TORP‹L
628
da, güneybat› ve güneydo¤udan Göller Yöresi’ne do¤ru uzan›rlar;
2) Orta Toroslar: Tafleli Yar›madas›’nda Göksü Vadisi ile Bolkar,
Alada¤, Tahtal›da¤ ve Binbo¤a Da¤lar› aras›nda kal›rlar; 3) Do¤u
Toroslar: Uzunyayla’dan Do¤u Anadolu’nun güneyine do¤ru so-
kulurlar; 4) Güneydo¤u Toroslar: Güneydo¤u Anadolu’nun kuze-
yinde genifl bir yay çizerek Hakkâri yöresine kadar ulafl›rlar.
TORP‹L,
bir denizalt›, savafl gemisi ya da uçaktan düflman
gemilerine ve denizalt›lar›na f›rlat›lmak üzere haz›rlanm›fl; za-
man ayarl› ya da uzaktan kumandal›, iri puro biçiminde, perva-
neli sualt› bombas›. I. ve II. Dünya Savafl› s›ras›nda özellikle bir
denizalt› silâh› olarak baflar›yla kullan›ld›. Torpil denizalt›lar›n
özel depolar›nda saklan›r. At›laca¤› zaman kovanlar›na yerleflti-
rilir. Bir elektrik donan›m›yla atefllenir. Torpil denizalt›n›n özel
torpil kapaklar›ndan bu atefllemenin h›z›yla f›rlar. Bundan sonra
kendi pervanesi çal›fl›r ve ileri gitmesini sa¤lar.
TORR‹CELL‹, Evangelista
(1608 Faenza-1647 Floran-
sa), ‹talyan fizikçi ve matematikçi. Faenza’da Cizvitler Koleji’nde
ö¤renim gördü. 1628’de Roma’ya gönderildi. Orada “De Motu”
(Hareket Üzerine) adl› incelemesini yazd›. Cisimlerin hareketiy-
le ilgili bu incelemesiyle, Robelval’den ba¤›ms›z olarak kinema-
tik yöntemi ortaya koydu (1641). Galilei taraf›ndan Floransa’ya
davet edildi ve k›sa bir süre onun yard›mc›s› oldu. 1643’te ba-
rometreyi bulufluna yol açan ünlü deneyini yapt›. Bu deney s›-
ras›nda c›va sütunu üzerinde oluflan bofllu¤a, insan eliyle elde
edilen ilk boflluk (vakum) olmas›ndan ötürü, daha sonra onun
ad› (Torricelli bofllu¤u) ad› verildi. “Opera Geometrica” (Ge-
ometri Yap›t›, 1644) adl› kitab›yla sikloitin alan›n›n nas›l hesap-
lanaca¤›n› gösterdi. S›v› dolu bir kaptaki delikten, atmosfer ba-
s›nc› alt›nda s›v›n›n ak›fl h›z›n› veren Torricelli teoremini buldu.
Birçok objektif ve termometre yapt›. Galilei’nin ölümünden son-
ra Floransa Akademisi’nde onun yerine profesör oldu.
TORTUM ÇAYI,
Do¤u Anadolu Bölgesi’nin kuzeydo¤usun-
da ›rmak. Çoruh Da¤lar›’n›n güneydo¤usundan do¤ar, dar, derin
bir vadi içinde akar; ayn› ad› tafl›yan gölden geçer ve Yusufeli’nin
do¤usunda Oltu ile birlefltikten sonra Çoruh Irma¤›’na kar›fl›r.
TOSUNER, Necati
(1944 Ankara), öykü ve roman yazar›.
Ortaö¤renimini Pertevniyal Lisesi’nde tamamlad›. Bir süre Ba-
s›n ‹lân Kurumu’nda çal›flt›. Papirüs, Soyut, Varl›k, Ulus, Yeni
Gazete, Yeni Edebiyat, Türk Dili dergi ve gazetelerinde ç›kan öy-
küleriyle tan›nd›. “‹ki Gün” adl› öyküsüyle TRT 1970 Tek Öykü
Baflar› Ödülü’nü, “Sanc› Sanc›” roman›yla TDK Roman Ödülü’nü
kazand›. Derinlik Yay›nlar›’n› kurdu. Yap›tlar›: “Özgürlük Masa-
l›” (1965), “Ç›kmazda” (1969), “Kambur” (1972), “Sisli”
(1977), “Sanc› Sanc›” (roman, 1977), “Necati Tosuner Soka¤›”
(1983), “Ç›lg›ns›” (1990), "Günefl Giderken" (1998),
"Yaln›zl›ktan Devren Kiral›k" (2000), "Bana Sen Söyle" (2002).
Son y›llarda çocuk kitaplar› yazd›: “Kelefl Osman Evden Kaç›-
yor”, “Kelefl Osman’›n Tarihle Bafl› Dertte”, “Day›m Balon Ol-
mufl”, “Fareli Soka¤›n K›z›” (1991).
TOTEM VE TOTEMC‹L‹K,
ilkel toplumlarda, insanlar›n
kutsal sayarak tapt›klar› canl› ya da cans›z nesne (totem) ve böy-
le nesnelere dayal› dinî ve toplumsal sistem (totemcilik).
TOY,
batakl›kkufllar› tak›m›n›n toygiller familyas›ndan, büyük
ve a¤›r, göçücü kufllar
(Otis).
Avrupa, Asya ve Kuzey Afrika’da
yaflarlar. Yürüyüflleri h›zl›, uçufllar› yavaflt›r. Sürüler hâlinde,
aç›k alanlarda yaflarlar. Yeflil bitkiler, taneler ve böceklerle bes-
lenirler. Bacaklar› ve boyunlar› uzundur. Erkeklerin bafl›nda ve
boynunda hemen her zaman süs tüyleri bulunur. Büyük toy
(O.
tarda)
1 m. boyundad›r ve Avrupa’da yaflayan kufllar›n en bü-
yü¤üdür. Say›s› oldukça azalm›flt›r. Küçük toy
(O. tetrax)
50
cm. uzunlu¤undad›r. Toylar lezzetli olan etleri için yakalanan
de¤erli av hayvanlar›d›r.
TOY, Erol
(1936 Alaflehir), öykü ve roman yazar›. F›r›n iflçi-
li¤i, sigortac›l›k, banka memurlu¤u yapt›. Çal›flt›¤› bankan›n ‹s-
tanbul flubelerinden birine atand›. Bir süre de iflkolunda kuru-
lan sendikan›n genel sekreterli¤i görevinde bulundu. YAZ-
KO’nun (Yazarlar Kooperatifi) yönetim kurulu baflkanl›¤› yapt›.
1970’li y›llar›n en verimli kalemlerinden biri olarak görünen
Erol Toy, romanlar›nda özellikle 1. Dünya Savafl›, Kurtulufl Sa-
vafl›, Cumhuriyet Halk Partisi ve Demokrat Parti’nin iktidar y›l-
lar›, 12 Mart dönemi gibi ça¤dafllaflma süreci içinde önemli
gördü¤ü evreleri iflledi. Düflün, politika ve ticaret alan›nda siv-
rilmifl, ün yapm›fl kiflilerin yaflamlar›ndan kaynaklanan konula-
ra da yöneldi. Çeflitli sahnelerde sergilenen “Pir Sultan”, “Parti
Pehlivan”, “Meddah”, “‹zmit’in ‹çinde”, “‹pteki” adl› oyunlar› da
bu anlay›fl›n ürünleridir.
TOZLAfiMA,
erkekorganlar›n çiçektozu torbalar›nda mey-
dana gelen çiçektozlar›n›n (polen) difliorgana ulaflmas›. Tozlafl-
ma üç yolla olur: Anemogami, hidrogami ve zoidiogami. Ane-
mogami polenlerin rüzgâr arac›l›¤›yla tafl›nmas›d›r. Bu, en ilkel
tozlaflma tipidir. Hidrogami polenlerin su arac›l›¤›yla tafl›nmas›-
d›r ve genellikle su bitkilerinde görülür. Zoidiogami ise polen-
lerin hayvanlar arac›l›¤›yla difliorgana ulaflt›r›lmas›d›r. Bunun da
iki biçimi vard›r. Birincisi, tozlaflman›n böcekler arac›l›¤›yla ger-
çekleflti¤i entomogami; ikincisi kufllar arac›l›¤›yla gerçekleflti¤i
ornitogami. Böcekler ve kufllarla tafl›nan polenler, genellikle ya-
p›flkan ve pürüzlü olurlar. Bu, tafl›y›c› hayvan›n vücuduna yap›fl-
may› kolaylaflt›rmak içindir. Ayr›ca böyle polenlerin yer ald›¤›
çiçekler de, hayvanlar› çekebilmek için genellikle güzel kokulu,
gözal›c› renkte olurlar ve balözü içerirler.
TÖR, Vedat Nedim
(1897 ‹stanbul-1985 ‹stanbul), oyun
yazar›. Ortaö¤renimini Galatasaray Sultanisi’nde (1916), yükse-
kö¤renimini Berlin Üniversitesi’nde tamamlad›. ‹ktisat doktora-
s› verdi (1921).
TRABZON,
Do¤u Karadeniz Bölgesi’nde il ve bu ilin merke-
zi olan kent. Do¤uda Rize, güneyde Gümüflhane, bat›da Giresun
illeriyle s›n›rlanan Trabzon, kuzeyde Eynesil do¤usundan Of’un
do¤usuna kadar Karadeniz k›y›lar›na aç›l›r. Trabzon, alan bak›-
m›ndan küçük illerimizden biridir (4.685 km
2
). Rize hariç, Ka-
radeniz k›y›lar›na aç›lan illerimizin hepsi, Anadolu’nun iç ke-
simlerine do¤ru az çok sokulduklar› hâlde, Trabzon ili k›y› bo-
yunca ortalama geniflli¤i kufluçuflu 50 km.yi bulmayan bir flerit
oluflturur. Bu s›n›rlar›yla, Do¤u Karadeniz da¤lar›n›n k›y› s›rala-
r› içinde kal›r. En tipik fleklini Do¤u Karadeniz bölümünde bu-
