kiflilikler de¤ildir. Cervan-
tes’in “Don Kiflot”u bu aç›dan en iyi örnektir.
T‹RO‹T,
g›rtla¤›n ön ve arkas›nda yer alan bez. Kalkanbezi de
denen tiroit, çok önemli rolü olan bir iç salg›bezidir. Fizyolojik
yönden kemiklerin ve cinsel organlar›n geliflmesi, büyüme, de-
ri ve k›l oluflumu tiroit bezinin düzenli çal›flmas›na s›k› s›k›ya
ba¤l›d›r. Tiroitin çal›flmas›n› baflka bir iç salg›bezi olan hipofi-
zin salg›lad›¤› tireotrop hormonu düzenler. Buna karfl›l›k tiroit
hormonlar› da hipofizin çal›flmas›n› etkiler. Tiroit bezinin fazla
çal›flmas› (hipertiroidi) vücutta afl›r› k›llanma gibi fizyolojik bo-
zukluklara, afl›r› sinirlili¤e, kilo kayb›na vb. yol açar; ayn› flekil-
de tiroitin yetersiz ya da çok yavafl çal›flmas› (hipotiroidi) da fiz-
yolojik bozuklarla kendisini gösterir. Tiroitin iç salg›bezlerinin
düzensiz çal›flmas› sonucu fliflmesi fleklinde görülen hastal›¤a
guatr denir. Tiroit bezinin hormon salg›lamas› büyük ölçüde vü-
cuda giren iyot miktar›na ba¤l›d›r. ‹yot eksikli¤i oldu¤unda tiro-
it afl›r› çal›flarak irileflir ve basit guatra yol açar.
T‹TAN‹C,
‹ngiliz White Starline vapurculuk flirketinin ünlü
transatlanti¤i. 14-15 Nisan 1912 gecesi ilk seferini yaparken
New Foundland’›n güneyinde bir buzda¤›na çarparak batt›. Ka-
zada 1.513 kifli öldü. Kaza bütün dünyada büyük heyecan yarat-
t›. Yank›lar› y›llarca sürdü. Filmlere konu oldu. 1913 y›l›nda
Londra’da denizlerde can güvenli¤i konusunda uluslararas› bir
konferans yap›lmas›na yol açt›.
T‹TREfi‹M,
esnek bir kat›ya ya da böyle bir kat›n›n etkisi al-
t›ndaki ak›flkan bir ortama özgü seri ileri-geri hareket. Diyapa-
zonun hareketi, titreflime güzel bir örnektir. Zaman zaman “sal›-
n›m” da titreflimle eflanlaml› olarak kullan›l›r.
→
ELEKTR‹K T‹T-
REfi‹MLER‹
T‹YATRO,
bireyin toplumsal ve bireysel yaflay›fl›ndan çeflit-
li kesitleri, gerçeklere uygun bir biçimde ve kurmaca bir yap›da
sahnede gösterme ilkesine dayanan sanat dal›. Eski Yunan ti-
yatrosunda yaln›zca “seyircilerin oturduklar› yer” anlam›na gel-
mekteydi. Günümüzde tiyatro binas›n› ya da salonunu, eylemi-
ni ve kavram›n› karfl›lamaktad›r. Ayr›ca “drama” kavram›na kar-
fl›t olarak bir temsilin metin d›fl›ndaki bütün yönlerini belirtir.
Ama “drama” kavram›, sözün yan› s›ra oynay›fl anlam›n› da dile
getirir. Sözün d›fl›ndaki ögeler dekor, giysi, müzik ve danst›r.
TOHUM,
yüksek yap›l› bitkilerde görülen, özel bir örtüyle
kaplanm›fl embriyo. Tohum bafll›ca üç k›s›mdan meydana gel-
mifltir: Embriyo, besidoku ve bunlar› saran tohum kabu¤u.
Embriyo, kökçük, sapç›k, yaprakç›ktan oluflur ve geliflerek yeni
bitkiyi meydana getirir. Kökçükten yeni bitkinin kökü, sapç›ktan
gövdesi, yaprakç›ktan da ilk yapraklar› meydana gelir. Besido-
kuysa embriyonun büyümesi s›ras›nda gerekli olan maddeleri
ve enerjiyi sa¤layacak besinleri depo eder. Tohum, bir bitkinin
hayat devresinde döllenmeyi izleyen evredir. Tohum, yaln›zca
aç›k ve kapal›tohumlu bitkilerde görülür. Adlar›ndan da anlafl›-
laca¤› gibi birincilerde, bir tohum yapra¤›n›n (karpel) üzerinde
ve aç›kta, ikincilerdeyse bir meyvenin içinde kapal› hâlde bulu-
nur. Meyve çeflitli çiçek k›s›mlar›ndan geliflebilir ve içinde bir
ya da birden fazla tohum bulunabilir.
TOKAT,
Orta Karadeniz bölümünün iç kesiminde il ve bu ilin
merkezi olan kent. Kuzeyde Ordu, Samsun, bat›da Amasya, gü-
neyde Yozgat ve özellikle Sivas, do¤uda da yine Sivas ve Ordu
illeriyle s›n›rlan›r. Yüzölçümü 9.958 km
2
’dir. Yer flekilleri bak›-
m›ndan Orta Karadeniz bölümünün komflu illerinde de oldu¤u
gibi, Yeflil›rmak ve bafll›ca kollar› olan Kelkit, Çekerek, Tozanl›
(ya da Yukar› Yeflil›rmak) sular›n›n yer yer geniflleyerek olufltur-
du¤u ova düzlükleri ya da derin vadi oluklar›yla parçalanm›fl,
genellikle az yüksek da¤larla engebelenmifltir. Da¤lar›n belli bir
uzan›fl yönleri yoktur ve daha çok, yukar›da ad› geçen ›rmakla-
r›n vadileri aras›nda bloklar olufltururlar. Kuzeyde Canik Da¤la-
r›’n›n güney yamaçlar›; Yeflil›rmak’›n genifl dirse¤i ile Kelkit ara-
s›nda kalan Sakarat, Yaylac›k Da¤lar› (2.000 m.den az) ve ilin
güneyinde (Tokat ve Zile güneyinde) Deveci Da¤lar› (en yüksek
yeri 1.907 m.) gibi. ‹lin hemen bütün sular›, ana akarsu Yeflil›r-
mak ile Karadeniz’e yönelir. Kelkit Irma¤›, Koyulhisar ile Refla-
diye aras›nda Tokat ili topraklar›na girer. Niksar’›n güneyine ka-
dar dar bir vadi olu¤u içinde akan Kelkit, buradan sonra genifl-
ler ve özellikle Erbaa dolaylar›nda K›z›l›rmak ile birleflerek genifl
Taflova’y› oluflturur. Bu ovan›n bat› kesimi komflu Amasya ilin-
de kal›r. Daha güneyde Kelkit’e paralel olarak, do¤udan bat›ya
akan Tozanl› (Yeflil›rmak’›n yukar› bölümünün yöredeki ad›), Al-
