YAPAY UYDULAR
658
frekansl› sinyallerin yans›mas›ndan yararlanarak yollar›n› bulur-
lar. Radar da benzer biçimde çal›fl›r. Ancak radarlarda ses ener-
jisi yerine UHF radyo dalgalar› ya da mikrodalga ›fl›n›m› kullan›-
l›r. Büyük binalarda ve salonlarda meydana gelen yank›, giriflim
nedeniyle bafllang›çtaki sesin (konuflma, flark› vb.) anlafl›lmama-
s› gibi sorunlar do¤urur. Bu, duvar ve tavanlara ses emici malze-
meler yerlefltirilerek ya da konkav ayna gibi görev yap›p sesi bir
odakta toplayan e¤ri yüzeylerden kaç›n›larak giderilebilir.
YAPAY UYDULAR,
Dünya ya da bir baflka gökcismi çev-
resindeki bir yörüngeye oturtulan insan yap›s› uydular. Uydu ya-
p›m› konusundaki ilk öneri 1920’lerde ortaya at›lm›fl, ancak ye-
terince büyük roketlerin gerçeklefltirilmesine dek yap›mlar›
mümkün olmam›flt›r. ‹lk yapay uydu SSCB taraf›ndan Ekim
1957’de f›rlat›ld› (Sputnik 1). Bunu k›sa zamanda SSCB, ABD,
‹ngiltere, Fransa, Kanada, Bat› Almanya, ‹talya, Japonya ve
Çin’in f›rlatt›klar› yapay uydular izledi. Atmosferin müdahalesini
ortadan kald›rd›klar› için yapay uydularla astronomik gözlemler
(özellikle X ›fl›nlar›yla yap›lan gözlemler) daha kolay gerçeklefl-
tirilebilir. Ifl›n›mla ya da yeryüzünü çevreleyen elektromanyetik
ve gravitasyonel alanlarla ilgili incelemelerin yan› s›ra üst at-
mosfer de yapay uydular arac›l›¤›yla daha duyarl› biçimde ince-
lenebilir. A¤›rl›ks›zl›k koflullar›nda ve ›fl›n›m›n daha yo¤un oldu-
¤u uzayda hayvanlar›n ve bitkilerin fonksiyonlar›yla ilgili araflt›r-
malarda da bu uydulardan yararlan›lm›flt›r. Yapay uydular, keflif,
araflt›rma, meteorolojik gözlemler yapma, gemi ve uçaklara yol
gösterme amac›yla da kullan›l›rlar. Bunun yan› s›ra televizyon ve
radyo sinyallerinin iletimine de yararlar. ‹nsanl› uydular, özellik-
le Soyuz (SSCB) ve Merküri (ABD) serisi uydular, uzay istasyo-
nu olay›n› gerçeklefltirerek daha derin araflt›rmalara olanak sa¤-
lam›fl, kenetlenme tekni¤ini de uygulamaya koymufllard›r. Bu
konuda SSCB’nin Salyut ve ABD’nin Skylab projeleri özellikle
önem tafl›r. Yapay uydular›n Dünya’n›n çekim alan›n› yenmeyip
(dolay›s›yla uzay bofllu¤una kaçmay›p) belli bir yörüngede kal-
malar› için gereken f›rlat›lma h›zlar›, f›rlatma zaman›na ve f›rlat-
ma yerinin enlem derecesine ba¤l› olarak konik bir yüzey üze-
rinde yatan eliptik bir yürünge belirler. Bunun d›fl›nda bir yörün-
ge seçimi, muazzam ek enerji harcamay› gerektirir. Yapay uydu-
larda esas olarak bir güç kayna¤› (günefl pilleri, nükleer ayg›tlar
vb.), gözlem ve ölçümler yapan aletler, kay›tlar› Dünya’ya ileten
sistemler ve yörüngesinde meydana gelen sapmalar› saptay›p
düzeltecek ayg›tlarla roketler bulunur. Uzaktan (yani Dünya’dan)
komuta sorunlar›n›n azalt›lmas› amac›yla bütün bu kontrol ve
hesap ifllemlerini yapan bilgisayarlar da yapay uydular›n önem-
li bir parças›d›r.
YARDA,
üç fite (=91,44 cm.) eflit uzunluk ölçü birimi (sim-
gesi yd). En çok ‹ngiltere’de ve ABD’de kullan›l›r.
→
ÖLÇÜ B‹-
R‹MLER‹
YARGITAY,
adlî mahkemelerin verdikleri kararlar›n hukuka
uygun olup olmad›¤›n› denetlemekle görevli yüksek mahkeme,
temyiz mahkemesi. Ceza, hukuk, ticaret mahkemeleri gibi tüm
adlî yarg› mahkemeleri, Yarg›tay’›n denetimine ba¤l›d›r. Yarg›tay
tüm bu mahkemeleri denetleyerek hukukun uygulanmas›nda ül-
ke düzeyinde birliktelik sa¤lar. Yasa maddelerinin nas›l yorum-
lanmas› gerekti¤ini belirler. Mahkemeler karar verirken Yarg›-
tay’›n görüfllerini göz önünde bulundururlar. Yarg›tay’›n kurulu-
flu ve iflleyifl biçimi yasa ile düzenlenmifltir. Bugün ifllerlikte
olan Yarg›tay, 8 fiubat 1983 tarih ve 2797 say›l› yasa ile düzen-
lenmifltir. Yarg›tay, 15 hukuk ve 9 ceza dairesi olmak üzere hu-
kuk ve ceza daireleri biçiminde ayr›lm›flt›r. Bu daireler, bir bafl-
kan ve dört üyenin kat›l›m›yla toplan›rlar. Kararlarda oy çoklu¤u
gereklidir. Hukuk dairelerinin baflkan ve üyeleri Hukuk Genel
Kurulu’nu, ceza dairelerinin baflkan ve üyeleri de Ceza Genel
Kurulu’nu olufltururlar. Bu genel kurullar, mahkeme kararlar›n›n
temyize gönderilmesi hâlinde gerekli incelemeyi yaparak karar
verirler. Ayr›ca Askerî mahkemelerin ba¤l› oldu¤u bir de Askerî
Yarg›tay vard›r. Askerî Yarg›tay, Yarg›tay’dan ayr›, özel bir yasa-
ya göre iflleyen ba¤›ms›z yüksek mahkemedir.
YARIMBURGAZ MA⁄ARASI,
‹stanbul’un Küçükçek-
mece ‹lçesi’nde ma¤ara. Küçükçekmece Gölü’nün 4 km. kadar
kuzeyinde yer al›r. ‹ki bölümden oluflur. Yukar› ma¤ara 50 m.
uzunluktad›r ve Bizans döneminde kilise olarak kullan›lm›flt›r.
Burada Geç Roma ve Bizans kal›nt›lar›n›n alt›nda Kalkolitik, Ne-
olitik ve Paleolitik kal›nt›lar› ele geçmifltir. Uzunlu¤u 1 km’yi bu-
lan afla¤› ma¤arada Paleolitik ça¤a ait kal›nt›lar bulunmufltur.
Ayr›ca günümüzde soyu tükenmifl olan baz› hayvanlar›n fosille-
ri ele geçmifltir.
YASA,
anayasada öngörülen usullere göre, devletin yasama
organ› taraf›ndan yaz›l› olarak konan, uyulmas› zorunlu hukuk
kural›. Yasayla konulan hukuk kurallar›: a) Geneldir. Ülkenin her
yerinde herkes için ayn› hükmü tafl›r. Hangi alandaki iliflkileri
düzenliyorsa, o alana giren, o iliflkilerde bulunan herkes bu ku-
rallara ba¤l›d›r. b) Uyulmas› zorunludur. Uymayanlar ya cezaya
çarpt›r›l›r ya da tazminat ödemeye zorlan›r. c) Süreklidir. Yürür-
lükte kald›¤› süre içinde, etkisinden ve yarg›s›ndan bir fley eksil-
mez. ‹lke olarak, konulmadan önceki de¤il, konulduktan sonra-
ki olaylara uygulan›r. d) Soyuttur. Kifliye ya da belli olaya uygu-
lanmak üzere de¤il, olmas› mümkün ve ayn› koflullar› tafl›yan
olaylar› düzenlemek için konulur. ‹lke olarak yasa, o ülkedeki
vatandafllara da, yabanc›lara da uygulan›r. Yaln›z baz› yasalar,
örne¤in evlenme ve miras yasalar› vatandafl› her yerde izler. Ya-
sa halk taaf›ndan bilinmelidir; daha do¤rusu, herkesin bildi¤ini
farzettirecek flekilde yay›nlanmal›, ilân edilmelidir. Türk yasalar›
“Resmî Gazete” ile yay›nlan›r; cezaya, vergiye, askerli¤e ait olan-
larla halk› do¤rudan do¤ruya ilgilendiren yasalar, ayr›ca kent ve
kasabalarda belediyeler, köylerde de muhtarlar taraf›ndan ilân
olunur. Yasa, ya içinde yaz›l› tarihten ya da “Resmî Gazete”de
yay›nland›¤› tarihten itibaren yürürlü¤e girer. Yasan›n, Anaya-
sa’ya uygunlu¤u esast›r. Yasalar›n Anayasa’ya ayk›r›l›¤›n›n belli
koflullar alt›nda ileri sürüldü¤ü durumlarda bu iddiay› Anayasa
Mahkemesi inceler, karara ba¤lar. Bu yoldan, Anayasa’ya ayk›-
r›l›¤›na karar verilen yasa yürürlükten kalkm›fl olur. Yasa, onu ç›-
karmaya (yürürlü¤e koymaya) yetkili organa, gerekçeli bir tasa-
r› hâlinde sunulur. Yasa önermeye, Bakanlar Kurulu ve TBMM
üyeleri yetkilidirler.
→
ANAYASA
YASEM‹N,
zeytingillerden, a¤açs› bir süs bitkisi
(Jasmi-
num).
Güzel kokulu, beyaz, sar› ya da k›rm›z› renkli çiçeklerin-
