TON
626
durdu. Toplumdaki çarp›kl›klar›
yans›tmak için insanlar›n iç dün-
yas›ndan yararland›. Geleneksel
edebî kal›plardan uzaklaflarak
daha ilk yap›tlar›nda çoflumcu
betimlemeye karfl› ç›kt›. Tolstoy,
“Çocukluk” adl› öyküsünden
sonra “Otroçestvo” (Ergenlik) ve
“Yunots” (Gençlik) adl› öyküle-
riyle, kendi yaflam›n› konu alan
yap›t›n› tamamlad›. Savafl s›ras›ndaki izlenimlerine dayanarak
“Sevastopalskiye Rasskaz›y”› (S›vastopol Öyküleri) kaleme ald›.
Savafl›n dehfletini sergileyerek, halklar aras›ndaki k›y›m›n saç-
mal›¤›n› vurgulad›. Gerek bu öyküleri gerek iki subay kufla¤›n›
karfl›laflt›rd›¤› “Dva Gusara” (‹ki Sipahi) adl› öyküsü, “Voyna i
Mir” (Savafl ve Bar›fl, 1865-1869) için bir ön çal›flma görünü-
mündedir. Bunlar› “Utro Pomeflçika” (Bir Efendinin Sabah›),
“Polikuflka” (1863), “Kazaki” (Kazaklar, 1863) gibi öyküler izle-
di. 1863 y›l› Tolstoy’un sanatç› kiflili¤inde büyük bir aflaman›n
bafllang›c› oldu. Yazar, “Savafl ve Bar›fl”› kaleme almaya baflla-
d›. Bu yap›t bir romandan çok dev bir destand›. Esas olarak
1805-1812 y›llar› aras›nda geçmekle birlikte yaklafl›k olarak üç
kufla¤›n yaflam›n› yans›tan romanda, bir yandan Napoléon or-
dular›n›n Rusya’y› iflgali, dev savafl görüntüleri vb., öte yandan
yaflam›n bar›fl içindeki ak›fl› sergilenir, çünkü yaflam, savafl› ye-
necektir. “Savafl ve Bar›fl” gerek Rus, gerek dünya edebiyat›n›n
en seçkin yap›tlar›ndan biridir. Yine dünya edebiyat›n›n baflya-
p›tlar›ndan biri olan “Anna Karenina” (1876-1877) yüksek bir
bürokrat›n kar›s› olan Anna’n›n, trajediyle sonuçlanan evlilik d›-
fl› iliflkisini konu al›r. Tolstoy, bu yap›t›nda “ruhbilimsel” dene-
bilecek bir gerçekçilikle, kahramanlar›n›n en gizli duygular›n› ve
davran›fllar›n› yönlendiren nedenleri çözümledi. Duygular›n do-
¤ufl, oluflum ve yokolufl süreçlerini büyük bir ustal›kla yans›tt›.
Tolstoy, dinî reform çabalar›na girdikten sonra kendi ö¤retisini
tan›tmak ve anlafl›l›r k›lmak amac›yla, “Russkaz›y dyla Naroda”
(Halk Öyküleri) bafll›¤› alt›nda on yedi öykü yazd›. 1835’ten son-
ra “Smert ‹vana ‹lyiça” (‹van ‹lyiç’in Ölümü, 1884-1886),
“Kreytserova Sonata” (Kroyçer Sonat›, 1888), “Otets Sergiy”
(Sergey Baba, 1911-1912), “Hac› Murat” (1896-1904) gibi
uzun öykülerini ve son büyük yap›t› olan “Voskreseniye” (Diri-
lifl, 1899) adl› roman›n› yaratt›. Yazar bu son dönemde baz›
oyunlar da kaleme ald›. Yap›tlar› doksan ciltte toplanan bu dev
boyutlu yazar, dünya edebiyat›n› çok derinden etkilemifltir.
TON,
1.000 kilograma eflit metrik kütle birimi. ABD’de kulla-
n›lan ton (k›sa ton) 907 kg., ‹ngiliz ölçü birimi olan ton (uzun
ton) ise 1.016 kg. d›r.
→
GROS TON
TONBALI⁄I
→
ORK‹NOS
TONYUKUK,
(650’ye do¤ru-Urga [bugünkü Ulan Bator] /
Çin-721 Mo¤olistan), Göktürk devlet adam›. Do¤u Göktürkler
üzerinde egemenlik kurmufl oldu¤u y›llarda Çin’in hizmetinde
bulunan soylu bir aileden geliyordu. Kutlu¤ Ka¤an’›n bafllatt›¤›
ba¤›ms›zl›k savafl›na kat›ld›. Kutlu¤ Ka¤an’›n yönetiminde
680’lerde Do¤u Göktürk Devleti’nin kurulmas›na katk›da bulun-
du. Ka¤an›n bafldan›flman› oldu. Devlet yönetimindeki konumu-
nu Kapa¤an Ka¤an ve Bilge Ka¤an dönemlerinde de korudu.
Tonyuyuk’un yaflam› ve baflar›lar›, “Tonyukuk Yaz›t›”nda anlat›l-
m›flt›r.
TOP,
barutun patlamas›yla gülle ya da mermi atan büyük
ateflli silâh. Barutun patlamas› s›ras›nda ortaya ç›kan itme gü-
cünden yararlanmak için, önceleri dökme demirden içi bofl si-
lindirler yap›ld›; bunlar›n dibine barut ve üstüne tafl ya da yine
dökme demirden gülle yerlefltirilip barut atefllendi¤inde, ç›kan
gazlar›n genifllemesi gülleyi büyük bir h›zla ileriye do¤ru f›rlat›-
yordu. Orta Ça¤ boyunca, bu ilkeden hareketle de¤iflik büyük-
lüklerde toplar yap›ld› (Moskova’daki “Çar Topu”nun a¤›rl›¤› 40
tonu buluyordu). Daha sonra tekerlek ilâvesiyle toplar hareketli
hâle getirildi. 16. ve 17. yüzy›llarda top, ordular›n önemli bir si-
lâh› hâline geldi.
TOPAZ,
granit ve öteki magmatik kayaçlarda bulunan bir mi-
neral. Kimi büyük topaz kristalleri de¤erli tafl niteli¤indedir.
Bunlar genellikle sar› ya da kahverengi olup ›s›t›l›nca pembele-
flirler. Sahte topaz, kahverengimsi kuvarst›r.
TOPHANE,
Osmanl› ‹mparatorlu¤u’nda toplar›n döküldü¤ü
ve sakland›¤› yer. ‹stanbul’da K›l›ç Ali Pafla Camii yöresinde bu-
gün ayn› adla an›lan semtteydi. Tophane ilk kez II. Mehmet (Fa-
tih) taraf›ndan kuruldu. Daha sonraki padiflahlar zaman›nda da
geniflletildi. 19. yüzy›la kadar zaman zaman yang›nlarla harap
olan Tophane binas› onar›ld› ve ekler yap›ld›. En büyük ilgiyi III.
Selim ve II. Mahmut zamanlar›nda gördü. Osmanl› Devleti’nin
sonlar›na do¤ru Tophanei Amire ‹dadi Sanayi Alaylar› ad›yla fa-
aliyetini sürdüren Tophane bir ara Tophane, Müflirli¤i ad›n› al-
d›. 1923’ten sonra önemini yitirdi. Bugün bu yap›lar Askerî Mü-
ze’nin deposu olarak kullan›lmaktad›r.
TOPKAPI SARAYI,
‹stanbul’da Sarayburnu’nda bulunan
Osmanl› padiflahlar›n›n 15. yüzy›ldan 19. yüzy›l ortalar›na kadar
oturduklar›, ayn› zamanda devlet ifllerinin yürütüldü¤ü saray. II.
Mehmet’in (Fatih) ‹stanbul’u almas›ndan sonra ilk saray, bu-
günkü ‹stanbul Üniversitesi merkez binas›n›n bulundu¤u yerde
yap›ld›. Ancak kentin tam ortas›nda bulunan bu saray›n yeri gü-
venlik aç›s›ndan uygun görülmeyerek, tamamlanmas›ndan he-
men sonra daha güvenli bir yer aranmaya baflland›. Üç taraf›
fliddetli ak›nt›l› bir denizle çevrili, kara taraf›ndan da kal›n duvar-
larla kolayca korunabilecek olan Sarayburnu uygun bulundu ve
yeni saray›n infla›na 1465 y›l›nda baflland›. Bugün Topkap› Sa-
ray› olarak bilinen bu saray Osmanl› kaynaklar›nda Yeni Saray
ad›yla geçer. ‹lk yap›lar› II. Mehmet devrinde, 1478’de tamam-
land›. Saray› çevreleyen 1480 m. uzunlu¤undaki sur da bu dö-
nemde yap›ld›. Ancak inflaat sonraki y›llarda da sürdü. Hemen
her padiflah›n yeni binalar eklemesiyle saray 19. yüzy›l ortalar›-
na kadar büyümeye devam etti. Bu bak›mdan Topkap› Sara-
y›’nda Osmanl› yap› ve süsleme sanat›n›n 15. yüzy›ldan 19. yüz-
y›la kadar geliflmesini izlemek mümkündür. Saray, Birun (D›fl
Saray), Enderun (‹ç Saray) ve Harem olmak üzere üç bölümden
oluflmaktad›r. Birun k›sm›nda, daha çok saray hizmetli ve görev-
