YEN‹ÇER‹ OCA⁄I
661
da Umman ile s›n›rl›d›r. Güneyde Aden Körfezi ve Hint Okyanu-
su’na aç›l›r. Yüzölçümü 472.100 km
2
, nüfusu 15.200.000’dir
(1997). Baflkenti San’a, en önemli kentleri; Taiz, Hudeyde, Mo-
ha, Aden, Mukalla, Mansura ve fieyh Otman’d›r. Ülke arazisi do-
¤uya do¤ru dik yamaçlar hâlinde yükselir. Arap Yar›madas›’n›n
en yüksek yeri olan 3.760 m.lik Cebel-i fiuayb ülke s›n›rlar› için-
dedir. May›s 1990’da iki Yemen resmen birleflti. Baflkentleri,
Kuzey Yemen’in baflkenti olan San’a olarak belirlendi. Yemen
Cumhuriyeti’nin cumhurbaflkanl›¤›na, eski Kuzey Yemen’in
cumhurbaflkan› Ali Abddullah es Salih, baflbakanl›¤›na ise eski
Güney Yemen’in cumhurbaflkan› Ebubekir el-Attas getirildi.
1994’te yeniden iç savafla dönüflen Kuzey-Güney uyuflmazl›¤›,
Kuzey Yemenlilerin lehine sonuçland›.
YENGEÇ,
onayakl›lar tak›m›ndan bir deniz kabuklusu. Kara-
paks› (bafll›gö¤sü örten kabuk), genifl ve yuvarlak, kar›n k›sm›
k›sa, yass› ve simetriktir. Kuyruk yüzgeci yoktur. Kar›n, bafll›-
gö¤sün alt›na do¤ru k›vr›lm›flt›r. Yürüme bacaklar›n›n ilk çifti
makasl› olur. Birço¤u bafll›gö¤sün geniflli¤inden dolay› yan yan
yürürler. Bütün denizlere yay›lm›fllard›r. Kabuklar›n›n alt›nda he-
men hemen kapal› durumda bulunan solungaçlar› sayesinde su
d›fl›nda uzun süre kalabilirler. Bir k›sm› da tropikal bölgelerde,
karada yaflarlar. Hepsi etçildir. Kimilerinin eti yenir. Pek çok tü-
rü olan yengeçlerin bafll›calar› tüylü yengeç
(Dromia vulga-
ris),
deniz örümce¤i
(Maja swuinado),
dev yengeç
(Macrochira kaempfferi),
çalpara
(Portunus pu-
ber),
pavurya
(Cancer pagurus),
çingene pavuryas›
(Carcinus maenas)
vb.dir.
YEN‹ ZELANDA
(Fr.: Nouvelle-Zelande, ‹ng: New Ze-
aland), Güney yar›kürede, Pasifik Okyanusu’nda devlet. Avust-
ralya’n›n 2.000 km. güneydo¤usundad›r. Kuzeyden güneye
1.500 km. uzunlukta, ikisi büyük di¤erleri küçük adalardan olu-
flur (Kuzey Adas›, Güney Adas›, Steward ve Chatham ve öteki
küçük adalar). Yüzölçümü 269.000 km
2
, nüfusu 3.710.000,
baflkenti Wellington, öteki önemli kentleri; Auckland, Hamilton,
Napier-Christchurch, Dunedin’dir. Resmî dil ‹ngilizce (Maoriler
ayr› bir dil konuflur), nüfusun % 70’i Protestan’d›r. Cook Bo¤a-
z› ile birbirinden ayr›lan iki büyük adadan Kuzey Adas› volkanik-
tir; s›k s›k deprem olur. Etkin volkanlar›, s›cak su kaynaklar›,
gayzerleriyle dikkati çeker. Güney Adas› volkanik de¤ildir, yük-
sek da¤larla kapl›d›r. Yeni Zelanda Alpleri ad› verilen bu da¤lar
üzerinde baz› doruklar 3.000 m.yi aflar. 34º-47º Güney paralel-
leri aras›nda kalan Yeni Zelanda, bütünüyle Güney yar›kürenin
orta kufla¤›nda yer al›r. Yeni Zelanda’n›n yerlileri olan Maoriler,
kökenleriyle Polinezyal›’d›r. Buraya 14.-17. yüzy›llar aras›nda
gelmifl olduklar› san›lmaktad›r. Bir baflka deyiflle adalar, keflfe-
dildi¤i s›rada bofl de¤ildi. Yeni Zelanda’ya ilk önce 1642’de Hol-
landal› Tasman ayak bast›. Fakat yak›ndan tan›nmas› ve keflfi,
1769’da J. Cook’un seyahatinden sonra gerçekleflti. Adaya ilk
gelen beyazlar (1814’ten itibaren) ‹ngiliz misyonerleriydi. ‹ngil-
tere 1840’ta adada egemenlik kurmak istedi. Fakat bu kolay ol-
mad›. 1843-1847 ve 1860-1867’de Maorilerle kanl› savafllar ya-
p›ld›. Yeni Zelanda, uzun süre ‹ngiltere yönetiminde kald›ktan
sonra 1907’de ba¤›ms›z oldu, fakat ‹ngiliz Uluslar Toplulu¤u
üyeli¤ini korudu. Maorilerin bugünkü say›lar› 250.000 kadard›r
ve ço¤u Kuzey Adas›’nda yaflarlar. Geri kalan nüfusun çok bü-
yük bölümü ‹ngiliz as›ll›d›r. Yeni Zelanda, baflka etnik gruplar›n,
özellikle beyaz ›rk d›fl›nda kalan insanlar›n göçüne karfl› s›k› ön-
lemler alm›fl ve daha 1880’den itibaren adaya yönelen göçleri
frenlemifltir. Nüfusun üçte ikisi Kuzey Adas›’nda yaflar. Bütün
nüfusun üçte ikisi kentlerde yaflad›¤› hâlde yaln›z dört kent,
Auckland, Wellington, Christchurch ve Dunedin toplam nüfusun
hemen yar›s›n› toplar. Yeni Zelanda ekonomisi hayvanc›l›¤a da-
yan›r; tar›m önemsizdir. Bugün ihracat›n %95’ini çeflitli hayvan
ürünleri sa¤lamaktad›r. Ülkede büyükbafl hayvan ve koyun ye-
tifltirilir. Süt üretimi 5.900.000 tondur. Tereya¤› ihracat›nda
dünyada ikinci s›ray› al›r. Peynir ve yün ihracat›nda da ikinci ge-
lir. Her y›l ‹ngiltere’ye yar›m milyon ton dondurulmufl et ihraç
eder. Büyük kentlerde çeflitli sanayiler kurulmufltur. Yeni Zelan-
da, kifli bafl›na düflen geliriyle dünyan›n zengin ülkelerinden bi-
ridir. Parlamenter-demokratik monarfliyle yönetilir. Devlet Bafl-
kan› Kraliçe II. Elizabeth bir genel valiyle temsil edilir. Parla-
mentosu tek meclislidir. Üyeleri üç y›l için seçilirler.
YEN‹CAM‹,
‹stanbul’da Eminönü’nde cami. III. Mehmet’in
annesi Safiye Sultan’›n iste¤i üzerine 1598 y›l›nda yap›m›na
baflland›. Mimar Davut A¤a’n›n ölümü üzerine, yap›y› tamamla-
makla Dalg›ç (ya da Dalk›l›ç) Ahmet Çavufl görevlendirildi. An-
cak, III. Mehmet’in ölümüyle Safiye Sultan valide sultanl›ktan
düflünce, caminin yap›m› yar›m kald›. IV. Mehmet’in annesi Tur-
han Sultan, 1660’ta Mimar Hac› Mustafa A¤a’y› yap›m› bitirmek-
le görevlendirdi ve cami 1663’te tamamland›. Yenicami, plânla-
r›n› yapan ve yap›m›nda temel üstüne ç›kan Davut A¤a’n›n yap›-
t› olarak tan›n›r. Yenicami de, benzerliklerinde oldu¤u gibi bir
“külliye”dir. Çevresinde türbeler, sebil, okul, darülkurra ve bir
de kasr vard›r. Revakl› bir avluya sahiptir ve genel görünüflüyle
Süleymaniye Camii’ni and›r›r. Ana kubbe dört filaya¤› üzerine
oturur. Cami, iç süslemesi ve çini iflçili¤iyle tan›n›r. Özellikle
mermerden oyularak yap›lan minberi de¤erli bir sanat ürünüdür.
YEN‹ÇER‹ OCA⁄I,
Osmanl› Devleti’nin 1826 y›l›na kadar,
daimi ücretli ordusunun (Kap›kulu Oca¤›) piyade (yaya) s›n›f›n›
oluflturan bölümü. 1363 y›l›nda I. Murat taraf›ndan kuruldu. I.
Murat, yeniçeri örgütüne yetifltirilmifl eleman sa¤lamak amac›y-
la 1363 y›l›nda Gelibolu’da ‹lk Acemi Oca¤›’n› kurdu. ‹lk kurulu-
flunda bu oca¤a savafllarda al›nan esirler kaydediliyordu. Esir-
lerden “acemi o¤lan›” al›nmas›, Pençik Kanunu’na göre oluyor-
du. Hristiyanlardan “acemi o¤lan›” al›nmas›, yani devflirme usu-
lü, daha sonra ortaya ç›kt›. Böylece Hristiyan halk›n belirli yafl-
taki birden fazla çocuklar›ndan birinin Acemi Oca¤›’na al›nmas›-
na karar verildi. Bunu sa¤lamak için de devflirme kanunu ç›ka-
r›ld›. Devflirme Kanunu zamanla Pençik Kanunu ile asker al›n-
mas›n›n yerini ald› ve iki buçuk yüzy›l uyguland›. Acemi Oca¤›,
Yeniçeri Oca¤›’n›n kald›r›lmas›na kadar devam etti. Acemi Oca-
¤›, ilk kuruluflunda 3.000 kadar askeri kaps›yordu. Kanunî dev-
rinde bu say› 4.000’i, 16. yüzy›l sonlar›nda 8.000-9.000, 17.
yüzy›l bafllar›nda da 9.400’ü buldu. Asker say›s› daha sonra da
12.000’i geçti. Askerlik sürekli oldu¤u için Yeniçeri Oca¤› efra-
d› evlenemezdi (zamanla bu gelenek bozuldu). Her yeniçeri or-
tas›n›n bir odas› vard›. ‹lk yeniçeri odalar› Edirne’de kuruldu. ‹s-
