VARTO DEPREM‹
647
nellikle cami ve hastane gibi yap›lar›n bak›m› ve iflletilmesi bu
tür kurumlarla yürütülürdü. Bugün, Vak›flar Genel Müdürlü-
¤ü’nce yönetilen ve denetlenen vak›flar›n hukukî durumu 90 sa-
y›l› yasayla belirlenmifltir. Buna göre vak›flar, kamu yarar›na ça-
l›flmak üzere gerçek ya da tüzel kifliler taraf›ndan kurulabilir.
Vakf›n kuruluflu, asliye mahkemesi taraf›ndan tescil edilen vak›f
senedinin, Vak›flar Genel Müdürlü¤ü’ne kayd›ndan sonra, Res-
mî Gazete’de yay›nlanmas›yla tamamlan›r.
VALS,
h›zl› ve canl› ritmi olan bir salon dans›. Vals üç zaman-
l›, hareketli, iki kifliyle dönerek oynanan bir danst›r. Almanlar›n
“Laendler” adl› halk dans›ndan ya da Frans›zlar›n “Volte” adl› bir
köy havas›ndan ç›kt›¤› öne sürülmekle birlikte kökeni kesin ola-
rak belli de¤ildir. 16. yüzy›lda ahlâkd›fl› oldu¤u gerekçesiyle ya-
saklanan vals, 19. yüzy›lda yayg›nl›k kazand›. Bu yüzy›l›n Him-
mel, Beethoven, Schubert, Weber, Chopin, Çaykovski gibi bes-
tecileri ayn› ritimde yap›tlar ortaya koydular. Avusturya’da vals,
19. yüzy›l›n ortalar›nda küçük orkestralara uyarlan›p “Viyana
Valsi” ad›yla canl› ve h›zl› bir ritme ulaflt›r›ld›; Lannet ve Strauss
bu türün en güzel örneklerini verdiler.
VAN,
Do¤u Anadolu bölgesinde il ve bu ilin merkezi olan kent.
Kuzeyde A¤r›, bat›da Bitlis, güneybat›da Siirt, güneyde Hakkâri,
fi›rnak illeri ve do¤uda ‹ran ile s›n›rlan›r. Do¤u Anadolu’nun öte-
ki illerinde de oldu¤u gibi, Van ili çok engebeli bir yörede bulu-
nur. Yer flekillerinin en göze çarpan özelli¤i bütünüyle çok yük-
sek olmas›d›r. Öyle ki, Van ilinde en alçak yerler bile deniz yü-
zünden yine de 1.600 m. yüksekte kal›r. Yüksek ova ve plato
düzlükleri üzerinde yer alan da¤lar›n birçok doruklar› 3.000, hat-
ta 3.500 m.yi aflar. Van ili iklimi karasal niteliktedir. Bununla be-
raber, Do¤u Anadolu’nun güneyinde yer almas› ve genifl Van
Gölü’nün sa¤lad›¤› yumuflat›c› etki nedeniyle, karasall›k derece-
si, örne¤in kuzey komflular› olan A¤r›, Kars illerindeki kadar ku-
vetli de¤ildir. 1725 m. yükseklikte bulunun il merkezinde en s›-
cak ve en so¤uk aylar›n ortalamalar› 22º ve -3,6º dir. Böylece
y›ll›k s›cakl›k fark› 25 dereceyi geçer. fiimdiye kadar ölçülmüfl
olan maksimum ve minimum de¤erlerde bu fark çok büyür: En
yüksek 37,5º , en düflük -28,7º . Y›ll›k ya¤›fl tutarlar› azd›r.
VAN GÖLÜ,
Do¤u Anadolu’da, Bitlis-Van illeri aras›nda göl.
3.713 km
2
yüzölçümüyle Türkiye’nin en büyük gölüdür. Uzun-
lu¤u Tatvan-Bendimahi Irma¤› a¤z› aras›nda 130, Deveboynu-
Pargot aras›ndaki geniflli¤i ise 38 km.dir. Van gölü, kökeniyle
bir do¤al baraj gölüdür. Nemrut Da¤› volkan›n›n Dördüncü Za-
man bafllar›ndaki püskürmeleriyle y›¤›lan lavlarla Van ve bat›-
s›ndaki Mufl havzalar› birbirinden ayr›lm›fl, iki havza hâline gel-
mifltir. Bunlardan Van Gölü Havzas› kapal› bir havzaya dönüfl-
müfltür. Baz›lar›n›n sand›¤› gibi göl, yeralt›ndan da herhangi bir
ak›nt›ya sahip de¤ildir. Çünkü karstik koflullar yoktur ve zaten
sular› oldukça yüksek oranda sodal› (%20) ve tuzludur (%2,24).
Bu nedenle bal›klar›n yaflamas›na da elveriflli de¤ildir. Gölün
yüzey sular›n›n deniz yüzünden yüksekli¤i bugün 1.646 m.’dir.
Gölün seviye de¤iflmeleri ve derinli¤i üzerine araflt›rmalar kesin
bir bilimsel sonuca ulaflmaya yeterli de¤ildir. K›y›s›n›n do¤al
güzellikleri ve Ahdamar Adas›’ndaki tarihî yap›tlarla turizm aç›-
s›ndan önem tafl›r. Tatvan ile Van aras›nda düzenli araba vapu-
ru seferleri yap›l›r.
VAR‹S,
toplardamarlarda meydana gelen müzmin hastal›k.
Damar çeperinin zay›flamas›, toplardamar›n t›kanmas› ya da ka-
pakç›klar›n yetersizli¤inden ileri gelir. Kan dolafl›m›n› güçleflti-
ren bütün nedenler ayn› zamanda varislerin oluflumunu da ha-
z›rlarlar. Gebelik, kar›nda su toplanmas›, fazla ayakta durmak ya
da devaml› oturmak gibi etkenler de bu oluflumda rol oynarlar.
En yayg›n varis türü bacaklardaki yüzeysel damarlarda görülen-
dir. Damar çeperlerindeki hücrelerin irileflmesi ve damar›n ge-
niflleyip uzayarak k›vr›mlar oluflturmas›, bu nedenle de bacak-
larda dü¤ümsü yap›lar›n ortaya ç›kmas› biçiminde görülür. Ba-
cak varisi, genellikle özel yap›ml› varis çorab› giyilerek gideril-
meye çal›fl›l›r. Kesin tedavi yoluysa, varisli damarlar› sertlefltiri-
ci i¤nelerle t›kamak ya da hasta olan damarlar› ameliyatla al-
makt›r. Varislere bacaklardan baflka anüste (hemoroit), erbezle-
rinde ve yemekborusunda da rastlan›r.
VARLIK VERG‹S‹,
Türkiye’de, 1942-1944 aras›nda bir ke-
reye mahsus olarak çiftçi, esnaf ve üreticilerden al›nan ola¤a-
nüstü servet vergisi. ‹kinci Dünya Savafl›’nda enflasyon, kara-
borsa ve stokçuluk sayesinde elde edilen serveti vergilendirmek
amac›yla kondu; ancak özellikle gayrimüslimlere uyguland›.
Vergi borçlar›n› geciktiren 1.400 gayrimüslim, Aflkale’de çal›fl-
ma kamp›na gönderildi. Vergi borçlar› karfl›l›¤›nda birçok mülk
istimlak edildi. Bu uygulama, Cumhuriyet Halk Partisi’ne karfl›
yayg›n tepkiler do¤urdu ve Varl›k Vergisi, uygulamaya konma-
s›ndan yaklafl›k 1,5 y›l sonra kald›r›ld›.
VARSA⁄I,
halk fliirinde koflma türünün özel bir ezgiyle söy-
lenen biçimi. Kafiye düzeni koflman›nki gibidir. Hece ölçüsünün
sekizli kal›b›yla söylenir. Varsa¤›n›n halk fliirindeki öteki türler-
den ayr›m›, kullan›lan ezgiden dolay›d›r. Yi¤itçe, mertçe bir ha-
va tafl›yan varsa¤›larda “behey, bre, hey gidi” benzeri ünlemler
de kullan›l›r. Eski kaynaklarda türkü sözcü¤üyle anlamdafl ola-
rak kullan›lan varsa¤› terimi, Güney Anadolu’da yaflayan Varsak
Türklerinin ad›ndan türetilmifltir. En güzel varsa¤› örneklerini
Karacao¤lan vermifltir.
VARTO DEPREM‹,
Mufl’un Varto ‹lçesinde meydana ge-
len iki deprem (1946 ve 1966). 31 May›s 1946’da, Richter ölçe-
¤ine göre fliddeti 6 olan depremde 839 kifli yaflam›n› yitirdi, 349
kifli yaraland›, 3.000 bina hasar gördü. 19 A¤ustos 1966’da,
