UMMAN
640
UMMAN
(Fr. ve ‹ng.: Oman), Arap Yar›madas›’n›n güneydo-
¤usunda devlet. Kuzeyde Umman Körfezi, bat›da Birleflik Arap
Emirlikleri, Suudi Arabistan, güneybat›da Yemen (Aden) ve gü-
neyde Umman Denizi ile s›n›rlan›r. Yüzölçümü 212.457 km
2
(bunun 100.000 km
2’
si güneybat›da, Yemen s›n›r›ndaki Döfar
Bölgesi’ni oluflturur); nüfusu 2.504.000 (1997), bafll›ca kentleri
Maskat (baflkent), Matrah ve Dofar’da Salalah, Sur’dur. 1958’e
kadar, Umman Körfezi’nin kuzeydo¤u giriflindeki Gvadar arazisi
de Umman’a aitti ve bu tarihte Pakistan’a b›rak›ld›. Buna karfl›l›k
1967’de ‹ngiltere, Kuria Muria Adalar›’n› Umman’a devretti.
1964’te petrol yataklar›n›n iflletilmeye aç›lmas›ndan önce Um-
man, yoksul bir ülkeydi; ekonomisi, hurma, deve yetifltiricili¤i
ve bal›kç›l›¤a dayan›yordu. Bugün Orta Do¤u’nun petrol ülkele-
rinden biridir (son y›llarda 20-25 milyon ton üretim). ‹ran Kör-
fezi’nin giriflinde önemli bir co¤rafî yeri olan Umman, 16. yüz-
y›ldan itibaren Araplar, Portekizliler; daha sonra Osmanl› Devle-
ti, Hollanda, Fransa ve ‹ngiltere aras›nda canl› bir rekabet alan›
oldu. 19. yüzy›lda Umman oldukça güçlü bir devlet hâline geldi
ve özellikle Afrika’n›n do¤u k›y›lar›nda etkili oldu. Fakat bu yüz-
y›l›n sonlar›nda ‹ngiltere himayesine girdi. Ülkede 1957’de ku-
rulan ba¤›ms›zl›kla beraber iç kar›fl›kl›klar da bafllad›: Sultana
karfl› kabileler aras›nda bafllayan bu kar›fl›kl›klar, 1965’te Do-
far’da bir iç savafl hâline dönüfltü. Yemen demokratik Halk Cum-
huriyeti’nin deste¤iyle çarp›flan Dofar gerillalar›n›n mücadelesi,
‹ngiltere ve ‹ran’›n çarp›flmalara do¤rudan do¤ruya sultan yan›n-
da kar›flmalar›yla 1973’te sona erdi. 1996’da kabul edilen ana-
yasa, Umman Sultanl›¤›’n› mutlak monarfli olarak tan›mlar.
UNESCO,
Birleflmifl Milletler Örgütü’ne ba¤l› özel kurulufl.
Kuruluflun ad› “Birleflmifl Milletler E¤itim, Bilim ve Kültür Örgü-
tü” anlam›na gelen “
U
nited
N
ations
E
ducational,
S
cientific
and
C
ultural
O
rganization” sözcüklerinin bafl harflerinden olu-
flur. 1946 y›l›nda kuruldu. Merkezi Paris’tedir. UNESCO’nun
amac› e¤itim, bilim ve bilgi al›flverifli alanlar›nda uluslararas›
iflbirli¤ini, tüm insanlar›n bilgi ve kültürlerinin artmas›n›, insan
haklar›n›n güçlenmesini sa¤lamakt›r.
UNICEF,
Birleflmifl Milletler Örgütü’ne ba¤l› özel bir uzman-
l›k kuruluflu. Kuruluflun ad› “Birleflmifl Milletler Çocuklara Yar-
d›m Fonu” anlam›na gelen “
U
nited
N
ations
I
nternational
C
hildren’s
E
mergency
F
und” sözcüklerinin bafl harflerinden
oluflur. 1946’da, II. Dünya Savafl›’nda y›k›ma u¤ram›fl ülkelerde-
ki çocuklara yard›m amac›yla kuruldu. O günden bu yana yal-
n›zca bu ülkelerle s›n›rl› kalmay›p dünyan›n daha yoksul bölge-
lerindeki çocuklarla da ilgilendi. Çal›flmalar›, çocuklar›n yaflam
koflullar›n› düzeltmek, beslenme yetersizliklerini gidermek ve
anal›k hizmetleri gibi konularda yo¤unlaflm›flt›r. Yönetsel har-
camalar› Birleflmifl Milletler Örgütü taraf›ndan karfl›lan›r. Prog-
ramlar›n›ysa hükümetlerin yard›mlar› ve bireylerin gönüllü kat›-
l›mlar›yla sürdürür. UN‹CEF, 1965 y›l›nda Nobel Bar›fl Ödülü’nü
kazanm›flt›r.
URAL-ALTAY D‹LLER‹,
Asya’n›n Büyük Okyanus k›y›la-
r›ndan Orta Avrupa ve Akdeniz k›y›lar›na kadar uzanan büyük bir
alanda konuflulan diller. ‹ki ana kola ayr›l›r: 1. Ural dilleri (a. Sa-
moyed dilleri; b. Fin-Ugor dilleri), 2. Altay dilleri (Mo¤olca,
Tunguzca, Türkçe). Baz› karfl›laflt›rmal› dilbilim uzmanlar›, Kore-
ce ve Japoncay› da Altay dilleri grubuna sokma e¤ilimindedirler.
Ancak, bugüne de¤in bu varsay›m kesinlik kazanm›fl de¤ildir.
URANUS,
Günefl Sistemi’nde, Günefl’ten uzakl›k s›ras›na
göre yedinci gezegen. 1781 y›l›nda Sir William Herschel tara-
f›ndan keflfedildi. Günefl’e ortalama uzakl›¤› 2.870.000.000
km.dir. Dünya’ya uzakl›¤›ysa 2.500.000.000 km. ile
3.100.000.000 km. aras›nda de¤iflir. Çap› 51.800 km. olan Ura-
nus’un ekseni yörünge düzlemine 90º’den fazla bir e¤iklik gös-
terir. Di¤er önemli özelli¤i, Günefl Sistemi’ndeki öteki gezegen-
lere göre dönüfl yönünün ters olmas›d›r. Günefl çevresindeki
dönüflünü 84,015 Dünya y›l›nda, kendi çevresindeki dönüflünü
ise 11 saatte tamamlar. Kutuplar›nda gecelerin uzunlu¤u 40 y›l
sürer. Spektral analizle yap›lan gözlemlere göre atmosferinde
metan ve hidrojen oldu¤u san›lmaktad›r. Yine bu gözlemlere
göre yüzey s›cakl›¤› -200ºC dolay›ndad›r. Uranus’un çevresinde
9 halka bulundu¤u saptanm›flt›r. Uranus’un kütlesi Dünya küt-
lesinin 14,58 kat›d›r. Yo¤unlu¤u da Dünya yo¤unlu¤unun
0,23’üne, su yo¤unlu¤ununsa 1,3’üne eflittir. Uranus’un 5 tane
uydusu vard›r. Gezegene uzakl›k s›ras›na göre uydular› ve çap-
lar› flöyledir: Miranda (330 km.), Ariel (800 km.), Umbriel (600
km.). Titania (1.100 km.) ve Oberon (1.000 km.). Uranus’un
merkezinde bir kaya çekirdek, onun üzerinde buz tabakas›, da-
ha üstte de moleküler hidrojen tabakas› bulunmaktad›r.
URUGUAY
(Fr. ve ‹ng.: Uruguay), Güney Amerika’n›n orta
kuflak bölgesinde, Atlas Okyanusu’na aç›lan genifl Rio de Plata
halicinde devlet. Brezilya ile Arjantin aras›nda kal›r. Lâtin Ameri-
ka’n›n en küçük ülkesidir. Yüzölçümü 177.508 km
2
, nüfusu
3.149.000 (1993). Bu nüfusun % 92’si beyazd›r ve ço¤u ‹span-
yol, ‹talyan, Alman ve Frans›z kökenli Avrupal›lard›r. Buna karfl›-
l›k 500.000 kadar Uruguayl› da d›fl ülkelerde yaflar (Arjantin, Bre-
zilya, Avustralya, Kanada ve ABD’de). Resmî dili ‹spanyolca, di-
ni Katolik’tir; baflkenti, Rio de la Plata halicinde önemli bir liman
olan Montevideo, öteki önemli kentleri Las Piedras, Salto, Pay-
sandu, Punta del Este ve La Paloma’d›r. ‹klim koflullar› çok elve-
rifllidir. Y›ll›k ya¤›fllar 800-1.500 mm. aras›nda de¤iflir. Brezilya
platosu ile Arjantin pampalar› aras›nda kalan Uruguay, tar›m ve
hayvanc›l›kta, tar›m ve özellikle hayvanc›l›¤a dayanan endüstri-
