TÜRK‹YE BÜYÜK M‹LLET MECL‹S‹
(TBMM),
637
eski siyasetçilerin yasaklar›n›n kalkmas› sorunu gündeme geldi ve
1987’nin eylül ay›nda yap›lan halkoylamas›yla eski politikac›lar›n
yasaklar› kalkt›. 29 Kas›m 1987’de yap›lan erken seçimlerde ANAP
%36,31 oran›nda oy toplayarak Meclis’teki ço¤unlu¤unu korudu.
SHP %24,74 oran›nda, DYP ise %19,14 oran›nda oy toplad›lar.
Öteki partiler (Demokratik Sol Parti, Milliyetçi Çal›flma Partisi, Re-
fah Partisi), Seçim Kanunu’nun getirdi¤i %10’luk oy baraj›n› afla-
mad›klar› için Meclis’e giremediler. 1989 y›l›nda Kenan Evren’in
görev süresinin dolmas› üzerine, cumhurbaflkanl›¤› seçimi gün-
deme geldi. Baflbakan Turgut Özal, cumhurbaflkanl›¤›na aday ol-
du ve muhalefet partilerinin kat›lmad›¤› bir Meclis seçimiyle cum-
hurbaflkanl›¤›na seçildi (31 Ekim 1989). 9 Kas›m 1989’da eski
cumhurbaflkan› Kenan Evren’den görevi devrald› ve boflalan bafl-
bakanl›k makam›na ANAP Erzincan milletvekili Y›ld›r›m Akbulut
getirildi. 1991 y›l›nda yap›lan ANAP Ola¤an Kongresi’nde parti
baflkanl›¤›na getirilen Mesut Y›lmaz, baflbakanl›k görevini Y›ld›r›m
Akbulut’tan devrald›. A¤ustos 1990’da Irak’›n Kuveyt’i iflgal etme-
si üzerine, Birleflmifl Milletler Güvenlik Konseyi’nin Irak’a karfl›
ekonomik ambargo uygulanmas› karar›na ilk uyan ülkelerden biri
de Türkiye oldu. Turgut Özal’›n cumhurbaflkanl›¤›na seçilmesiyle
birlikte ABD saf›nda Irak’a karfl› tak›n›lan tav›r, sürekli tart›flma ko-
nusu olmaya devam etti. Özal cumhurbaflkan› iken de, yürütme er-
kinin bafl› s›fat›yla özellikle d›fl politikada etkili olmakta ›srar etti.
Koalisyon hükümeti döneminde ABD’ye, Balkan ülkelerine, Orta
Asya Türk cumhuriyetlerine ve Azerbaycan’a ziyaretler yaparak
müzakerelerde bulundu. 17 Nisan 1993’te Özal’›n anî ölümü üze-
rine May›s 1993’te DYP genel baflkan› ve baflbakan Süleyman De-
mirel cumhurbaflkanl›¤›na seçilerek Çankaya’ya ç›kt›. DYP ola¤a-
nüstü kurultay›nda Demirel’in yerine genel baflkanl›¤a Tansu Çil-
ler seçildi. Demirel, Çiller’i baflbakanl›¤a atad›. Tansu Çiller, Tür-
kiye Cumhuriyeti tarihinde ilk kad›n baflbakan oldu ve SHP ile ifl-
birli¤ini koruyarak yeni bir koalisyon hükümeti kurdu (Haziran
1993). Çiller hükûmeti, PKK’ya ve Kürt ayr›l›kç›l›¤›na karfl› s›k› bir
bask› uygulad›. Ödemeler dengesi a盤› rekor düzeye ulaflan Tür-
kiye, 1994’te büyük bir malî krize girdi. 18 fiubat 1995’te CHP ile
SHP, CHP çat›s› alt›nda birleflti. 10 Eylül’de Deniz Baykal’›n CHP
genel baflkanl›¤›na seçilmesinden sonra DYP-CHP koalisyonu
bozuldu. Aral›k 1995’te yap›lan erken seçimde Refah Partisi birin-
ci parti durumuna geldi (158 milletvekili). Haziran 1996’da Nec-
mettin Erbakan baflkanl›¤›nda Refahyol (RP-DYP) Hükûmeti ku-
ruldu. Tart›flmal› bir d›fl siyaset izleyen ve davran›fllar› lâikli¤e ters
düflen Baflbakan Erbakan, 28 fiubat 1997’de yap›lan Millî Güven-
lik Kurulu (MGK) toplant›s›nda generallerin sert uyar›lar›yla karfl›-
laflt›. Erbakan’›n 8 y›ll›k kesintisiz temel e¤itime geçilmesi, imam-
hatip okullar›n›n orta bölümünün la¤vedilmesi, Kuran kurslar›n›n
denetim alt›na al›nmas›n› da kapsayan MGK kararlar›n› bir süre
imzalamamas› ciddî bir siyasî krize yol açt›. Erbakan, baflbakanl›-
¤› DYP Genel Baflkan› Çiller’e devretmek üzere 18 Haziran 1997’de
istifa eti. Ama Cumhurbaflkan› Demirel, hükümeti kurma görevini
ANAP Genel Baflkan› Mesut Y›lmaz’a verdi. Y›lmaz’›n kurdu¤u
CHP destekli ANAP-DSP koalisyon hükümeti, Kas›m 1998’e ka-
dar sürdü. Ocak 1999’da DSP Genel Baflkan› Ecevit, ANAP ve
DYP’nin deste¤iyle bir az›nl›k hükümeti kurdu. 18 Nisan’da yap›-
lan genel seçimlerde DSP 136, MHP 129, FP 111, ANAP 86, DYP
85 milletvekili ç›kard›. Cumhurbaflkan› Demirel’in baflbakanl›¤a
atad›¤› Bülent Ecevit, 28 May›s 1999’da DSP-MHP-ANAP’›n kat›l-
d›¤› koalisyon hükümetini kurdu. 9. Cumhurbaflkan› Süleyman
Demirel'in görev süresi dolmas› üzerine 15 May›s 2000'de Ahmet
Necdet Sezer Türkiye'nin 10. Cumhurbaflkan› seçildi. 3 Kas›m
2002'de yap›lan genel seçimlerde AKP 363, CHP 178 milletvekili
ç›kard›. Cumhurbaflkan› Ahmet Necdet Sezer yeni hükümeti kurma
görevini Abdullah Gül'e verdi, hükümet 18 Kas›m 2002'de kurul-
du. Abdullah Gül 11 Mart 2003'e kadar baflbakan oldu. Yüksek
Seçim Kurulu 2 Aral›k 2002'de Siirt'te 3 Kas›m'da yap›lan Millet-
vekili Genel Seçimi'nin yenilenmesine karar verdi. Siirt'te seçim 9
Mart 2003'de yap›ld› ve AKP 3 milletvekili ç›kard›. AKP Genel Bafl-
kan› Recep Tayyip Erdo¤an Siirt milletvekili olarak parlamento'ya
girdi. AKP Genel Baflkan› Erdo¤an 11 Mart'ta TBMM'de yemin et-
ti. Ayn› tarihte Abdullah Gül baflbakanl›ktan istifa etti. Yine ayn›
gün cumhurbaflkan› Sezer hükümeti kurma görevini Erdo¤an'a
verdi. Yeni hükümet 14 Mart 2003'te Erdo¤an taraf›ndan kuruldu
ve Recep Tayyip Erdo¤an baflbakan oldu.
TÜRK‹YE BÜYÜK M‹LLET MECL‹S‹
(TBMM), Tür-
kiye Cumhuriyeti’nin yasama organ›. Meclisin, genel seçimler-
de belirlenmifl adaylar›na milletvekili denir. Milletvekili seçile-
bilmek için ilkokul mezunu olmak ve 30 yafl›n› doldurmufl bu-
lunmak gerekir; ancak a¤›r hapis cezas›na çarpt›r›lanlar ve yüz
k›zart›c› suçtan mahkûm olanlar milletvekili seçilemezler. Genel
seçimler befl y›lda bir yap›l›r. Milletvekilleri, belirli bölgelerin
seçmenlerinin oylar›yla seçilmelerine ra¤men, bütün ülkenin
temsilcisi say›l›rlar. TBMM, seçimleri erkene alma veya Anaya-
sa’da belirtilen koflullar nedeniyle erteleme yetkisine sahiptir.
Ayr›ca cumhurbaflkan› da Anayasa’da belirtilen flartlar›n ortaya
ç›kmas› halinde seçimleri öne alabilir. TBMM, gerekçelerinin
oluflmas› durumunda milletvekilinin üyeli¤ini düflürebilir; yasa-
ma dokunulmazl›¤›n› kald›rabilir. 550 üyeden oluflan TBMM,
üye tam say›s›n›n en az üçte biriyle toplanabilir ve salt ço¤un-
lukla karar verir. TBMM, son Osmanl› Meclisi Mebusan›’n›n ka-
pat›lmas›ndan sonra, 23 Nisan 1920’de Ankara’da topland›. Bu
Birinci TBMM, seçilen veya atanan üyelerden olufluyordu. Mec-
lisin ilk baflkanl›¤›na Mustafa Kemal Pafla (Atatürk) seçildi.
Meclis baflkan›n›n ayn› zamanda ‹cra Vekilleri Heyeti (Bakanlar
Kurulu) baflkan› olmas›ndan dolay›, birinci dönem hükümeti
TBMM Hükümeti olarak adland›r›ld›. Kurtulufl Savafl›’n› da bu
hükümet yönetti. Birinci TBMM, 1921 Anayasas›’n› yapt›; 29
Ekim 1923’te Cumhuriyet’i ilân etti ve 1924’te halifeli¤i kald›rd›.
1921 Anayasas› üzerinde yap›lan de¤iflikliklerle oluflturulan
1924 Anayasas› uyar›nca genel seçimlerin dört y›lda bir yap›l-
mas›na karar verildi. 27 May›s 1960’taki askerî müdahaleyle
feshedilen TBMM, 1961 Anayasas›’yla iki meclisli bir parla-
mentoya dönüfltürüldü. Yeni TBMM, Millet Meclisi (450 üyeli)
ve Cumhuriyet Senatosu’ndan (150 üyeli) olufluyordu.
