Y
655
Y,
Türk alfabesinin yirmi sekizinci harfi. Sesbilim bak›m›ndan
s›z›c›, yumuflak, sürekli damak ünsüzü. Küçük harfle matematik-
te ço¤u kez x de¤iflkeninin bir fonksiyonu, ikinci bir bilinmeye-
ni ya da ikinci bir ba¤›ms›z de¤iflkeni gösterir. Yine matematik-
te kartezyen koordinat sisteminde ordinat eksenini ve ordinatla-
r› gösterir. Büyük harfle kimyada itriyum elementinin simgesidir.
YABANÖRDE⁄‹
→
YEfi‹LBAfi
YABGU,
eski Türk devletlerinde hükümdar anlam›nda kulla-
n›lan unvan. Ayn› anlamda kullan›lan ka¤an ve hakandan daha
eski olan “yabgu”nun en eski kullan›l›fl› Hun ‹mparatorlu¤u’nda
(‹.Ö. 220-‹.S. 426) görülür. Selçuklular, devlet kurduktan sonra,
hakan yerine sultan unvan›n› kulland›lar ve yabgu unvan› da me-
lik karfl›l›¤› ulu¤-yabgu olarak kald›.
YA⁄,
suda çözünmeyip eterde çözünen ve dokununca kay-
ganl›k hissi veren madde. Bafll›ca üç çeflit ya¤ vard›r: mineral
(madenî) ya¤lar, sabit bitkisel ve hayvansal ya¤lar, uçucu bitki-
sel ya¤lar. Ya¤lar›n sabit ya da uçucu olarak s›n›fland›r›lmalar›,
›s›t›l›nca ne ölçüde kolay buharlaflt›klar›na ba¤l›d›r. Benzin, fuel
oil ve öteki akaryak›tlarla ya¤lama ya¤lar› (yani makine ya¤lar›)
birer mineral ya¤d›r. Sabit bitkisel ya¤lar genellikle oksijen so-
¤urduklar› zaman meydana gelen fiziksel de¤iflime ba¤l› olarak
üç alt grupta toplan›r. Bezirya¤› gibi sert bir film oluflturanlar
“kuruyan ya¤”, pamuk tohumu ya da soya fasulyesinden elde
edilen ve kal›nlaflmakla birlikte sertleflmeyenler “yar› kuruyan
ya¤”, hintya¤› ve zeytinya¤› gibi az kal›nlaflanlar da “kurumayan
ya¤” ad›n› al›rlar. Sabit hayvansal ya¤lara da bal›kya¤› ve balina
ya¤› örnektir. Süt kayma¤› ve hurma ya¤› gibi sabit kimi hayvan-
sal ve bitkisel maddeler de genellikle ya¤ olarak s›n›fland›r›l›rlar,
genellikle özgün bir kokusu ve tad› olan uçucu bitkisel ya¤lar
için de ac›badem ya¤›, naneruhu ve terebentin örnek gösterile-
bilir. Bunlar alkolde çözündü¤ünde “esans” ad›n› al›rlar. Hay-
vansal ve bitkisel ya¤lar, karboksilli asitlerin gliserinle yapt›¤›
esterlerdir. Kat› ya da s›v› hâlde bulunabilirler. Oda s›cakl›¤›nda
(20º C) s›v› olanlar normal olarak “ya¤” ad›yla an›l›r ve hem bit-
ki hem de hayvanlarda bulunur. Ya¤lar genellikle oleik asit es-
terleri içerirler ve toz nikelin katalizörlü¤ünde hidrojenasyon ifl-
lemiyle kat› stearik asit esterlerine dönüfltürülebilirler. Bu ifllem,
margarin üretiminin temelidir. Bitkisel ve hayvansal ya¤lar, do-
¤al enerji deposudur. ‹nsan beslenmesinde niflastalar›n verdi¤i
enerjinin iki mislini veren en yo¤un enerji kayna¤›d›rlar. Yüksek
düzeyde hayvansal ya¤a dayal› beslenmenin kalp hastal›klar›na
yol açt›¤› yayg›n bir kan›d›r ve bu ya¤lar›n yerine bitkisel ya¤lar
(m›s›rözü ya¤›, ayçiçek ya¤› vb.) önerilir.
→
L‹P‹T
YA⁄LIBOYA,
pigmentlerin kimi özel s›v›larla kar›flt›r›lma-
s›yla yap›lan ve eflyaya renk vermek ya da onu d›fl etkilerden ko-
rumak için sürülen kimyasal madde. Söz konusu s›v›, uygulanan
yüzeyde ince bir tabaka (film) b›rakacak kuruyan bir ya¤ ile, bo-
yaya, kolay sürülmesi için belli bir k›vam veren bir çözücüden
(inceltici) oluflur. Boya sürüldü¤ünde çözücü buharlafl›r ve ku-
ruyan ya¤ oksitlenerek kat›, kuru bir pigmentli tabaka oluflturur.
Daha çabuk kurumas› için boyaya “kurutucu” ya da “h›zland›r›-
c›” ad› verilen katalizörler de kat›l›r.
YAHUDA,
‹sa’n›n on iki havarisinden biri. Kendisine ‹skaryot
da denir. ‹sa’y› düflmanlar›na teslim eden odur. Havarilerin ve-
kilharc›yd›. Rahiplere otuz gümüfl dinar karfl›l›¤› ‹sa’y› teslim et-
meye söz verdi. Silâhl› askerlerle bir perflembe gecesi ‹sa’y›
Zeytinda¤›’nda bir bahçede görmeye gitti. Kararlaflt›r›lan iflareti
vererek, havarileriyle son yeme¤ini yiyen ‹sa’y› tutuklatt›. Sonra-
dan vicdan azab› içinde k›vrand› ve gümüfl dinarlar› tap›na¤a
atarak kendini ast›.
YAHUD‹
→
MUSEVÎ
YAHYA KAPTAN
(1891 Makedonya-1920 Tavflanc›l),
Kurtulufl Savafl› s›ras›nda Kocaeli yöresindeki milis kuvvetleri-
nin komutan›. Balkan Savafl›’ndaki çarp›flmalara kat›ld›. Birinci
Dünya Savafl›’nda gizli haber alma örgütü Teflkilat› Mahsusa’da
çal›flt›. Kurtulufl Savafl›’n›n bafllar›nda Mustafa Kemal ile iliflki
kurdu. ‹stanbul’daki Karakol Cemiyeti’nin de yard›m›yla Anado-
lu’ya gitmek isteyenlere yard›m etti. Gebze’de Kuvay› Milliye’yi
örgütleyerek ‹stanbul-Kocaeli yöresinde çeflitli eylemlere giriflti.
‹stanbul hükümeti kuvvetleriyle Tavflanc›l’da girdi¤i çarp›flmada
yakaland› ve 9 Ocak 1920’de bafl› kesilerek öldürüldü.
