V‹TAM‹NLER
652
la tan›mlayan yafll› serf Firs, herkes taraf›ndan unutulmufl ve terk
edilmifltir. Yapabilece¤i tek fleyi yapar; yatar ve ölmeyi bekler.
V‹TAM‹NLER,
vücudun büyümesi ya da metabolizma için
zorunlu olan ve normal yiyeceklerle al›nmas› gereken özgül be-
sin maddeleri. Ço¤u alfabenin harfleriyle adland›r›l›r ve ya¤da
çözünenler (örne¤in A, D, E ve K vitaminleri) ile suda çözünen-
ler (örne¤in B ve C vitaminleri) gibi iki grupta incelenirler. A vi-
tamini (retinol, C
20
H
29
OH), epitelin bütünselli¤i için gerekli bir
vitamindir. Ayn› zamanda a¤tabakan›n pigmenti olan rodopsinin
de temel maddesidir. Eksikli¤i, deri, göz ve mukoza zar› bozuk-
luklar›na, fazlal›¤› ise beyinde ve birçok sistemde kronik hasta-
l›klara yol açar. B grubu vitaminleri aras›nda bafll›calar› B
1
(ti-
amin, C
12
H
17
ON
4
SCL), B
2
(riboflavin, C
17
H
20
N
4
O
6
), niasin, B
6
(piridoksin, C
8
H
11
NO
3
), folik asit ve B
12
(siyanokobalamin,
C
63
H
90
CON
14
O
14
P)dir. B
1
, karbonhidrat metabolizmas›nda bir
efl enzim olarak görev yapar. Pirinçle beslenen toplumlarda ve
alkoliklerde görülen B
1
vitamini eksikli¤i, beriberi ve beyin has-
tal›klar›na yol açar. Benzer bir görev yapan B
2
de yükseltgenme
tepkimelerinde önem tafl›r. Eksikli¤i, epitel bozukluklar›na yol
açar. Niasin, her ikisi de karbonhidrat metabolizmas›nda bir efl
enzim olan nikotinik asit ile nikotinamit için kullan›lan ortak bir
add›r. Beslenmesi akdar› ya da yoncaya dayal› popülasyonlarda
görülen niasin eksikli¤i, pelagra hastal›¤›n›n nedenidir. B
6
vita-
mini, enerji depolanmas›nda önem tafl›yan bir enzim sa¤lar. Ek-
sikli¤i, çeflitli hastal›klar›n yan› s›ra kans›zl›k da yapar. Folik asit,
nükleik asit metabolizmas›nda yer alan asli bir ögedir. Özellikle
hamilelik s›ras›nda ya da çeflitli ilâçlara ba¤l› olarak meydana
gelen folik asit eksikli¤i, karakteristik bir kans›zl›k yapar. B
12
vi-
tamini her tür hücrenin temel ögelerindendir. Kan hücreleriyle
gastroentestinal epitel ve sinir sistemi fonksiyonlar›, B
12
eksik-
li¤inden özellikle etkilenir. B grubunun öteki vitaminleri panto-
tenik asit, biotin, kolin, inositol ve para-amino benzoik asittir. C
vitamini (askorbik asit, C
6
H
8
O
6
), birçok metabolik süreçte yer
al›r ve özellikle soluk almada, kan hücrelerinin oluflumunda, ke-
mik ve doku büyümesinde önem tafl›r. Eksikli¤i, iskorbüt hasta-
l›¤›na yol açar. D vitamini (D
2
: kalsiferol, C
28
H
43
OH, D
3
:
C
27
H
43
OH, D
4
: C
28
H
45
OH), kalsiyum metabolizmas›nda kritik
bir rol oynar, kemiklerin büyümesini ve yap›laflmas›n› sa¤lar.
Eksikli¤i raflitizme, fazlal›¤› da çeflitli hastal›klara neden olur. E
vitamini (tokoferol, C
20
H
50
O
2
), kan hücreleriyle sinir sistemi
dokular›nda önem tafl›r. E vitamini eksikli¤ine pek rastlanmaz ve
yararl› etkileri genellikle abart›lm›flt›r. K vitamini (K
1
: C
31
H
46
O
2
,
K
2
: C
41
H
56
O
2
), karaci¤erdeki belirli p›ht›laflt›r›c› faktörlerin üre-
timiyle ilgili efl faktörleri sa¤lar. Kimi p›ht›laflma bozukluklar›n›
tedavide, özellikle prematüre bebeklerde görülen bu türden bo-
zukluklara karfl› kullan›l›r. A vitamini hayvansal ve bitkisel doku-
lardan, B vitaminleri de yeflil sebzelerden al›n›r. B
12
vitamini ise
yaln›zca hayvansal besinlerde (örne¤in karaci¤erde) bulunur.
Ekfli meyveler C vitamini bak›m›ndan zengindir. D vitamini hay-
vansal dokularda bulunur. Bal›kya¤› bu bak›mdan zengindir. E
ve K vitaminlerine çok say›da biyolojik maddede rastlan›r.
V‹TRAY,
birbirine ba¤l› kurflun bölmelere yerlefltirilmifl renk-
li cam parçalar›ndan meydana gelen saydam pencere süsleme-
si. Vitray yap›m›nda flöyle bir s›ra izlenir: ‹lk ifllem konunun ger-
çek büyüklükte çizilmesi ve boyanmas›d›r.
V‹VALD‹, Antonio
(1678 Venedik-1741 Viyana), ‹talyan
besteci ve keman virtüozu. Ça¤›n›n solo konçerto üstad›d›r. Ba-
bas›ndan keman dersleri alarak müzik hayat›na bafllayan Vivaldi
1703’ten 1740’a dek, “Ospedale della Pieta” adl› kimsesiz ço-
cuklar yurdunda müzik ö¤retmenli¤i ve koro yöneticili¤i yapt›.
Konçertolar›n›n ço¤unu Ospedale korosu için yazd› ve Avrupa
çap›nda ün kazanan konserlerde koroyu kendisi yönetti. Verimli
bir besteci olan Vivaldi, konçertolar, sonatlar, operalar ve kan-
tatlar besteledi. Konçerto stilini gelifltirirken özellikle Giuseppe
Torelli’nin etkisinde kald›. Üç (h›zl›-yavafl-h›zl›) bölümden mey-
dana gelen konçertolar›nda klasik konçerto unsurlar› görülür;
solo çalg›lar için yazd›¤› konçertolarda, arka plânda yayl› çalg›-
lar vard›r. Konçertolar›nda renkli bir orkestralama ile virtüözlü-
¤ü baflar›l› bir flekilde ba¤daflt›ran Vivaldi’nin, J.S. Bach üstün-
deki etkisi büyüktür. En tan›nm›fl konçertolar›, “Le Quattro Sta-
gione” (Dört Mevsim, 1725) ad› alt›nda toplanm›fl olan progra-
matik çal›flmalar›d›r. Ospedale okulu yöneticileriyle anlaflmazl›-
¤a düflen Vivaldi, 1740’ta Viyana’ya yerleflti. Barok ça¤›n son
döneminin en etkin bestecilerinden biri olan Vivaldi’nin 12 kon-
çertosu, J. S. Bach taraf›ndan yorumland›. 19. yüzy›l›n sonlar›n-
da Bach’a yeniden ilgi duyulmas›, bir anlamda Vivaldi’nin de ye-
niden keflfedilmesi oldu.
V‹YANA
(Alm.: Wien), Avusturya’n›n baflkenti. Tuna’n›n sol
k›y›s›nda kurulmufl olan Viyana, Avrupa’n›n en genifl alana ya-
y›lm›fl kentlerinden biridir (414 km
2
). Eski Avusturya-Macaris-
tan ‹mparatorlu¤u’nun baflkenti olan tarihî Viyana, 20. yüzy›l›n
bafllar›nda geliflmesinin en üst düzeyine ulaflm›fl. I. dünya Sava-
fl› öncesinde nüfusu 2.000.000’u geçmiflti. Roma döneminde de
önemli bir kentti. 13. yüzy›lda Habsburg Hanedan›’n›n yönetimi-
ne girdi ve bu yönetim 1918’e kadar sürdü. 15. yüzy›ldan baflla-
yarak Avrupa’n›n politik ve kültürel yaflam›nda etkili oldu. ‹mpa-
ratorluk merkezi olarak görkemli saraylar›, park ve bahçeleri, ge-
nifl caddeleri; özellikle sanat yaflam›yla 19. yüzy›lda Avrupa’da
Paris’in bafll›ca rakibiydi. 1918’de ‹mparatorlu¤un tarihe kar›fl-
mas›ndan sonra Viyana, Avusturya’n›n baflkenti oldu. II. Dünya
Savafl›’nda da büyük ölçüde zarar gördü. Fakat bu zararlar sa-
vafltan sonra h›zla giderildi. Bugün üniversitesi, birçok araflt›r-
ma enstitüsü, çok zengin kütüphane ve müzeleri, sanat yaflam›
(özellikle müzik, tiyatro, opera, sanat galerileri), ünlü “Prater”i,
Avusturya imparatorlar›n›n oturduklar›, genifl ve görkemli bir
park içindeki Schönbrunn Saray› ile Avrupa’n›n en ilgi çeken
merkezlerinden biridir. Viyana, ayn› zamanda Avusturya’n›n en
önemli endüstri (kimya, makine, k⤛t, bas›n-yay›n, konfeksi-
yon, mobilya), ticaret ve turizm merkezidir. Nüfusu 1.600.000.
V‹YANA KUfiATMASI I,
Osmanl› Padiflah› I. Süley-
man’›n (Kanunî) Viyana’y› almak için yapt›¤› kuflatma. Osmanl›
ordusu, 1526’da Osmanl› egemenli¤ine giren Macaristan’dan
ayr›l›nca, Avusturya Arflidükü Ferdinand, Budin’e girdi ve Os-
manl›lar›n Macaristan’a kral olarak atad›klar› Erdel Voyvodas›
Zapoya’n›n (Zapolyai Janofl) Macaristan’dan kaçmas›na neden
oldu. Bunun üzerine Kanunî, 1529 y›l›nda Avusturya üzerine ye-
