TÜRK D‹L KURUMU
634
s›ndaki h›z›n›n, zamana göre hem do¤rultu hem de büyüklük
bak›m›ndan de¤ifliklik gösterebildi¤i düzensiz ak›fl biçimi. Tür-
bülansl› ak›flta, ak›flkan içinde burgaçlar oluflur ve ak›flkan›n
momentumunda anî de¤iflimler meydana gelir. Ak›fl›n laminer
ak›fltan türbülansl› ak›fla geçifli, kritik Reynolds say›s› ad› veri-
len bir de¤erde gerçekleflir. ‹p gibi yükselen bir sigara duman›-
n›n bir süre sonra da¤›l›p düzensizleflmesi, türbülansl› ak›fla ör-
nektir. Do¤adaki ak›flkan hareketleri ço¤unlukla türbülansl›d›r.
TÜRK D‹L KURUMU
(TDK), Atatürk’ün deste¤iyle ve
onun korumas› alt›nda, Türk dilinin incelenmesi, yabanc› öge-
lerden ar›t›lmas› ve gelifltirilmesi amac›yla 12 Temmuz 1932’de
kurulan kurum. Kurucular› Celal Sahir (Erozan), Yakup Kadri
(Karaosmano¤lu), Ruflen Eflref (Ünayd›n) ve Samih Rifat’t›r. Ça-
l›flma program›, 26 Eylül 1932’de toplanan I. Türk Dil Kurulta-
y›’nda saptand›. Bunlar, Türk dilinin baflka dil aileleriyle karfl›-
laflt›r›lmas›; tarihî ve karfl›laflt›rmal› gramerlerinin yaz›lmas›;
Anadolu ve Rumeli a¤›zlar›ndan sözcükler derlenmesi, Osman-
l›ca sözcüklere Türkçe karfl›l›klar bulunmas›; bir Türkçe sözlük
haz›rlanmas›; kurumca bir dergi yay›mlanmas›; Türkçe üzerine
yaz›lm›fl yerli ve yabanc› kaynaklar›n derlenerek uygun görülen-
lerin Türkçeye çevrilmesi; terimlerin Türkçelefltirilmesiydi. Va-
siyetnamesi uyar›nca, Türk Tarih Kurumu ile birlikte Atatürk’ün
kanunî mirasç›s› olan Türk Dil Kurumu, 15 Ocak 1940 tarihli
Bakanlar Kurulu karar›yla kamu yarar›na çal›flan dernekler ara-
s›na al›nd›. Kurum 1933’ten sonra Türk Dili adl› dergiyi,
1953’ten sonra da Türk Dili Araflt›rmalar› Y›ll›¤›’n› yay›mlad›.
Birçok genel ve özel sözlük, k›lavuz ve belleten ç›kard›, uygun
gördü¤ü kitaplar› yay›mlad›. 1955’ten sonra, her y›l Türkçeyi en
iyi kullanan edebiyat ve bilim yap›tlar›na, bas›n ve yay›n organ-
lar›na TDK ödüllerini verdi. 12 Eylül 1980 harekât›ndan sonra,
Millî Güvenlik Konseyi’nce haz›rlanan Anayasa’n›n 134. madde-
sine dayan›larak ç›kart›lan 2876 say›l› “Atatürk Kültür, Dil ve Ta-
rih Yüksek Kurumu” yasas›yla özel hukuk tüzel kiflili¤ini yitirdi.
TÜRK EDEB‹YATI,
ilk ça¤lardan günümüze Türk diliyle
yarat›lm›fl sözlü-yaz›l› ürünleri kapsayan edebiyat. Türk edebi-
yat› tarihiyse bafll›ca üç bölüme ayr›lmaktad›r: ‹slâml›k öncesi
Türk edebiyat›, ‹slâm uygarl›¤›na ba¤l› Türk edebiyat›, Bat› etki-
sindeki Türk edebiyat›. Bu bölümlemede ölçü, kültür ve uygar-
l›k de¤iflmeleridir. Ayr›ca her dönem toplumsal geliflime ba¤l›
olarak kendi içinde bölümlere ayr›lmaktad›r. ‹slâml›k öncesi
Türk edebiyat›nda dönüm noktas›, yaz›n›n bulunufludur. Bu ne-
denle ilk dönem ürünleri sözlü ve yaz›l› edebiyat olmak üzere iki
kümede toplanabilir. Sözlü Türk edebiyat›n›n yaz› öncesi örnek-
leri günümüze kalmam›flt›r. Bu dönemin ilk verimleri destanlar-
d›r. Yaz›l› Türk edebiyat›ysa Göktürk ve Uygur yaz›lar›n› kulla-
nan Türk topluluklar›nca oluflturulmufltur. Eldeki en eski metin-
ler Yenisey ve Orhun ›rmaklar› yöresinde bulunan Göktürk Ya-
z›tlar›’d›r. Bu yaz›tlar Göktürk Devleti tarihine iliflkin önemli bil-
gileri kapsad›klar› gibi, destans› yal›n anlat›mlar›yla da yaz›l›
Türk edebiyat›n›n günümüze kalm›fl en de¤erli belgeleridir.
TÜRK STANDARTLARI ENST‹TÜSÜ
(TSE), her
türlü madde ve hizmette bir “örnek yöntemi” ya da “örnek bi-
çim” (standart) yaratmak üzere kurulmufl, tüzel kiflili¤i olan ka-
mu kurumu. 1954’te kuruldu. 22 Kas›m 1960’ta yürürlü¤e ko-
nan 132 say›l› kanunla çal›flmaya bafllad›. 16 May›s 1985 tarih
ve 3205 say›l› yasayla yeniden düzenlendi. Görevi Türkiye’de
geçerli olacak standartlar› haz›rlamakt›r. Bunun için her türlü
standard› haz›rlar ya da haz›rlat›r; yabanc› kökenli standartlar›
inceleyip benimseyebilir; kabul etti¤i standartlar›n uygulanma-
s›n› teflvik eder ve uygulanmas›nda zorunluluk gördüklerini ba-
kanlar kuruluna önerir; resmî ve özel kurumlar›n iste¤i üzerine
standart haz›rlar ve dan›flmanl›k yapar; standardizasyon konu-
sunda her türlü yay›n, arfliv, araflt›rma, laboratuvar ve e¤itim ça-
l›flmalar›n› düzenler. Konusuyla ilgili olarak uluslararas› kurum-
larla iflbirli¤inde bulunur. Kurumun en üst organ›, çeflitli kamu
ve özel kurum üst organ›, çeflitli kamu ve özel kurum (üniversi-
teler, ticaret ve sanayi odalar›, borsalar, kamu iktisadî teflekkül-
leri, ilgili bakanl›klar vb.) temsilcilerden oluflan genel kuruldur.
Yönetim ve çal›flma birimleri teknik kurul, yönetim kurulu, de-
netleme kurumu, ihtisas kurullar›, genel sekreterliktir.
TÜRKÇE,
genifl anlamda Ural-Altay dil ailesinin Altay kolun-
da yer alan Türk dilleri ve lehçeleri. Türk dilleri bitiflken dillerden-
dir, yani sözcük türetim ve çekiminde eklerden (yap›m ve çekim
ekleri) yararlan›l›r ve sözcük çekim ve türetiminde sözcük kökle-
rinde genellikle herhangi bir de¤ifliklik olmaz. Bugün dünyan›n
pek çok yöresine da¤›lm›fl durumda bulunan yaklafl›k 150 milyon
Türk taraf›ndan konuflulmaktad›r.
TÜRK‹STAN,
Orta Asya’da büyük do¤al bölge. Sibirya’n›n
güneyinde, eski SSCB’nin da¤›lmas›yla kurulan Orta Asya cum-
huriyetleri ile Çin (Xinjiang) aras›nda paylafl›lm›fl durumdad›r.
Yüzölçümü yaklafl›k 5,6 milyon km
2
. Göreli kurakl›¤›n (çöller ve
bozk›rlar) egemen oldu¤u, yüksek da¤ s›ralar› (Tianshan) ve pla-
tolarla (Pamir) çevrili, genifl bir çöküntü alan›d›r. Sular›n› Sir-
Derya ve Amu-Derya’n›n toplad›¤› bat›daki eski Rusya Türkistan›
(4 milyon km
2
), eski SSCB’nin befl cumhuriyetini kaps›yordu
(Kazakistan, K›rg›zistan, Özbekistan, Türkmenistan, Tacikisitan).
Da¤ eteklerinde ve vadilerde sulu tar›m yap›l›r (pamuk, tah›llar).
Tar›mla birlikte yaylalarda hayvanc›l›k (koyun) da yayg›nd›r. Kö-
mür (Karaganda), hidrokarbürler (Gatl›, Fergana, Emba) ve çeflit-
li cevherler bak›m›ndan zengindir.
TÜRK‹YE
(Fr.: Turquie, ‹ng.: Turkey), Asya’n›n bat›s›nda, tarihî
Küçük Asya ya da Anadolu ile Balkan Yar›madas›’n›n güneydo¤u-
sunda (Avrupa Türkiyesi ya da Trakya) devlet. Yaklafl›k 36º -42º
